Συγκλονιστικά στοιχεία για τα εμπόδια στη διαλεύκανση υποθέσεων αστυνομικής αυθαιρεσίας σε βάρος πολιτών φέρνει στο φως με συνέντευξή του στο Documento o δικηγόρος και διδάκτωρ Νομικής Βαγγέλης Μάλλιος, μέλος της επιτροπής του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη για την παρακολούθηση της υλοποίησης πορισμάτων του Συνηγόρου του Πολίτη για περιπτώσεις αστυνομικής βίας.
Από τις υποθέσεις που ερεύνησαν τα μέλη της επιτροπής διαπίστωσαν, όπως επισημαίνει στο Documento o Βαγγέλης Μάλλιος, ότι υπάρχουν «πλημμελής αξιοποίηση αποδεικτικών στοιχείων, αναιτιολόγητες αποφάσεις και σοβαρές καθυστερήσεις από τα πειθαρχικά όργανα της αστυνομίας». Επίσης, αυτό που εντόπισαν «είναι η απροθυμία, σε ορισμένες περιπτώσεις, ανακριτικών οργάνων της ΕΛΑΣ να συνεργαστούν με τον Συνήγορο του Πολίτη. Σε πολλές περιπτώσεις τα όργανα της ΕΛΑΣ δεν συμμορφώνονταν στις υποδείξεις του Συνηγόρου, με αποτέλεσμα να αναπέμπονται οι υποθέσεις για τον ίδιο λόγο δύο και τρεις φορές»!
Οι διαπιστώσεις που περιλαμβάνονται στο πόρισμα της επιτροπής, στην οποία πρόεδρος ήταν ο καθηγητής συνταγματικού δικαίου Νίκος Αλιβιζάτος, προκαλούν προβληματισμό. Κι αυτό σε μια περίοδο που αυξάνονται τα περιστατικά αυθαιρεσιών από αστυνομικά όργανα, ενώ και στη χώρα μας και διεθνώς θεσμοθετούνται ακόμη περισσότερα μέτρα περιστολής του δικαιώματος της διαδήλωσης και της απεργίας ενώ ενισχύεται η κρατική καταστολή σε βάρος του λαϊκού κινήματος.
Από τις αρχές Μαΐου η επιτροπή για τα περιστατικά αστυνομικής βίας έχει παραδώσει το πόρισμά της στον υπουργό Προστασίας του Πολίτη Μιχάλη Χρυσοχοΐδη,ο οποίος δεν το έχει δημοσιοποιήσει ούτε αξιοποιήσει.
Οπως αποκαλύπτει στο Documento o Βαγγέλης Μάλλιος, μεταξύ των προτάσεων που υπάρχουν στο πόρισμα είναι η τοποθέτηση καμερών τόσο στο εσωτερικό των αστυνομικών οχημάτων όσο και στα κρατητήρια και τα γραφεία όπου διεξάγονται ανακριτικές πράξεις. Παράλληλα, κρίνεται απαραίτητο να υπάρξει μέριμνα για την προστασία των θυμάτων αστυνομικής βίας καθώς και εκείνων που καταγγέλλουν σχετικά περιστατικά. Μάλιστα κρίνει ότι είναι ώριμες οι συνθήκες για να γίνουν αυτά αποδεκτά.
Ομως όταν τον ρωτήσαμε αν υπάρχουν άλλες, πιο «δύσκολες», υπό την έννοια ότι η κυβέρνηση της ΝΔ ομνύει στην εφαρμογή του… δόγματος «νόμος και τάξη», απάντησε ως εξής: «Μια πρότασή μας που πιστεύω ότι θα συναντήσει προσκόμματα και εσωτερικές αντιδράσεις από την αστυνομία είναι η επαναφορά των ατομικών διακριτικών στοιχείων στις στολές όλων των αστυνομικών οργάνων». Θυμίζει ότι από το 1992 έχουν φύγει από τις στολές σε συγκεκριμένα σώματα της αστυνομίας (π.χ. ΜΑΤ) τα διακριτικά γνωρίσματα, κάτι που εμποδίζει τον εντοπισμό του αστυνομικού που φέρεται ότι διέπραξε ένα αδίκημα.
Ο Βαγγ. Μάλλιος τονίζει ότι το τελευταίο διάστημα η αστυνομία με τη δράση της κάποιες φορές «αντί να απομονώνει τη βία, παράγει νέες μορφές βίας». Ομως, αναφέρει ότι «μια πολιτεία που θέλει να είναι – και όχι απλώς να λέγεται– δημοκρατική, δεν μπορεί να διακηρύττει από τη μία την εμπέδωση του αισθήματος ισονομίας και από την άλλη να ανέχεται να υπάρχει μια μερίδα υπαλλήλων η οποία μπροστά στην κάμερα προβαίνει σε πράξεις αδικαιολόγητης βίας και παραμένει ατιμώρητη».
Σε ερώτηση σχετικά με φασιστικούς θυλάκους μέσα στα σώματα ασφαλείας τονίζει ότι ο πλέον ουσιαστικός τρόπος αντιμετώπισής τους είναι «αφενός μεν να δοθεί τέρμα στα φαινόμενα ατιμωρησίας των περιστατικών αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας, αφετέρου δε να διδάσκεται συστηματικά το δίκαιο των δικαιωμάτων του ανθρώπου».
Τι σας έφερε στον νου από την ελληνική πραγματικότητα, τηρουμένων των αναλογιών, το «δεν μπορώ να αναπνεύσω…» του Τζορτζ Φλόιντ που δολοφονήθηκε από την αστυνομία στις ΗΠΑ;
Οι πρόσφατες εικόνες από τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ μου έφεραν στον νου τον θάνατο του Ζακ Κωστόπουλου τον Σεπτέμβριο του 2018 έξω από το κοσμηματοπωλείο της οδού Γλάδστωνος. Αν και προφανώς υπάρχουν πολλές διαφορές, εντούτοις και στις δύο περιπτώσεις υπήρξαν μερικά κοινά: πρώτον, πολίτες έχασαν τη ζωή τους αν και ήταν ήδη υπό τον έλεγχο αστυνομικών δυνάμεων. Δεύτερον, υπήρχε υπέρμετρη βία από μερικούς αστυνομικούς και αβελτηρία από άλλους συναδέλφους τους που στέκονταν άπραγοι και ανέχονταν την αστυνομική αυθαιρεσία σε βάρος των πολιτών. Τέλος, όλος ο κόσμος έγινε κοινωνός των γεγονότων από κάμερες πολιτών που υπήρχαν στην περιοχή και κατέγραφαν τα περιστατικά.
Εχετε διαπιστώσει ότι στη χώρα μας παρόλο που σε πολλές υποθέσεις άσκησης βίας από ένστολους κατά προσφύγων/ μεταναστών, μελών της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, Ρομά κ.ά. υπάρχουν ενδείξεις ρατσιστικού κινήτρου, αυτό δεν διερευνάται ουσιαστικά;
Δυστυχώς, αυτό δεν είναι απλώς μια προσωπική διαπίστωση. Εχει ήδη επισημανθεί και από τον Συνήγορο του Πολίτη ότι σε αρκετά πορίσματα της αστυνομίας (ΕΔΕ και προκαταρκτικές έρευνες) διαπιστώνεται η απουσία ρατσιστικού κινήτρου χωρίς να αιτιολογείται η συγκεκριμένη διαπίστωση. Με άλλα λόγια, πρόκειται για ένα συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουν –εν είδει αξιώματος– μερικές φορές οι εσωτερικοί έλεγχοι. Και τούτο αν και δυστυχώς συχνά οι ενδείξεις οδηγούν σε αντίθετα συμπεράσματα.
Στο τέλος του 2019 σχεδόν συνέπεσαν με τη συγκρότηση της επιτροπής οι αστυνομικές επιχειρήσεις στην ΑΣΟΕΕ, η υπόθεση Ινδαρέ, οι επιθέσεις σε φοιτητές και διαδηλωτές. Παραλίγο τότε να παραιτηθεί από πρόεδρος της επιτροπής ο Νίκος Αλιβιζάτος, που κατήγγειλε αστυνομική αυθαιρεσία. Αλήθεια, στο πλαίσιο της επιτροπής ασχοληθήκατε με την υπόθεση Ινδαρέ;
Αντίθετα με αυτό που είχε παρουσιαστεί, η επιτροπή (πρόεδρος της οποίας ήταν ο καθηγητής Ν. Αλιβιζάτος) δεν είχε τέτοιες αρμοδιότητες διερεύνησης των καταγγελιών για αστυνομική βία. Η εν λόγω επιτροπή συγκροτήθηκε τον Οκτώβριο του 2019 από τον υπουργό Προστασίας του Πολίτη και είχε σκοπό την παρακολούθηση της υλοποίησης των παρατηρήσεων του Συνηγόρου του Πολίτη στις περιπτώσεις αστυνομικής βίας.
Συνεπώς, το έργο της συγκεκριμένης επιτροπής δεν ήταν πρωτογενές, αλλά παρακολουθηματικό – υποβοηθητικό του Συνηγόρου του Πολίτη. Ετσι, η επιτροπή μας ασχολήθηκε μόνο με παλαιότερες υποθέσεις, στις οποίες είχε ήδη εκδοθεί κάποιο πόρισμα από τον Συνήγορο του Πολίτη.
Σκεφτήκατε κάποια στιγμή ότι η επιτροπή λειτούργησε ή θα λειτουργήσει ως άλλοθι απέναντι σε συμπεριφορές αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας;
Αν και πολλοί φίλοι και γνωστοί μου διατύπωσαν τη συγκεκριμένη επιφύλαξη, εντούτοις οι ειλικρινείς προθέσεις που θεωρώ ότι είχε (και έχει) ο υπουργός με έκαναν να αποδεχτώ την πρότασή του και να συμμετέχω ως μέλος στην επιτροπή. Θα μπορούσα μάλιστα να ισχυριστώ ότι εντέλει το πόρισμα που κατέθεσε η επιτροπή μπορεί να λειτουργήσει ως επιπλέον επιχείρημα ώστε να προωθηθούν ορισμένες μεταρρυθμίσεις, οι οποίες υπό διαφορετικές συνθήκες θα συναντούσαν έντονα προσκόμματα.
Πότε παραδώσατε το πόρισμα της επιτροπής στον υπουργό Προστασίας του Πολίτη; Είναι πολυσέλιδο; Το στείλατε και στον Συνήγορο του Πολίτη;
Από τις αρχές Μαΐου η επιτροπή ολοκλήρωσε το έργο της και παρέδωσε το πόρισμά της στον κ. Χρυσοχοΐδη. Επειδή επρόκειτο για εσωτερική επιτροπή του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, θεωρήσαμε σκόπιμο να μη δημοσιοποιήσουμε το πόρισμα.
Ποιες είναι οι κύριες διαπιστώσεις σας από τις υποθέσεις που εξετάσατε;
Αν και η επιτροπή μας δεν είχε την ευκαιρία να μελετήσει παρά μόνο ένα μικρό δείγμα υποθέσεων, τα συμπεράσματά μας επιβεβαιώνουν όσα έχει ήδη υπογραμμίσει ο Συνήγορος του Πολίτη: πλημμελής αξιοποίηση αποδεικτικών στοιχείων, αναιτιολόγητες αποφάσεις και σοβαρές καθυστερήσεις από τα πειθαρχικά όργανα της αστυνομίας.
Εντοπίσατε περιπτώσεις παρακώλυσης των ερευνών, κωλυσιεργία ή και απόκρυψη στοιχείων;
Αυτό που εντοπίσαμε είναι η απροθυμία, σε ορισμένες περιπτώσεις, ανακριτικών οργάνων της ΕΛΑΣ να συνεργαστούν με τον Συνήγορο του Πολίτη. Σε πολλές περιπτώσεις τα όργανα της ΕΛΑΣ δεν συμμορφώνονταν στις υποδείξεις του Συνηγόρου, με αποτέλεσμα να αναπέμπονται οι υποθέσεις για τον ίδιο λόγο δύο και τρεις φορές.
Πείτε μας κάποιες από τις προτάσεις της επιτροπής που περιλαμβάνονται στο πόρισμα.
Μεταξύ πολλών, προτείναμε την τοποθέτηση καμερών τόσο στο εσωτερικό των αστυνομικών οχημάτων όσο και στα κρατητήρια και τα γραφεία όπου διεξάγονται ανακριτικές πράξεις. Προτείναμε, επίσης, να υπάρξει μέριμνα για την προστασία των θυμάτων αστυνομικής βίας καθώς και εκείνων που καταγγέλλουν σχετικά περιστατικά.
Αυτές περιμένετε να υιοθετηθούν;
Νομίζω ότι οι πλέον ώριμες προτάσεις μπορούν να υιοθετηθούν. Ηδη μάλιστα για μερικές από αυτές (όπως για τις κάμερες) έχει τοποθετηθεί θετικά και ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη.
Υπάρχουν άλλες προτάσεις σας οι οποίες είναι πιο δύσκολες, υπό την έννοια ότι η κυβέρνηση της ΝΔ ομνύει στην εφαρμογή του… δόγματος «νόμος και τάξη»;
Μια πρότασή μας που πιστεύω ότι θα συναντήσει προσκόμματα και εσωτερικές αντιδράσεις από την αστυνομία είναι η επαναφορά των ατομικών διακριτικών στοιχείων στις στολές όλων των αστυνομικών οργάνων. Από το 1992, οπότε και έφυγαν από συγκεκριμένα σώματα της αστυνομίας (π.χ. ΜΑΤ) τα διακριτικά γνωρίσματα, δεν έχουν επανέλθει στις στολές τους, αφού κάτι τέτοιο προσκρούει στην άρνηση των ίδιων των αστυνομικών. Εντούτοις, λόγω της έλλειψης διακριτικών γνωρισμάτων όχι απλώς ο παθών αδυνατεί να αναγνωρίσει με οποιονδήποτε τρόπο, άρα να ταυτοποιήσει και να καταγγείλει τον δράστη της σε βάρος του άδικης πράξης, αλλά μερικές φορές ούτε η ίδια η διοίκηση δεν μπορεί να φέρει εις πέρας μια πειθαρχική διαδικασία εις βάρος του αστυνομικού που φέρεται ότι διέπραξε ένα αδίκημα. Κάτι τέτοιο είναι προφανώς αποδοκιμαστέο από ένα κράτος δικαίου, αφού οδηγεί στην ατιμωρησία.
Από την εμπειρία σας θεωρείτε ότι υπάρχουν φασιστικοί θύλακοι μέσα στα σώματα ασφαλείας; Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτό;
Ο πλέον ουσιαστικός τρόπος αντιμετώπισης των εξτρεμιστικών θυλάκων είναι αφενός μεν να δοθεί τέρμα στα φαινόμενα ατιμωρησίας των περιστατικών αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας, αφετέρου δε να διδάσκεται συστηματικά το δίκαιο των δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Συμφωνείτε με την άποψη της Ελληνικής Ενωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου ότι ένας από τους βασικούς λόγους που η αστυνομία ακολουθεί διαχρονικά παράνομες πρακτικές σε διαδηλώσεις, προαγωγές, συλλήψεις ή και στην κράτηση είναι η ιδιότυπη ασυλία που απολαμβάνει, σε βαθμό «αναμενόμενης ατιμωρησίας»;
Αυτό είναι σωστό. Δυστυχώς, το τελευταίο διάστημα η δράση της αστυνομίας έχει κάποιες φορές ξεφύγει από τα αντικειμενικά δεδομένα της διασφάλισης της δημόσιας τάξης και έχει ξεπεράσει το όριο αυτό του δικαιολογημένου, προκειμένου να υπηρετήσει τον ρόλο της. Αντί να απομονώνει τη βία, παράγει νέες μορφές βίας. Ομως μια πολιτεία που θέλει να είναι – και όχι απλώς να λέγεται– δημοκρατική δεν μπορεί να διακηρύττει από τη μία την εμπέδωση του αισθήματος ισονομίας και από την άλλη να ανέχεται να υπάρχει μια μερίδα υπαλλήλων η οποία μπροστά στην κάμερα προβαίνει σε πράξεις αδικαιολόγητης βίας και παραμένει ατιμώρητη.
Ποιος είναι ο Βαγγέλης Μάλλιος
Ο δρ Βαγγέλης Μάλλιος ασκεί συμβουλευτική και μάχιμη δικηγορία στα ελληνικά και ευρωπαϊκά δικαστήρια σε ένα ευρύ φάσμα τομέων του δημόσιου δικαίου, ενώ έχει διατελέσει γενικός γραμματέας της Ελληνικής Ενωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Ο 46άχρονος δικηγόρος είναι πτυχιούχος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Paris I (Panthéon-Sorbonne) στους τομείς του ποινικού δικαίου και του δημόσιου δικαίου, ενώ εκπόνησε διδακτορική διατριβή στον τομέα του δημόσιου δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εχει διδάξει (ως ειδικός επιστήμονας) δίκαιο της υγείας στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και σε μεταπτυχιακό του Πανεπιστημίου Κρήτης, ενώ έχει επίσης διδάξει δημόσιο δίκαιο στο Πανεπιστήμιο Στερεάς Ελλάδος.