Η πολιτική κατάσταση στη Βενεζουέλα βρίσκεται σε αδιέξοδο καθώς τόσο ο Νικολάς Μαδούρο όσο και ο αυτοανακηρυχθείς πρόεδρος Χουάν Γκουαϊντό ισχυρίζονται ότι είναι οι νόμιμοι πρόεδροι και κανένας από τους δύο δεν υποχωρεί από τη θέση του.
Ο Μαδούρο παραμένει στην εξουσία κρατώντας ακόμη ως ετερόφωτος ηγέτης ελάχιστες ακτίνες από τη λάμψη του προκατόχου του Ούγκο Τσάβες (εκλεγμένος πρόεδρος την περίοδο 1998-2012), η οποία δύσκολα θα σβήσει για μερίδα του πληθυσμού της Βενεζουέλας. Οι «τσαβίστας» δεν μπορούν να ξεχάσουν το ζοφερό περιβάλλον στο οποίο ζούσαν πριν από την καθιέρωση της Μπολιβαριανής Δημοκρατίας όταν, όπως λέγεται χαρακτηριστικά, «έπρεπε να πουλήσουμε το σπίτι μας για να πάμε στον γιατρό, ενώ επί Τσάβες μας χτυπούσε ο γιατρός την πόρτα και μας ρωτούσε αν είμαστε καλά».
Ο Γκουαϊντό από την άλλη έχει μαζί του όχι μόνο το παλιό κατεστημένο αλλά και εκατομμύρια πολίτες που η τραγικά αποτυχημένη πολιτική του Μαδούρο έριξε ξανά στην ανεργία και την εξαθλίωση. Υποστηρίζεται από κυβερνήσεις πολλών ξένων κρατών, αλλά έχει μικρή επιρροή στους θεσμούς και ελάχιστη πρόσβαση στον κρατικό μηχανισμό.
Ακολουθούν απαντήσεις στα βασικά ερωτήματα, η διατύπωση των πιθανότερων σεναρίων για το άμεσο μέλλον και η χαρτογράφηση της κατάστασης.
01 Τι γυρεύει ο Τραμπ στη Βενεζουέλα;
Κύριο μέλημά του είναι να ελέγξει τα τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου που έχει η Βενεζουέλα, τα οποία θεωρούνται τα μεγαλύτερα παγκοσμίως, είναι εύκολα προσβάσιμα και η ποιότητά τους είναι τέτοια που μπορεί κατ’ αποκλειστικότητα και με σχετικά χαμηλό κόστος να γίνουν αντικείμενο επεξεργασίας στα διυλιστήρια του Τέξας. Επίσης θέλει να συντρίψει τον βασικό πυλώνα των πάλαι ποτέ ισχυρών αριστερών κυβερνήσεων της Λατινικής Αμερικής. Και αύριο «με το καλό», όπως και στο Ιράκ, να αναθέσει την ανασυγκρότηση της οικονομίας της χώρας σε αμερικανικές εταιρείες.
Παράλληλα δημιουργεί αυτήν τη στιγμή κρίση στη Βενεζουέλα ως κίνηση αντιπερισπασμού λόγω την απόφασής του για αποχώρηση των Αμερικανών στρατιωτών από τη Συρία, των προβλημάτων στο άτυπο διπλό μέτωπο Αφγανιστάν – Πακιστάν, καθώς και των τριβών στο εσωτερικό των ΗΠΑ με την άνοδο των Δημοκρατικών και τη δίωξη πρώην συνεργατών του λόγω του Russia-gate.
02 Υπάρχει περίπτωση στρατιωτικής επέμβασης των Αμερικανών;
Ο Τραμπ έχει δηλώσει απειλητικά ότι «όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοικτά». Αλλωστε το σημείωμα «5.000 στρατιώτες στην Κολομβία», το οποίο άφησε να φανεί σε πρόσφατη συνέντευξη Τύπου ο σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας του Λευκού Οίκου Τζον Μπόλτον, ακόμη κι αν είναι προσχεδιασμένη μπλόφα, δείχνει ότι η χρήση στρατιωτικής βίας περιλαμβάνεται στα σενάρια. Ομως, σύμφωνα με αναλυτές, αν οι ΗΠΑ κάνουν αυτό το βήμα θα είναι σαν να διαπράττουν καθαρή τρέλα. Το οικονομικό κόστος θα είναι τεράστιο, ενώ πέρα από τις διεθνείς αντιδράσεις ο Αμερικανός πρόεδρος πρέπει να υπολογίζει ότι το 2019 αρχίζει ουσιαστικά ο προεκλογικός αγώνας για τις επόμενες εκλογές, οπότε θα δώσει πολλά επικοινωνιακά όπλα στους πολιτικούς αντιπάλους του.
03 Γιατί η ΕΕ στηρίζει τον αυτόκλητο πρόεδρο Γκουαϊντό;
Μετά την υιοθέτηση ψηφίσματος κατά πλειοψηφία από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το οποίο ζητάει να αναγνωρίσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Χουάν Γκουαϊντό ως νόμιμο πρόεδρο της χώρας είναι σαφής η τάση που υπάρχει στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες απέναντι στη βενεζουελάνικη τραγωδία. Εκτός από το πολιτικό χρώμα των περισσότερων κυβερνήσεων ευρωπαϊκών κρατών οι οποίες βρίσκονται στο πλευρό του Τραμπ, προσδοκούν και οφέλη από αυτήν τους την κίνηση. Εχοντας φανταστεί την τελική έκβαση του θέματος προτιμούν να βρεθούν τελικά με την πλευρά του νικητή, υπολογίζοντας στη συμμετοχή ευρωπαϊκών εταιρειών στη λεηλασία του φυσικού πλούτου της Βενεζουέλας. Παράλληλα, το καθεστώς του Καράκας από την εποχή του Τσάβες έχει γίνει κόκκινο πανί για τις κυβερνήσεις με ακροδεξιούς εταίρους. Η συντριβή του Μαδούρο θα αποτελέσει ιδεολογική νίκη για αυτούς, εξαιρετικά χρήσιμη ενόψει των ευρωεκλογών της 26ης Μαΐου.
04 Πόσο μεγάλος είναι ο πετρελαϊκός πλούτος της χώρας;
Η Βενεζουέλα διαθέτει τα μεγαλύτερα εντοπισμένα πετρελαϊκά κοιτάσματα στον πλανήτη. Σύμφωνα με τον πίνακα του ΟΠΕΚ του 2017, τα αποθέματά της ανέρχονται σε τρία τρισεκατομμύρια βαρέλια και αν συνεχίσει την άντληση πετρελαίου με τον σημερινό ρυθμό, θα εξαντληθούν σε 362 (!) χρόνια.
Συγκριτικά αναφέρεται ότι η δεύτερη στην κατάταξη Σαουδική Αραβία έχει αποθέματα 2,6 τρισ. βαρέλια με τετραπλάσιο ρυθμό άντλησης τα οποία θα εξαντληθούν σε 69 χρόνια, ενώ οι ΗΠΑ έχουν 35 δισ. βαρέλια αποθέματα, τα οποία με ρυθμό άντλησης τετραπλάσιο της Βενεζουέλας αρκούν για μόλις δέκα χρόνια.
05 Ποια είναι τα ερείσματα του Μαδούρο;
Στο εσωτερικό της χώρας ο Μαδούρο έχει δύο ισχυρούς πόλους πάνω στους οποίους μπορεί ακόμη να στηριχθεί. Ο ένας είναι η ηγεσία των ένοπλων δυνάμεων. Από τη μήτρα τους προερχόταν ο «κοκκινοσκούφης» (αξιωματικός των αλεξιπτωτιστών) Τσάβες. Η αίγλη του στο στράτευμα ήταν μεγάλη και γρήγορα οι συνάδελφοί του τάχθηκαν στο πλευρό του. Σήμερα οι αξιωματικοί αυτοί ηγούνται του στρατεύματος και συνεχίζουν να υποστηρίζουν την Μπολιβαριανή Δημοκρατία. Ο άλλος πόλος στήριξης του Μαδούρο είναι μεγάλη μερίδα των ανθρώπων της υπαίθρου και των λαϊκών αστικών στρωμάτων που ευεργετήθηκαν από την πετρελαιοκίνητη σοσιαλιστική διακυβέρνηση του Τσάβες. Αν και σήμερα δεν ισχύει σχεδόν τίποτε από αυτά που τους είχαν δοθεί τότε, οι παραστρατιωτικές οργανώσεις των «τσαβίστας» στις γειτονιές φροντίζουν να κρατάνε υψηλά το ηθικό των υποστηρικτών του προέδρου της χώρας. Μια παράμετρος που δεν αναφέρεται συχνά είναι η εθνική υπερηφάνεια όπως εκφράζεται με την απέχθεια μεγάλου μέρους του πληθυσμού –ακόμη και μεταξύ των εκατομμυρίων ανθρώπων που υποφέρουν– για τις επεμβάσεις των Βορειοαμερικανών στη Λατινική Αμερική.
Στο εξωτερικό τέσσερις χώρες, η καθεμιά για τους δικούς της λόγους, καταδίκασαν την ξενοκίνητη «πρωτοβουλία» του Γκουαϊντό: Η Κίνα, η Ρωσία, η Κούβα και η Τουρκία, ενώ το γειτονικό με τη Βενεζουέλα Μεξικό, λόγω του αριστερού νεοεκλεγέντος προέδρου Αντρές Ομπραντόρ, κράτησε στάση «υποστηρικτικής ουδετερότητας». Το Πεκίνο και η Μόσχα είναι μονίμως σε κόντρα με κάθε επιλογή των ΗΠΑ, ειδικά όταν κινείται αντίθετα με τα δικά τους συμφέροντα, όπως είναι στην προκειμένη περίπτωση η εκμετάλλευση των πετρελαίων της Βενεζουέλας. Η απολύτως εξαρτώμενη από το πετρέλαιο Κίνα εισάγει από τη Βενεζουέλα ένα εκατομμύριο βαρέλια την ημέρα σε τιμή που καθορίζει με τη σημερινή κυβέρνηση και όχι με Τεξανούς πετρελαιάδες.
Για την Κούβα μια αλλαγή καθεστώτος στο Καράκας θα απειλούσε με ισχυρό κλονισμό το καθεστώς της Αβάνας. Ο Τσάβες έστελνε πετρέλαιο στο κόκκινο νησί της Καραϊβικής και «εισήγε» σε αντάλλαγμα Κουβανούς γιατρούς στη Βενεζουέλα.
Ειδική περίπτωση αποτελεί η Τουρκία, η οποία εκδήλωσε ενδιαφέρον να παίξει… διαμεσολαβητικό ρόλο στην παρούσα κρίση. Ο πρόεδρος Ερντογάν τάχθηκε αμέσως με την επιλογή της Ρωσίας, όχι τόσο για να υποστηρίξει την (ανιστόρητα) πρόσκαιρη σύμμαχό της, αλλά για να εκβιάσει τις ΗΠΑ ώστε να ενισχυθούν οι επεκτατικές βλέψεις της Αγκυρας στη Συρία μετά την αποχώρηση των Αμερικανών στρατιωτών.
06 Πέτυχε ως διάδοχος του Τσάβες ο Μαδούρο;
Οχι. Απέτυχε παταγωδώς, με τραγικές συνέπειες για τον λαό του. Αυτό οφείλεται σε τρεις βασικούς παράγοντες. Καταρχάς ο ίδιος δεν ήταν Ούγκο Τσάβες· κληρονόμησε τη θέση του, δεν την κατέκτησε. Δεν είχε την εμπειρία και την πολιτική στόφα του Τσάβες· τις διεθνείς επαφές του, το λαϊκό έρεισμα στη χώρα του. Κυβερνά βίαια και αυταρχικά περιφρονώντας τους θεσμούς. Ο δεύτερος ήταν η πτώση της τιμής του πετρελαίου διεθνώς. Αυτό τον εμπόδισε να συνεχίσει τη φιλολαϊκή πολιτική στην παιδεία, την υγεία και το κοινωνικό κράτος, με αποτέλεσμα να φουντώσει η λαϊκή δυσαρέσκεια. Περίπου τρία εκατομμύρια απελπισμένοι Βενεζουελάνοι, πάνω από το 10% του πληθυσμού, εγκατέλειψαν τη χώρα, έγιναν οικονομικοί πρόσφυγες (οι περισσότεροι, γύρω στο ένα εκατομμύριο, βρίσκονται στη γειτονική Κολομβία) και επιβιώνουν υπό άθλιες συνθήκες έχοντας περάσει από τη μια κόλαση στην άλλη. Ο τρίτος παράγοντας είναι η διεθνής συγκυρία. Η διεθνής κοινότητα, που είχε υποδεχτεί με προσμονή τον Τσάβες, σήμερα αντιμετωπίζει εχθρικά τον Μαδούρο. Αρκεί να αναφερθεί ότι στη γειτονική Βραζιλία επί Τσάβες πρόεδρος ήταν ο πρώην μεταλλεργάτης Ιγκνάσιο Λούλα ντα Σίλβα, ενώ σήμερα είναι ο ακροδεξιός μιλιταριστής και άνθρωπος του μεγάλου κεφαλαίου Ζαΐρ Μπολσονάρο.
+1 Τα πιθανά σενάρια για το άμεσο μέλλον
Τέσσερα είναι τα επικρατέστερα σενάρια για την επόμενη ημέρα και δυστυχώς το ένα χειρότερο από το άλλο για τον λαό της Βενεζουέλας.
– Να παραμείνει ο Μαδούρο, αλλά για πόσο ακόμη;
Δύο φορές έως τώρα έχει κάνει επίδειξη δύναμης. Υστερα από μαζικές διαδηλώσεις το 2014 έβαλε στο στόχαστρο τον τότε αρχηγό της αντιπολίτευσης και νυν πολιτικό καθοδηγητή του Γκουαϊντό, τον Λεοπόλντο Λόπες, ο οποίος συνελήφθη και παραμένει σε κατ’ οίκον περιορισμό. Η πιο πρόσφατη ήταν το 2017, όταν περιόρισε τις αρμοδιότητες του κοινοβουλίου και έπνιξε στο αίμα κύμα διαδηλώσεων. Σήμερα είναι πολύ δύσκολο να ενεργήσει με παρόμοιο τρόπο. Ωστόσο κανείς δεν ξέρει πότε και πώς θα εκραγεί ξανά η λαϊκή δυσαρέσκεια και με τι αποτελέσματα σε μια χώρα όπου λείπουν τα βασικά: τρόφιμα, φάρμακα, πολιτικές ελευθερίες, καθώς και η αίσθηση ότι ένα καλύτερο μέλλον είναι εφικτό.
– Μίνι πραξικόπημα από τα αριστερά
Αν υποστούν πλήγμα οι αμοιβές στα στελέχη των ένοπλων δυνάμεων, οικονομικές ή (και) με κυβερνητικούς θώκους, δεν αποκλείεται μια ενδοκαθεστωτική ανατροπή του Μαδούρο ώστε να αναλάβει τα ηνία της χώρας κάποιος ένστολος όπως ο νυν υπουργός Αμυνας Βλαντίμιρ Λόπες ή κάποιος πολιτικός αχυράνθρωπος όπως η νυν αντιπρόεδρος Ντέλσι Ροντρίγκες. Κανείς δεν ικανοποιεί την αντιπολίτευση, η οποία θέλει να αναλάβει η ίδια τη διακυβέρνηση. Σε κάθε περίπτωση ο νέος ηγέτης θα πρέπει να ανακόψει την καταστροφική πορεία της χώρας και να σταματήσει την αιμορραγία της οικονομικής προσφυγιάς. Αλλά αυτό είναι ανέφικτο χωρίς διεθνείς συμφωνίες και επώδυνους συμβιβασμούς.
– Διαπραγμάτευση, φυγή και νέος πρόεδρος
Φαίνεται η πιο λογική λύση αλλά ο μόνος που θα έχανε θα ήταν ο Μαδούρο και γι’ αυτό πιθανότατα δεν θα την αποδεχτεί, αν και έχει δηλώσει ότι είναι ανοικτός στις διαπραγματεύσεις μέσω διεθνούς μεσολαβητή. Αν επικρατήσει αυτό το σενάριο, το πιθανότερο ενδεχόμενο είναι η επιλογή νέου προέδρου κοινής αποδοχής. Λίγοι άνθρωποι του «παλαιού καθεστώτος» ίσως να δικαστούν για τα μάτια του κόσμου, ενώ ο Μαδούρο, η οικογένειά του και ο στενός του κύκλος θα εγκαταλείψουν τη χώρα ασφαλώς και ατιμωρητί. «Δεν μπορούμε να οδηγήσουμε στην εξορία ή στο δικαστήριο δέκα χιλιάδες ανθρώπους» λέει στη βρετανική εφημερίδα «Guardian» ο ελληνικής καταγωγής αναλυτής Δημήτρης Παντούλας, επικεφαλής εταιρείας πολιτικών συμβούλων με έδρα το Καράκας. Ως παράδειγμα ρεαλιστικού συμβιβασμού, ο ίδιος αναφέρει τη συμφωνία της 27ης Ιουνίου 2017 που τερμάτισε τη δράση των ανταρτών FARC στην Κολομβία.
– Πόλεμος! Εμφύλιος και περιφερειακός
Το βασικό αφήγημα του Μαδούρο είναι ότι όλα τα δεινά της χώρας είναι αποτέλεσμα αποκλειστικά της ιμπεριαλιστικής εκστρατείας και του οικονομικού πολέμου που έχει κηρύξει η Ουάσινγκτον στο Καράκας, συσπειρώνοντας έτσι την ηγεσία του στρατού και τη συρρικνωμένη πλέον μερίδα του πληθυσμού που ωφελείται από το καθεστώς του. Αναλυτές θεωρούν ότι τα γεράκια τόσο στις ΗΠΑ όσο και στη Βενεζουέλα θα μπορούσαν να επιχειρήσουν να οδηγήσουν τις δύο χώρες σε στρατιωτική σύγκρουση. Προς το παρόν το ενδεχόμενο είναι μικρό αλλά οι κυβερνήσεις σε Βραζιλία και Κολομβία δείχνουν διατεθειμένες να μετάσχουν σε έναν συνασπισμό υπό τις ΗΠΑ κατά του «σοσιαλιστή» γείτονά τους με διάσταση τόσο εμφυλίου όσο και περιφερειακού πολέμου. Ενα λατινοαμερικανικό Βιετνάμ μόνο ως εφιάλτης νοείται. Κολομβία και Βενεζουέλα έχουν ισχυρή πολεμική αεροπορία και θα διεκδικήσουν κατοχή υποδομών, στρατιωτικών βάσεων και πόλεων – όχι μόνο έλεγχο συνόρων.
