Η τριήμερη σύνοδος κορυφής των χωρών BRICS έληξε, και ο κόσμος αναρωτιέται αν η παγκόσμια τάξη πραγμάτων αναμένεται να ανατραπεί, να μείνει ως έχει ή (που είναι και το πιθανότερο) να αλλάξουν ορισμένες πτυχές του παγκόσμιου εμπορίου χωρίς ουσιαστικές αλλαγές.
Η μελλοντική επέκταση του οικονομικού μπλοκ χαιρετίστηκε από τους ηγέτες των πέντε χωρών που απαρτίζουν την εμπορική συμμαχία ως ένδειξη της ανοδικής τάσης και της συνάφειας με την πραγματικότητα της αντίληψης ότι η δομή του παγκόσμιου εμπορίου κυριαρχείται από δυτικές δυνάμεις, κυρίως τις ΗΠΑ με μοχλό πίεσης το δολάριο. Όμως, οι όροι με τους οποίους γίνονται τα πράγματα και στις BRICS προδιαθέτουν για χλιαρά αποτελέσματα σχετικά με τον αντίκτυπο που θα έχουν οι τελευταίες εξελίξεις στη διεθνή οικονομία.
Ανάγκη για απεξάρτηση από το δολάριο
Η εμπορική συμμαχία των πέντε χωρών βασίστηκε στην κοινή αντίληψη σχετικά με τη δυτική κυριαρχία στο παγκόσμιο εμπόριο. Μια από τις κινήσεις στις οποίες προχώρησαν για να απεξαρτηθούν από αυτή ήταν η δημιουργία της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας (NDB), το 2014, η οποία «προικίστηκε» με κεφάλαια 50 δις δολάρια ώστε να χρηματοδοτήσει έργα υποδομών στις πέντε χώρες των BRICS, στο νόμισμα της κάθε χώρας, ώστε να μειωθεί η εξάρτηση από το δολάριο. Αξίζει να σημειωθεί ότι η δυνατότητα χρηματοδότησης είναι μάλλον περιορισμένη, αν τη συγκρίνει κανείς με το πρόγραμμα επενδύσεων της Κίνας, «Ζώνη και Δρόμος», που έχει αποκληθεί ο νέος «Δρόμος του Μεταξιού», που εκτιμάται ότι έχει «ρίξει» στον Παγκόσμιο Νότο πάνω από 2 τρις δολάρια, για έργα υποδομών…
Η ανάγκη για μια τέτοια τράπεζα προέκυψε από το γεγονός ότι τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα (Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Παγκόσμια Τράπεζα), που διοικούνται με βάση νεοφιλελεύθερα οικονομικά δόγματα, χρηματοδοτούσαν εγχειρήματα που επικεντρώνονταν στην απορρόφηση φυσικών πόρων από τις αναπτυσσόμενες χώρες και τη διοχέτευσή τους στο εξωτερικό, κυρίως σε ανεπτυγμένες χώρες. Με αυτόν τον τρόπο, η εμπεδωμένη δομή του παγκόσμιου εμπορίου στερούσε από τις φτωχές χώρες τους απαραίτητους πόρους για να αναπτυχθούν.
Παράλληλα, η συντριπτική πλειονότητα των διεθνών δανείων πραγματοποιούνται σε δολάριο, στο οποίο και πρέπει να αποπληρωθούν. Έτσι, το εξωτερικό χρέος μιας χώρας επιβαρύνεται δυσανάλογα με τις αντοχές της οικονομίας της, αν η αξία του δολαρίου αυξηθεί, ενώ αφήνει τις ξένες κυβερνήσεις έρμαια στις αποφάσεις νομισματικής πολιτικής της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ. Επιπλέον, οι ΗΠΑ μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη θέση του δολαρίου ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα για να επιβάλουν ευκολότερα κυρώσεις, αν η πολιτική κατάσταση σε μια χώρα της υφηλίου δεν ευθυγραμμίζεται με τα συμφέροντά της.
Παρά τα μειονεκτήματα αυτά, το ποσοστό των δανείων που δίνει η NDB σε τοπικό νόμισμα παραμένει χαμηλό. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, λιγότερο από το 25% των δανείων είναι σε εθνικό νόμισμα, ενώ η πλειονότητα αυτών εκταμιεύτηκαν σε κινεζικό ρενμίνμπι και πιο πρόσφατα σε νοτιοαφρικανικό ραντ.
Χρηματοδότηση εις βάρος του περιβάλλοντος
Η Παγκόσμια Τράπεζα έχει δεχθεί από τη δεκαετία του 1980 σφοδρή κριτική για τη χρηματοδότηση έργων που υποβάθμισαν το περιβάλλον σε αναπτυσσόμενες χώρες. Θα έλεγε κανείς ότι σε μια οικονομική συμμαχία μεταξύ αναπτυσσόμενων χωρών το μάθημα θα είχε παρθεί. Φευ, η NDB επικρίνεται από αναλυτές για τη χρηματοδότηση έργων που φέρνουν τις τοπικές κοινότητες σε δύσκολη θέση, ενώ έχουν μεγάλο περιβαλλοντικό κόστος.
Πχ, το έργο αιολικής ενέργειας Araripe III στη Βραζιλία έλαβε περισσότερα από 67 εκατομμύρια δολάρια από το NDB μέσω της Τράπεζας Ανάπτυξης της Βραζιλίας. Το έργο, το οποίο κατασκεύασε 156 ανεμογεννήτριες σε γη που μισθώθηκε από 70 οικογένειες, παράγει τώρα αρκετή καθαρή ενέργεια για να τροφοδοτήσει 400.000 σπίτια. Όμως, παρά τα προφανή οφέλη του έργου, μέλη της τοπικής κοινότητας quilombola (απόγονοι απελεύθερων σκλάβων αφρικανικής καταγωγής) διαμαρτύρονται ότι για τον αντίκτυπο του έργου στα σπίτια και τα μέσα διαβίωσής τους, παραπονούμενοι ότι υπήρχε μικρό ενδιαφέρον για τη διεξαγωγή διαβουλεύσεων με τους ντόπιους πριν ξεκινήσει το έργο.
Ένα άλλο αμφιλεγόμενο έργο, η ασφαλτόστρωση της Διαμαζόνιας Λεωφόρου Υψηλής Κυκλοφορίας (Trans-Amazonian Highway) που οι περιβαλλοντολόγοι λένε ότι διευκόλυνε την αποψίλωση των δασών, αποδεκατίζοντας το μεγαλύτερο τροπικό δάσος στον κόσμο, φαίνεται να βάζει πολύ νερό στον ορισμό της αειφόρου ανάπτυξης την οποία υποτίθεται ότι πρεσβεύει και προωθεί η NDB.
Ακόμη χειρότερα, η NDB φαίνεται να χρηματοδοτεί όλο και περισσότερο έργα έντασης άνθρακα που έχουν αποδειχθεί καταστροφικά για το κλίμα. Το 2019, η τράπεζα ενέκρινε περίπου 790 εκατομμύρια δολάρια σε δάνεια για τρία ενεργειακά έργα στη Νότια Αφρική. Από αυτό το ποσό, περίπου 480 εκατομμύρια δολάρια πήγαν στο εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής Medupi της τοπικής εταιρείας ηλεκτρικής ενέργειας Eskom, που τώρα αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα στον κόσμο.