Ο συνθέτης Βασίλης Τζαβάρας λίγο πριν από την παρουσίαση του τέταρτου προσωπικού του δίσκου με τίτλο «The missing word» στο Θέατρο Τέχνης μιλάει στο Documento
Γεννήθηκε στο Παρίσι το 1973. Ήδη από το 1993 δουλεύει ως επαγγελματίας μουσικός, μουσικοπαιδαγωγός, συνθέτης, τραγουδιστής. Είναι ιδρυτικό μέλος των μουσικών σχημάτων Occasional Dream, Take the Money and Run, Project 37, 4+1, Silent Move και LYD Quartet, της θεατρικής ομάδας Atonal και της καλλιτεχνικής – εκπαιδευτικής ομάδας Gnous. Τα τελευταία χρόνια γράφει πολύ συχνά μουσική για το θέατρο ενώ επιμελείται εκθέσεις ζωγραφικής συνθέτοντας πρωτότυπη μουσική, συνεργάζεται με την ομάδα παραγωγής DNA Music in Action σε παραγωγές για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο καθώς και με τον Γιάννη Παξεβάνη για την πρωτότυπη μουσική των ντοκιμαντέρ του Γιώργου Αυγερόπουλου. Ο λόγος για τον Βασίλη Τζαβάρα ο οποίος την Πέμπτη 6 Ιουνίου παρουσιάζει στο Θέατρο Τέχνης, στη σκηνή της Φρυνίχου, τον τέταρτο προσωπικό του δίσκο με τίτλο «The missing word» (Η λέξη που λείπει) που κυκλοφορεί από τη δισκογραφική εταιρεία DNA Label. Ο δίσκος συγκεντρώνει μουσικές συνθέσεις του, θέματα και ηχοτοπία από τις θεατρικές παραστάσεις «Ο Φίλιπ Γκλας αγοράζει μια φραντζόλα ψωμί», «Το απίθανο ταξίδι», «Hotel Marina», «Eroica», «Το κόκ(κ)αλο που τραγουδούσε», «Εσωτερικό», «Aomori», «In a gadda da vida», «Στον ίσκιο του βουνού» και «Hugo: Μια ουτοπία».
Όπως ο ίδιος χαρακτηρίζει το περιεχόμενο του δίσκου του, πρόκειται για τον «απόηχο μιας ηχητικής αλλά και συναισθηματικής διαδρομής που ξεκινάει το 2012 και φτάνει έως τώρα μέσα από τη δουλειά μου στο θέατρο· θραύσματα, αποτυπώματα και εικόνες που συνδέονται μεταξύ τους με τη λέξη που λείπει».
Η μουσική που περιέχει το άλμπουμ «The missing word» είχε επί σκηνής τον ρόλο «της λέξης που λείπει» κατά τη διάρκεια των θεατρικών παραστάσεων για τις οποίες δημιουργήθηκε, ρόλος που διατηρείται και τώρα εκτός του θεατρικού πλαισίου της;
Η μουσική στο θέατρο πολλές φορές όντως παίρνει τη θέση μιας λέξης που λείπει. Μακριά από το θέατρο η ίδια μουσική μπορεί άλλοτε να απογυμνώνεται και άλλοτε να ακούγεται ακόμη και καλύτερα. Διατηρώντας ή όχι τον αρχικό της ρόλο. Και φυσικά, μπορεί να αποκτήσει και μια ανεξάρτητη πορεία.
Γράφεις συχνά μουσική για το θέατρο. Όταν κάποιες φορές ο σκηνοθέτης επιλέγει να μην υπάρχει μουσική στην παράστασή του, πιστεύεις ότι η απουσία της είναι κάτι παραπάνω από εμφανής;
Έχω δει υπέροχες παραστάσεις χωρίς καθόλου μουσική και άλλες στις οποίες η μουσική δέσποζε και η παράσταση απογειωνόταν λόγω της μουσικής. Εξαρτάται από τον σκηνοθέτη και από την καθαρή άποψή του σε σχέση με τη μουσική. Ο ρόλος της μουσικής μπορεί να είναι τελείως διαφορετικός κάθε φορά.
Ο μουσικός στο θέατρο είναι ένας συντελεστής που υπηρετεί το όραμα του σκηνοθέτη ή ένας δημιουργός που κινείται ελεύθερα ερμηνεύοντας με τον δικό του τρόπο το κείμενο;
Το ωραίο αλλά και δύσκολο με το θέατρο είναι ότι κάθε φορά μπορεί να είναι τελείως αλλιώς. Αυτό που μπορώ να πω από την εμπειρία μου είναι ότι συνήθως ο σκηνοθέτης έχει σαφή ιδέα του τι θέλει να κάνει και άρα θέτει το πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορείς να κινηθείς. Αυτό είναι περιοριστικό αλλά μπορεί να είναι και πολύ δημιουργικό. Για τη μουσική μιας παράστασης, συνήθως, γίνονται πολλές δοκιμές στις πρόβες. Άλλοτε απορρίπτεις κάποιες ιδέες και άλλοτε ανακαλύπτεις άλλες. Και είναι πολύ όμορφη η στιγμή που ανακαλύπτεις κάτι που δεν περίμενες. Το πολύ σημαντικό όμως για μένα είναι –παρά το γεγονός ότι μπορεί να διαφωνείς κάποιες στιγμές με τον σκηνοθέτη– το αποτέλεσμα να είναι ισορροπημένο στο τέλος.
Τι είναι για σένα το θέατρο; Τρυπώνεις δημιουργικά στα λημέρια του από το 1997.
Πάντα με συγκινούσαν και με έλκυαν οι συναυλίες, δηλαδή ο ζωντανός χαρακτήρας της μουσικής· νομίζω όμως ότι στο θέατρο βρίσκω μια συγγένεια που με ελκύει εξίσου. Η ακροβασία του live δημιουργεί μια όμορφη ένταση. Το θέατρο –όχι πάντα προφανώς– έχει κάτι σχεδόν μαγικό. Έχει μια μαγική αμεσότητα. Και κυρίως είναι πάντα αφορμή να έρθεις σε επαφή με υπέροχα κείμενα.
Το «The missing word» είναι ένας δίσκος που περιέχει συνθέσεις σου οι οποίες δημιουργήθηκαν κατά παραγγελία για τις ανάγκες διαφορετικών θεατρικών παραστάσεων και πλέον παρουσιάζονται σε μια ενιαία αφήγηση. Θα μπορούσε κάλλιστα να είναι η ιδέα ενός δίσκου χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη την αρχική αιτία της δημιουργίας τους. Πώς εξηγείται αυτό;
Για την επιλογή των κομματιών, όπως και τη νέα επεξεργασία που έγινε για τη δημιουργία του δίσκου, δούλεψα έχοντας κατά νου ότι θέλω να πετύχω την ενότητα του υλικού. Με δυο λόγια, άφησα εκτός θέματα που με πήγαιναν αλλού, κράτησα αυτά που θα μπορούσαν αφενός να συνδεθούν μεταξύ τους, αφετέρου που για κάποιον λόγο θεωρούσα ότι είναι πιο κοντά σ’ εμένα. Ήταν μια καινούργια διαδικασία, ενδιαφέρουσα και χρήσιμη, διότι όταν ξαναπιάνεις ένα παλαιότερο υλικό έρχεσαι αντιμέτωπος με τη μουσική σου, τις ατέλειες και τις καλές της στιγμές. Έρχεσαι αντιμέτωπος με τον εαυτό σου.
Πώς ξεκίνησε η ιδέα ενός τέτοιου δίσκου;
Βρέθηκα κάποια στιγμή σε ένα μικρό δημιουργικό αδιέξοδο, ψάχνοντας καινούργιο υλικό ή καινούργια ματιά πάνω στη μουσική μου. Κάπου εκεί σκέφτηκα ότι τα τελευταία χρόνια ένα από τα πράγματα που κυρίως κάνω είναι να γράφω μουσική για το θέατρο. Ανέσυρα λοιπόν όλες αυτές τις μουσικές και είδα ότι θα μπορούσαν να αποτελέσουν την αφετηρία, την πρώτη ύλη για τον καινούργιο δίσκο. Τα υπόλοιπα, νομίζω, ήρθαν εύκολα.
Αναφέρεις κάπου ότι σε σχέση με τον προηγούμενο δίσκο σου, το «Bròken» (Triple Bath, 2016) ο οποίος, όπως λες, ήταν ένας δίσκος της «απώλειας», η νέα σου δισκογραφική δουλειά είναι της «χαράς». Πώς ανταποκρίνονται αυτοί οι χαρακτηρισμοί στη μουσική σου; Μια μελωδία της απώλειας είναι αυτό που εύκολα θα σκεφτεί κάποιος: μια λυπημένη μελωδία. Όμως, κάποιες φορές, και σε δύσκολες περιόδους ακόμη, δεν αναζητάμε καταφύγιο και στις χαρούμενες κλίμακες ματζόρε;
Η πρώτη διαφορά του «The missing word» με τον προηγούμενο δίσκο μου είναι ως προς τη διαδικασία και την πρόθεσή μου σε κάθε περίπτωση. Το «Bròken» είναι ένας κλειστός, μοναχικός δίσκος, φτιαγμένος σε μια συγκεκριμένη και περίεργα δύσκολη περίοδο της ζωής μου. Το «The missing word» απλώνεται χρονικά, είναι το αποτέλεσμα μιας διαδρομής. Δεν ξέρω αν παίζει τον ρόλο κάποιου είδους απολογισμού, αλλά σίγουρα εμπεριέχει πολλά και διαφορετικά συναισθήματα. Νομίζω ότι ο ένας δίσκος ήταν κοντά στο συναίσθημα της απώλειας, ενώ τώρα παίρνω αποστάσεις από αυτήν. Τον «μινόρε» ή «ματζόρε» χαρακτήρα δεν θα τον έθετα με την αυστηρή μουσική σημασία, αλλά θα τόνιζα περισσότερο την πρόσθεση. Φυσικά, ναι, κάποιες στιγμές αναζητούμε καταφύγιο σε μουσικές ματζόρε, σε ανάλαφρα ακούσματα, σε φωτεινούς περισπασμούς.
Οι συνθέσεις σου βασίζονται στον αυτοσχεδιασμό. Πόσο σημαντικός είναι για σένα στη διαδικασία της μουσικής πράξης;
Ασχολούμαι εδώ και πολλά χρόνια με τον αυτοσχεδιασμό, όχι μόνο σαν εργαλείο, αλλά και θεωρητικά και εκπαιδευτικά. Πολλές φορές, ειδικά στη μουσική για το θέατρο, ο αυτοσχεδιασμός είναι ένα παιχνίδι τόσο μέσα στο στούντιο δοκιμάζοντας μουσικές ή ηχητικές δυνατότητες όσο και στην πρόβα με τους ηθοποιούς. Για παράδειγμα, στη δουλειά που κάναμε για τη «Φαλακρή τραγουδίστρια», που παίζεται τώρα στο Θέατρο Τέχνης, κινηθήκαμε πολύ αυτοσχεδιαστικά. Οι ηθοποιοί δοκίμαζαν κάποια πράγματα ηχητικά και φωνητικά ανάλογα με τις κατευθύνσεις της σκηνοθέτιδας Σοφίας Μαραθάκη, τα οποία εγώ ενορχήστρωνα. Με αυτό τον τρόπο, ας πούμε του ελεγχόμενου αυτοσχεδιασμού, φτάσαμε να οργανώσουμε την αρκετά πολύπλοκη παρτιτούρα της «Φαλακρής τραγουδίστριας».
Δώσε μας τον δικό σου ορισμό για τον αυτοσχεδιασμό.
Όταν μιλάμε για αυτοσχεδιασμό συνήθως κάνουμε λόγο για πολλά διαφορετικά πράγματα. Αναφερόμαστε ταυτοχρόνως στον αυτοσχεδιασμό ως τη μουσική πρακτική που ενυπάρχει σε πολλά είδη της μουσικής (όπως στην jazz για παράδειγμα), ως ένα εργαλείο δοκιμών και σύνθεσης, ως μια διαδικασία και τέλος ως ένα αυτόνομο είδος. Όλα αυτά διαφέρουν κατά πολύ μεταξύ τους. Δεν ξέρω αν θα μπορούσα να δώσω έναν ορισμό. Αυτό όμως που μπορώ να πω είναι ότι ο αυτοσχεδιασμός είναι κάτι πολύ σοβαρό (για να παραφράσω το τίτλο του βιβλίου για τη free jazz της Valerie Wilmer) και ότι ενοχλούμαι όταν βλέπω να προσεγγίζεται με προχειρότητα.
Διδάσκεις μουσική. Διδάσκεται ο αυτοσχεδιασμός;
Μια από τις πιο δημιουργικές, γόνιμες και διδακτικές εμπειρίες που είχα ήταν με δυο ομάδες ελεύθερου αυτοσχεδιασμού (η μία με παιδιά δημοτικού και η άλλη με ενήλικες) με τις οποίες συναντιόμασταν για δύο χρόνια μια φορά την εβδομάδα. Δεν ξέρω αν ο αυτοσχεδιασμός διδάσκεται αλλά σίγουρα μοιράζεται μεταξύ των συμμετεχόντων και αποτελεί την υπέροχη αφορμή να ακούσουμε μουσική, να μιλήσουμε για τη μουσική και, τέλος, να συν-δημιουργήσουμε.
Παίζει ρόλο ο τρόπος που σκέφτεται ένας μουσικός ως άνθρωπος πέρα από το πόσο καλός δεξιοτέχνης μπορεί να είναι;
Φυσικά. Αν είναι καλός δεξιοτέχνης και μόνο, είναι ένας πολύ καλός δακτυλογράφος, όπως έλεγε ένας παλιός μου δάσκαλος, και τίποτε άλλο. Χρειάζονται πολλά περισσότερα. Χρειάζεται γενικότερη παιδεία, ευαισθησία και περιέργεια.
Info
Την Πέμπτη 6 Ιουνίου στο Θέατρο Τέχνης στη Φρυνίχου ο Βασίλης Τζαβάρας θα παρουσιάσει ζωντανά αποσπάσματα από τον νέο δίσκο του με τη συμμετοχή των ηθοποιών Ιφιγένειας Καραμήτρου, Κωνσταντίνου Παπαθεοδώρου, Νάνας Παπαδάκη και Γιώργου Σύρμα, της σκηνοθέτιδας Σοφίας Μαραθάκη και του συνθέτη Κώστα Γρηγορέα. Οι πόρτες ανοίγουν στις 18.00. Πληροφορίες – κρατήσεις στο 210 3222464
