Η έναρξη των διερευνητικών διαπραγματεύσεων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας θεωρητικά αναζητά το πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούν να επιλυθούν οι διαφορές των δύο χωρών. Υπάρχει ωστόσο διάχυτη η εντύπωση πως ακόμη κι αν οι αποφάσεις δεν είναι ήδη ειλημμένες, έχει αποφασιστεί ο τύπος της επίλυσης.
Πληροφορίες που περιγράφουν ένα κλίμα έντονης διαφωνίας μεταξύ του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη και του υπουργού Εξωτερικών Νίκου Δένδια πριν από τις διερευνητικές δίνουν υπόσταση στις φήμες ότι ο πρωθυπουργός αντιλαμβάνεται την επίλυση των εθνικών θεμάτων ως την εξεύρεση του κατάλληλου πρότζεκτ ώστε το πετρελαϊκό χρήμα που θα αναβλύσει στο Αιγαίο να γεμίσει τσέπες και να κλείσει στόματα.
Τους φόβους για την επικίνδυνη στρατηγική Μητσοτάκη δεν αναπαράγουν τα κόμματα της αντιπολίτευσης αλλά πρωτίστως το καραμανλικό περιβάλλον, μέρος του οποίου είναι και ο Ν. Δένδιας. Πριν από μερικές μέρες ο Κυρ. Μητσοτάκης κάλεσε τον υπουργό στο σπίτι του, σε ένα οικογενειακό δείπνο με το οποίο φιλοδοξούσε να αμβλύνει τις αντιθέσεις, αλλά φαίνεται πως ο Ν. Δένδιας ήταν ξεκάθαρος ότι δεν πρόκειται να συναινέσει σε λύσεις εκχώρησης εθνικών συμφερόντων. Αν και ο ίδιος ο Κώστας Καραμανλής αποφεύγει να πάρει θέση για να μην κατηγορηθεί πως σαμποτάρει τον Κυρ. Μητσοτάκη, στο καραμανλικό στρατόπεδο υπάρχει έντονη ανησυχία γι’ αυτό που περιγράφεται ως παιχνίδι με τη φωτιά και ο κυρίαρχος φόβος είναι «μήπως ο Μητσοτάκης στα πλαίσια μιας αντίληψης που έχει πως η χώρα είναι εταιρεία και τα προβλήματά της σχετίζονται με μπίζνες φτάσει να αποστρατιωτικοποιήσει τα νησιά για να τα βρει με τον Ερντογάν και ρίξει τη χώρα σε περιπέτειες».
Ως σήμερα πάντως δεν υπάρχει τίποτε από την πλευρά του πρωθυπουργού που να δείχνει πως είναι σταθερός σε πάγιες εθνικές θέσεις και επιζητά την ευρύτερη συναίνεση από τον πολιτικό κόσμο. Αντιθέτως εμφανίζει αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά στα ελληνοτουρκικά, με υποχωρητικότητα και προσωπική διπλωματία, την οποία συμπληρώνει με δηλώσεις για ευρωπαϊκή τιμωρία της Τουρκίας. Πράγμα που φυσικά δεν συμβαίνει. Κομμάτι της ΝΔ και όχι του ΣΥΡΙΖΑ, καθώς και αρκετοί διπλωμάτες αποδίδουν στον Μητσοτάκη συμφωνία κάτω από το τραπέζι με ζητούμενο τις μπίζνες που θα εμφανιστούν ως ειρήνη.
Αφού ο Κυρ. Μητσοτάκης εξαργύρωσε επιτυχώς εκλογικά τον θεατρικό ρόλο του μακεδονομάχου, εμφανίζοντας εθνικούς κινδύνους που δεν υπήρχαν, βρέθηκε απέναντι σε πραγματικές προκλήσεις του Ερντογάν, στις οποίες αποδείχτηκε ήρωας με παντόφλες. Ξεκίνησε αντιμετωπίζοντας χλιαρά τη μετατροπή της Αγια-Σοφιάς σε τζαμί και συνέχισε μεταφράζοντας κάθε τουρκική πρόκληση σε ατυχή παρεξήγηση αντί να λειτουργήσει αποτρεπτικά. Το τουρκικό ερευνητικό πλοίο «Ορούτς Ρέις» πλέει στην ελληνική ΑΟΖ αλλά, κατά την κυβέρνηση, άλλοτε το παρασέρνει ο άνεμος και άλλοτε, παρότι ερευνά το Αιγαίο, το εμποδίζουν οι θόρυβοι των ελληνικών πολεμικών πλοίων να το κάνει αποτελεσματικά. Η τουρκική πλευρά ήταν αυτή που αποκάλυψε πως η ελληνική οδηγήθηκε σε μυστικές διαπραγματεύσεις μαζί της, με ατζέντα μάλιστα που περιλάμβανε όλα τα θέματα, πράγμα που διακαώς επιθυμεί η Τουρκία.
Η δυσφορία της πλευράς Καραμανλή
Οι πρώτες αντιδράσεις για τους χειρισμούς Μητσοτάκη στα ελληνοτουρκικά προήλθαν από τον πρώην πρωθυπουργό Αντώνη Σαμαρά, ο οποίος άφηνε να διαρρέει πως δεν θα κάνει καμία υποχώρηση στα εθνικά θέματα. Απ’ ό,τι φαίνεται όμως οι διαρροές είχαν στόχο μια συμφωνία κυρίων μεταξύ Σαμαρά και Μητσοτάκη, η οποία εκφράστηκε και στον πρόσφατο ανασχηματισμό. Δηλαδή δόθηκαν υπουργικές θέσεις προκειμένου ο Σαμαράς να σιωπήσει και να συνεχίσει τις διακοπές διαρκείας στο Λουτράκι όπου βρίσκεται.
Η ουσιαστική αντίδραση προήλθε από τον Καραμανλή και ένα παραδοσιακό κομμάτι της ΝΔ, το οποίο είναι ήδη ενοχλημένο από τον εναγκαλισμό του Κυρ. Μητσοτάκη με το σημιτικό ΠΑΣΟΚ, τον οποίο μάλιστα επιδεικνύει με θέσεις εξουσίας που του διανέμει. Ιστορικά στελέχη της ΝΔ αποδίδουν στον Μητσοτάκη ότι συνδύασε την παράδοση κομματιού της εξουσίας σε μητσοτακικούς του Σημίτη με την προσωπική του αντίληψη πως όλα είναι μπίζνες. Οι τεχνοκράτες που τον περιβάλλουν συμφωνούν μαζί του ότι τα εθνικά θέματα θα λυθούν με την απλή μέθοδο των τριών. Θα μοιραστούν δηλαδή το Αιγαίο και τα πετρέλαια στην Ελλάδα και την Τουρκία με διευθύνοντα σύμβουλο και τρίτο μέρος αυτής της ιδιότυπης ένωσης τις πολυεθνικές του πετρελαίου. Η πρακτική αυτή θα εμφανιστεί ως λύση ειρήνης και ο Μητσοτάκης θα επιχειρήσει να την εξαργυρώσει πολιτικά και όχι μόνο.
Γύρω από αυτήν τη στρατηγική ο Μητσοτάκης φιλοδοξεί πως θα διεμβολίσει και μετριοπαθές κομμάτι του ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία, το οποίο θα τον βοηθήσει να κάνει το άλμα λογικής. Να μετατρέψει δηλαδή την πραγματική ανάγκη εξεύρεσης λύσης και πιθανώς συνεκμετάλλευσης σε μια μπίζνα που παραβλέπει την ανάγκη οριοθέτησης των συνόρων και των εθνικών συμφερόντων πριν από κάθε άλλη συμφωνία. Οπως λέει χαρακτηριστικά πρώην παράγοντας του ΥΠΕΞ: «Πολλοί θα συμφωνήσουν πως δεν πρέπει να είμαστε μοναχοφάηδες στη Μεσόγειο και στο Αιγαίο και πως πρέπει να διευθετηθούν διάφορα θέματα για να πάμε ακόμη και σε συνεκμετάλλευση, αλλά μπορεί να γίνει αυτό χωρίς να ορίσουμε ποιος είναι ο εθνικός μας χώρος; Δεν μπορούμε να βάλουμε μια εταιρεία εκεί που είναι έδαφος της Ελλάδας και να πούμε “όλα καλά, έχουμε ειρήνη”».
Οι Γερμανοί στο παιχνίδι
Διαφωνίες για το πώς γίνονται οι χειρισμοί έχει πρωτίστως ο υπουργός Εξωτερικών Ν. Δένδιας. Δεν είναι τυχαίο ότι σε δηλώσεις του στο παρελθόν είπε πως κλήθηκε να υπογράψει τη συμφωνία με την Αίγυπτο την οποία δεν γνώριζε. Δεν είχε λόγο ο Ελληνας ΥΠΕΞ να κάνει τέτοια δήλωση, πέρα από αυτόν που θέλει να τον καταστήσει ιστορικά ως μη έχοντα την ευθύνη. Ο Κυρ. Μητσοτάκης έβαλε στο παιχνίδι (ή δέχτηκε να το επιβάλουν) τον γερμανικό παράγοντα. Οι Γερμανοί δεν είναι ο καλύτερος διαιτητής, αφού είναι προνομιακός σύμμαχος της Τουρκίας με συμφέροντα που τους συνδέουν άρρηκτα. Εχουν εμπορικές σχέσεις με τη γείτονα, κοινές επιχειρήσεις και φυσικά πάνω από 3 εκατ. Τούρκους μετανάστες. Επίσης, η Γερμανία επιθυμεί την κάθοδό της στη Μεσόγειο και στο Αιγαίο (γερμανικό σχέδιο επί Χίτλερ ακόμη), την ώρα που οι ΗΠΑ αποχωρούν από την περιοχή και αναδεικνύονται περιφερειακές δυνάμεις. Το σχέδιο αυτό μπορεί να υλοποιηθεί όταν η Γερμανία αναγορεύεται σε διαμεσολαβητή για το Αιγαίο. Πρακτικά δηλαδή συντηρητικοί διπλωμάτες αποδίδουν στον Μητσοτάκη πλήρη παράδοση στα σχέδια των Γερμανών, επειδή είτε φιλοδοξεί πως με τον τρόπο αυτό θα γίνει ο εκλεκτός της Γερμανίας είτε η στρατηγική του υπόσχεται μπίζνες.
Το παραμύθια της Χάγης
Οταν τον Ιούλιο του 2020 ο Τούρκος ΥΠΕΞ Μεβλούτ Τσαβούσογλου αποκάλυψε πως υπήρξε μυστική συνάντηση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας στο Βερολίνο με διαμεσολάβηση της Μέρκελ μίλησε για πολλά θέματα που θα μπουν στο τραπέζι. Η ελληνική πλευρά ούτε διέψευσε το εύρος της θεματολογίας ούτε θέλησε να θυμίσει πως μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας υπάρχει μία μόνο διαφορά, αυτή του ορισμού ΑΟΖ – υφαλοκρηπίδας. Τη διευκρίνιση ότι αυτή είναι η μοναδική ελληνοτουρκική διαφορά προς συζήτηση έκανε ο Ν. Δένδιας με μεγάλη καθυστέρηση και αφού η κυβέρνηση πιέστηκε από τον Αλέξη Τσίπρα και τις δηλώσεις του που υπενθύμιζαν ποιο είναι το μοναδικό θέμα προς συζήτηση και η εθνική θέση.
Ο ίδιος ο Κυρ. Μητσοτάκης έθεσε το θέμα προσφυγής στη Χάγη για την επίλυση της όποιας διαφοράς. Η προσφυγή ωστόσο στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης χωρίς συνεννόηση με τα πολιτικά κόμματα και με τρόπο που δεν είναι σαφής αποτελεί ένα ακόμη από τα στοιχεία γκρίζων σχεδιασμών. Το 1975 Ελλάδα και Τουρκία δήλωσαν πως συμφωνούν να προσφύγουν στη Χάγη για να επιλυθεί το θέμα της υφαλοκρηπίδας (δεν υπήρχε θέμα ΑΟΖ τότε). Παρά τη συμφωνία, η Τουρκία επέλεξε να κατεβάσει το ερευνητικό σκάφος «Χόρα» στο Αιγαίο. Το 1976 αντιδρώντας η Ελλάδα προσέφυγε στο Διεθνές Δικαστήριο, το οποίο όμως απέρριψε την αίτησή της αφού για να εκδικαστεί η υπόθεση έπρεπε να έχει υπογραφεί συνυποσχετικό μεταξύ των δύο χωρών (συμφωνία που αναγνωρίζει τα θέματα και την αρμοδιότητα του δικαστηρίου). Το δικαστήριο έκρινε πως η κοινή δήλωση περί προσφυγής στη Χάγη δεν αποτελούσε συνυποσχετικό.
Το 1999 στο Ελσίνκι οι δύο χώρες αποφάσισαν πως πρέπει να επιλύσουν τις διαφορές έως το 2004, διαφορετικά θα υπάρξει αναγκαστική προσφυγή στη Χάγη. Κάτι τέτοιο δεν έγινε. Η Τουρκία την εποχή εκείνη φάνταζε ως χώρα που επιχειρεί αλλαγές και ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά. Η Τουρκία του σημερινού Ερντογάν είναι μια περιφερειακή δύναμη η οποία φιλοδοξεί να καλύψει το κενό που αφήνει η αποχώρηση των κυρίαρχων δυνάμεων στη Μεσόγειο. Είναι μια από τις 20 πιο πλούσιες χώρες στον κόσμο και έχει τον δεύτερο πιο ισχυρό στρατό στο ΝΑΤΟ. Η αλαζονική συμπεριφορά του Ερντογάν δεν είναι απόρροια μόνο του χαρακτήρα του αλλά και του γεωστρατηγικού του ρόλου.
Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες ο Μητσοτάκης βάζει, χωρίς εθνική συνεννόηση, θέμα Χάγης. Η προσφυγή στη Χάγη όμως εμπεριέχει κινδύνους. Ως σήμερα όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις επιλέγουν στάση βάσει ισχύος και τετελεσμένων αποφεύγοντας τη Χάγη. Είναι γνωστό πως υπάρχουν πλείστα παραδείγματα διαφορών μεταξύ κρατών που προσέφυγαν στο Διεθνές Δικαστήριο και είχαν αποτέλεσμα άλλο από το αναμενόμενο. Η διατύπωση της θέσης για τη Χάγη, χωρίς προετοιμασία και στρατηγική, ως απάντηση στην τουρκική προκλητικότητα δεν είναι κάτι που δεν θέλει η Τουρκία. Γιατί λοιπόν το βάζει ο Ελληνας πρωθυπουργός την ώρα που είναι υποχωρητικός σε όλα;
Αποστρατιωτικοποίηση των νησιών
Αυτοί που απαντούν στο ερώτημα με καχυποψία δεν είναι οι του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά οι ανήσυχοι της ΝΔ, από τους οποίους μάλλον δεν εξαιρείται ο Ν. Δένδιας αν και υπουργός Εξωτερικών. Ηδη έχουν αρχίσει να διατυπώνονται φόβοι πως ο Μητσοτάκης κάθεται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων αποδεχόμενος τον μιλιταριστικό μαξιμαλισμό του Ερντογάν. Τον περασμένο Οκτώβριο το υπουργείο Μεταφορών της Τουρκίας θέσπισε νόμο που δίνει μονομερώς στην Τουρκία το δικαίωμα έρευνας και διάσωσης για το μισό Αιγαίο. Ο νόμος δεν έχει καμιά ισχύ για τη διεθνή νομική πραγματικότητα, αλλά δηλώνει τους σχεδιασμούς του Ερντογάν.
Υπάρχει λοιπόν ο φόβος πως αφού η Ελλάδα συρθεί σε διάλογο που διέπεται από τη λογική Μητσοτάκη (πάμε να κάνουμε μπίζνες που θα βαφτίσουμε ειρήνη), θα αρχίσουν οι «αμοιβαίες υποχωρήσεις» για να βρούμε λύση. Κατά το παράδειγμα της ιστορίας με τον Χότζα, που αφού γέμισε το μικρό του σπίτι ζώα στη συνέχεια τα αφαίρεσε και το ένιωσε ευρύχωρο, θ’ αρχίσουν οι εκπτώσεις που θα χαρίσουν την άνεση. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο Ερντογάν θα επιμείνει πως αγκάθι σε αυτού του είδους την ειρήνη θα είναι η ύπαρξη στρατού στα ελληνικά νησιά και θα ζητήσει αποστρατιωτικοποίηση.
Μια τέτοια απόφαση από ελληνικής πλευράς θα είναι εγκληματική. Θα σημαίνει πρακτικά την κατασκευή μιας δεύτερης Κύπρου που έπεσε στα χέρια των Τούρκων με την αποχώρηση της ελληνικής μεραρχίας. Κερδισμένοι από την ιστορία θα βγουν οι πετρελαϊκές, η Τουρκία και επιχειρηματίες – όπως η γνωστή τουρκική οικογένεια Κοτς με παραδοσιακές σχέσεις με την οικογένεια Μητσοτάκη και τον ίδιο τον Κυριάκο. Ηδη μέλη της οικογένειας Μητσοτάκη δουλεύουν για επιχειρήσεις των Κοτς στην Ελλάδα που εδώ και καιρό ανακάλυψαν τις επενδύσεις στην ενέργεια.
Οι καραμανλικοί στη ΝΔ δηλώνουν ότι δεν πρόκειται να αφήσουν να εξελιχθεί μια τέτοια επικίνδυνη κατάσταση. Αλλά φαίνεται πως ο Κυρ. Μητσοτάκης, αν και φοβάται την αντίδραση στο εσωτερικό της ΝΔ, πιστεύει ότι μπορεί να χειραγωγήσει την κοινή γνώμη και να κάμψει τις αντιδράσεις. Αλλωστε πρόσφατα σε δημοσκόπηση που είχε παραγγελθεί έμμεσα από τη ΝΔ υπήρχε η ερώτηση: «Θα ήσασταν σύμφωνοι να χάσουμε κάποιες βραχονησίδες με αντάλλαγμα την ειρήνη των δύο χωρών;». Ισως λοιπόν το σχέδιο προβλέπει απώλεια κυριαρχίας και αποχώρηση στρατών για να έρθει ειρήνη. Αυτό που έγινε στα Ιμια επί Σημίτη δηλαδή, αλλά σε μεγάλη κλίμακα.