«Ζω στη Μαδρίτη έχοντας ένα αξιοπρεπές επίπεδο ζωής χωρίς να χρειάζεται να κάνω δύο και τρεις δουλειές για να βγάλω τον μήνα, όπως συνέβαινε στην Ελλάδα», «Θέλω να συνεισφέρω ερευνητικά στη χώρα μου, αλλά, η ίδια δεν με αφήνει», «Δεν νομίζω ότι θα επιστρέψω ποτέ».
Οι φράσεις αυτές, ειπωμένες από νέους που ζουν στο εξωτερικό, αποτελούν την καλύτερη απάντηση στους ισχυρισμούς της κυβέρνησης ότι η Ελλάδα γίνεται δίκαιη χώρα για τους νέους με αποτελεσματικά μέτρα για την ακρίβεια και την ανεργία.
Γιατί λοιπόν ξενιτεύονται οι νέοι μας, κυρίως επιστήμονες, και δεν επιστρέφουν; Για να κατανοήσουμε στο έπακρο την απόγνωση και την απογοήτευσή τους στην Ελλάδα μπορούμε να ανατρέξουμε στα δεδομένα της Eurostat. Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή στατιστική υπηρεσία η ανεργία στην Ελλάδα καλά κρατεί, κατατάσσοντας κάθε μήνα τη χώρα μας στην πρώτη ή τη δεύτερη θέση ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ, ενώ η ανεργία των νέων ηλικίας 25 έως 39 ετών, οποιουδήποτε εκπαιδευτικού επιπέδου, διαμορφώνεται την παρούσα στιγμή στο 18,8%, αναδεικνύοντας τη χώρα μας πρωταθλήτρια Ευρώπης.
Την ίδια στιγμή, όμως, η ΕΛΣΤΑΤ σημειώνει για το 2021 και το 2022 μείωση της γενικής ανεργίας, από 16,2% τον Ιανουάριο του 2021 σε 13,3% τον Ιανουάριο του 2022. Γιατί όμως η κατάσταση στην Ελλάδα συνεχίζει να είναι αποκαρδιωτική, παρά τη φαινομενική αυτή μείωση;
Μειώθηκε η ανεργία μέσω… μερικής απασχόλησης
Στην πραγματικότητα όσο μειώνεται η ανεργία στην Ελλάδα τόσο αυξάνεται η μερική απασχόληση, η οποία τις περισσότερες φορές είναι εποχική. Αυτό δεν σημαίνει ότι ευημερούν οι εργαζόμενοι, αλλά οι κακοπληρωμένες θέσεις εργασίας, χωρίς ασφάλιση και με σύμβαση ορισμένου χρόνου. Την ίδια στιγμή ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης αναφέρεται συνεχώς στην «καταπληκτική ποιότητα ζωής», λες και ζει σε παράλληλο σύμπαν κι όχι στη χώρα όπου οι πολίτες δουλεύουν πια μονάχα για την επιβίωσή τους και οι νέοι ψάχνουν απεγνωσμένα ελπίδα για το μέλλον.
Το Documento ήρθε σε επικοινωνία με νέους που σπούδασαν στην Ελλάδα και έφυγαν στο εξωτερικό. Οσα μας είπαν ανατρέπουν όλα όσα γνωρίζουμε έως τώρα για την ελληνική διασπορά που δήθεν κυριεύεται από νόστο. Αντιθέτως, οι νέοι μοιάζουν παντελώς απογοητευμένοι με την ελληνική πραγματικότητα και αποφασισμένοι να μην επιστρέψουν στην Ελλάδα, επιβεβαιώνοντας την… αβάσταχτη μελαγχολία του brain drain.
«Καταπολεμούν το brain drain με τσάμπα εργασία»
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Χάρης Λίβας, 25 ετών, διδακτορικός φοιτητής στο τμήμα Χημείας του Πανεπιστημίου Κρήτης με έρευνα επικεντρωμένη στη θεωρητική χημεία.
«Κατά τη διάρκεια του διδακτορικού μου έχω εργαστεί στο εξωτερικό συμμετέχοντας σε διάφορα ερευνητικά πρότζεκτ σε χώρες όπως η Βρετανία και το Βέλγιο, ενώ αυτήν τη στιγμή βρίσκομαι στην Ισπανία. Μέσα από την επαφή με ανθρώπους του εξωτερικού κατάλαβα τις τρομακτικές ελλείψεις της Ελλάδας όχι μόνο σε επίπεδο ερευνητικό. Ζω στη Μαδρίτη έχοντας αξιοπρεπές επίπεδο ζωής χωρίς να χρειάζεται να κάνω δύο και τρεις δουλειές για να βγάλω τον μήνα όπως συνέβαινε στην Ελλάδα, ενώ την ίδια στιγμή νιώθω ασφάλεια ότι οι κόποι και οι θυσίες μου θα πιάσουν τόπο, κάτι που στην Ελλάδα δεν ένιωθα» σημειώνει στο Documento.
Επισημαίνει επίσης την απουσία οποιασδήποτε στήριξης της πολιτείας στους νέους ερευνητές, δηλώνοντας ότι σε μια περίοδο απόλυτης απαξίωσης των επιστημών και των νέων ερευνητών η Ελλάδα καταπολεμά το brain drain με τσάμπα εργασία: «Οι διδακτορικοί φοιτητές στην Ελλάδα εργάζονται αμισθί χωρίς να τους δίδεται καμία οικονομική βοήθεια, ενώ σε κάποιες ελάχιστες περιπτώσεις λαμβάνουν μισθό της τάξεως των 700 ευρώ χωρίς ασφάλιση, με αποτέλεσμα να μην μπορεί ένας ερευνητής να αφοσιωθεί στο έργο του, καθώς πρέπει να παραδίδει ιδιαίτερα ή να δουλεύει σε φροντιστήρια για να καλύψει τα έξοδά του. Στο εξωτερικό προσφέρονται εξαιρετικές ευκαιρίες για επιστημονική έρευνα και συνεργασία, ενώ οι υψηλοί μισθοί δημιουργούν ένα οικονομικό πλαίσιο που επιτρέπει μια άνετη ζωή. Εδώ δεν χρειάζεται να δουλεύω μόνο για να καλύψω το ενοίκιό μου. Υπάρχει δηλαδή μια λογική αντιστοιχία μεταξύ μισθών και εξόδων, όπως το ενοίκιο και τα έξοδα του σουπερμάρκετ, όταν στην Ελλάδα ο μέσος εργαζόμενος θα πρέπει να δώσει τουλάχιστον το 34% του μισθού του μονάχα στο ενοίκιο».
Καταλήγει σημειώνοντας ότι «η φυγή χιλιάδων νέων από την Ελλάδα είναι απολύτως λογική και δεν σχετίζεται με το παγκόσμιο φαινόμενο της οικονομικής κρίσης, αλλά με την προβληματική πολιτική της Ελλάδας. Και η Ισπανία βίωσε τρομερή ύφεση, ωστόσο μέσα σε μια πενταετία μπόρεσε να αναγεννηθεί οικονομικά έχοντας ισχυρή επιχειρηματική δραστηριότητα. Συνεπώς, πρέπει σε εθνικό επίπεδο να υπάρξει μια ισχυρή πολιτική που θα δημιουργήσει ευνοϊκές συνθήκες για τους νέους».
«Δεν νομίζω ότι θα επιστρέψω ποτέ»
Απογοητευμένος από την υπάρχουσα κατάσταση, ο Μπάμπης Σαββίδης δηλώνει απρόθυμος να επιστρέψει. «Είμαι 29 ετών, απόφοιτος του τμήματος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια ζω στην Ουτρέχτη της Ολλανδίας και η ζωή μου άλλαξε προς το καλύτερο. Επαψα απλώς να επιβιώνω και άρχισα να ζω» λέει στο Documento.
«Πολλά άγχη έφυγαν από πάνω μου και η ποιότητα της καθημερινότητάς μου άλλαξε ριζικά. Ενιωσα τι πάει να πει ισότητα, καλός μισθός, σεβασμός στον εργαζόμενο, λογικά ωράρια, προσωπικός χρόνος» προσθέτει.
Τα λόγια του έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις συνθήκες εργασίας στην Ελλάδα, που έχει κληθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ενσωματώσει στο εθνικό δίκαιο την οδηγία για διαφανείς και προβλέψιμους όρους εργασίας και παραμένει ανοικτό το ενδεχόμενο να παραπέμψει τη χώρα στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης για τις εργασιακές συνθήκες.
«Στην Ελλάδα δεν είχα βρει κάτι στο αντικείμενό μου και είχα εργαστεί στην εστίαση. Τώρα δουλεύω για μια εταιρεία που λειτουργεί ως παγκόσμια πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης. Δεν νομίζω ότι θα επιστρέψω ποτέ στην Ελλάδα, καθώς δεν βλέπω καμία προσπάθεια από την πλευρά της κυβέρνησης να βελτιώσει την υπάρχουσα πραγματικότητα» επισημαίνει ο Μπ. Σαββίδης.
«Να συνεισφέρω ερευνητικά, αλλά η χώρα δεν με αφήνει»
Ο Γιώργος Παπαδομιχελάκης, 28 ετών, είναι πτυχιούχος εφαρμοσμένων μαθηματικών και έχει κάνει δύο μεταπτυχιακά: το ένα στα εφαρμοσμένα και υπολογιστικά μαθηματικά και το άλλο στη διδασκαλία των μαθηματικών. Εξιστορεί στο Documento πώς βρέθηκε στις Βρυξέλλες: «Τον Σεπτέμβριο του 2021 ήρθα στις Βρυξέλλες για να κάνω πρακτική άσκηση σε μεγάλη αυτοκινητοβιομηχανία. Εννοείται έμμισθα. Το τονίζω, καθώς στην Ελλάδα οι πρακτικές ασκήσεις, που είναι κανονική δουλειά, δεν αμείβονται».
Μετά την ολοκλήρωση της πρακτικής του η ίδια η επιχείρηση του βρήκε εργασία σε μεγάλη συμβουλευτική εταιρεία, η οποία ασχολείται με ερευνητικά έργα στον τομέα του. Η κατάσταση αυτή αντιβαίνει πλήρως σε εκείνη της Ελλάδας. Αρκεί να αναλογιστούμε πως σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της ΓΣΕΒΕΕ παρατηρείται μια ανησυχητική απόσυρση των νέων από την αγορά εργασίας.
«Εχω πολύ καλές οικονομικές απολαβές και σταθερό ωράριο. Στην Ελλάδα δούλεψα σερβιτόρος σε διάφορα μαγαζιά και ξενοδοχεία, εργάτης σε βιοτεχνία και στις κατασκευές, ως διανομέας φυλλαδίων και παράλληλα έκανα ιδιαίτερα μαθηματικών και προγραμματισμού. Μπορεί η ζωή στο Βέλγιο σε επίπεδο διασκέδασης να μην είναι τόσο ωραία όσο στην Ελλάδα, αλλά ζεις με αξιοπρέπεια» σημειώνει.
«Εγώ προσωπικά θέλω να συνεισφέρω ερευνητικά στη χώρα μου, αλλά η ίδια δεν με αφήνει» καταλήγει ο Γ. Παπαδομιχελάκης, επιβεβαιώνοντας ότι η κυβερνητική δέσμευση ότι «τα μεγάλα μυαλά θα επιστρέψουν» ήταν και μάλλον θα συνεχίσει να είναι ψεύτικη.
«Δεν βλέπω κάποια αποτελεσματική κυβερνητική πολιτική»
Ο Γιάννης Κουζής, καθηγητής Εργασιακών Σχέσεων και πρόεδρος στο τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου, σχολίασε το φαινόμενο του brain drain στο Documento λέγοντας χαρακτηριστικά: «Οταν έχεις να κάνεις με ένα αυξημένων προσόντων εργατικό δυναμικό και ειδικευμένο ενώ η ελληνική αγορά εργασίας δεν δίνει ιδιαίτερη έμφαση σε αυτό το δυναμικό, η κατάσταση αυτή οδηγεί στην πορεία εξόδου των νέων σε άλλες χώρες με καλύτερες ευκαιρίες, που να ανταποκρίνονται στα επαγγελματικά προσόντα τους με καλύτερους όρους στις συνθήκες εργασίας. Αυτό, λοιπόν, δικαιολογείται, καθώς στην Ελλάδα οι μισθοί είναι ιδιαίτερα υποβαθμισμένοι και οι συνθήκες εργασίας μη ευνοϊκές, ειδικά την τελευταία δεκαετία, αλλά και μετά τα μνημόνια. Αυτή η υποβάθμιση παρατηρείται και μέσω συγκριτικών ερευνών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όπου φαίνεται ότι στην Ελλάδα παρουσιάζεται ο υψηλότερος δείκτης επιδείνωσης εργασιακών συνθηκών».
Για τη χρονική περίοδο που παρατηρείται η μεγαλύτερη φυγή των νέων προς το εξωτερικό, ο καθηγητής επισημαίνει: «Η έξοδος είχε ξεκινήσει ήδη πριν από την κρίση. Απλώς την περίοδο της κρίσης διογκώθηκε σε συνάρτηση με το γεγονός ότι πριν από την κρίση το ποσοστό της ανεργίας ήταν στο 7,5% και έφτασε στο 28%. Το μεγάλο κύμα καταγράφεται τα πρώτα χρόνια, δηλαδή το 2009-13, αλλά μετά συνεχίζεται αυτή η έξοδος αφού οι θέσεις εργασίας δεν ανταποκρίνονται στα αυξημένα προσόντα των νέων, κάτι που αντιβαίνει στον μύθο ότι το εργατικό δυναμικό της Ελλάδας είναι χαμηλών προσόντων για την κάλυψη των αναγκών της οικονομίας. Ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει. Εχουμε τουλάχιστον 500.000 νέους ανθρώπους στο εξωτερικό. Φαίνεται δηλαδή πως αυτοί οι άνθρωποι βρίσκουν ανταπόκριση σε άλλες χώρες, κάτι που δεν βρίσκουν στην Ελλάδα».
Αναφορικά με τις ηλικιακές ομάδες που επιλέγουν κυρίως να φύγουν στο εξωτερικό ο Γ. Κουζής αναφέρει: «Είναι κυρίως μεταπτυχιακοί και διδακτορικοί φοιτητές. Από εκεί και πέρα μπορούμε να δούμε άλλες ειδικότητες, όπως γιατρούς και μηχανικούς, που από την περίοδο της κρίσης έχουν μεταναστεύσει, καθιστώντας την εκτεταμένη πρακτική. Δεν είναι τυχαίο ότι οι 9,5 στις 10 περιπτώσεις που μεταναστεύουν είναι υψηλών επαγγελματικών προσόντων». Στην ερώτησή μας αν οι επιπτώσεις θα φανούν περισσότερο μακροπρόθεσμα ο Γ. Κουζής απαντά: «Βεβαίως, επειδή έχουμε να κάνουμε με μια τεράστια αιμορραγία και παραγωγική και κοινωνική αλλά και οικονομική. Γι’ αυτό το εργατικό δυναμικό το ελληνικό κράτος έχει δαπανήσει πολύ υψηλούς οικονομικούς πόρους, ειδικά σε κάποιους ακαδημαϊκούς τομείς, όπως για παράδειγμα στην ιατρική. Αυτές οι δαπάνες δεν έχουν αντίκρισμα για την ελληνική κοινωνία. Καρπώνεται αυτό το όφελος μια άλλη χώρα χωρίς να έχει δαπανήσει χρήματα». Τέλος, σχολιάζοντας την πολιτική της κυβέρνησης για την αντιμετώπιση του φαινομένου τονίζει: «Δεν βλέπω κάποια αποτελεσματική πολιτική. Μια τέτοια λύση επιμέρους, που θα αφορά τα ζητήματα των νέων με τα υψηλά αυτά επαγγελματικά προσόντα, απαιτεί μια παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας. Και δεν βλέπω ότι κινούμαστε σε τέτοια κατεύθυνση».
Διαβάστε επίσης: Προ των πυλών ένα νέο brain drain
Brain drain: «Στήνεται θέατρο πολιτικής κερδοσκοπίας με τον επαναπατρισμό μας»
