Η πρόταση για απλή αναλογική στην αυτοδιοίκηση, μονοπωλεί σχεδόν τον δημόσιο διάλογο για τον «Κλεισθένη 1». Υπέρμαχοι και αντίθετοι, επικεντρώνουν τα επιχειρήματά τους στα υπέρ ή κατά της πρότασης για το νέο εκλογικό σύστημα.
Στη σκιά όμως μένει κάτι εξαιρετικά κρίσιμο: ότι η πρόταση για απλή αναλογική αφορά μόνο την εκλογή των δημοτικών και περιφερειακών συμβουλίων. Δήμαρχοι και περιφερειάρχες θα συνεχίσουν να εκλέγονται με το σημερινό σύστημα, πλειοψηφικό σε δύο γύρους. Θα έχουμε έτσι ένα δυαδικό εκλογικό σύστημα όπου παραμένει ο θεσμός του απευθείας εκλεγμένου «τοπικού άρχοντα», με τη διαφορά ότι δεν θα έχει πια εγγυημένη πλειοψηφία στο δημοτικό ή περιφερειακό συμβούλιο και θα πρέπει να αναζητεί εκεί ευρύτερες συναινέσεις. Φανταστείτε μια Βουλή εκλεγμένη με απλή αναλογική και έναν πρωθυπουργό που θα εκλέγεται απευθείας με πλειοψηφικό και δεν θα χρειάζεται την εμπιστοσύνη της Βουλής, παρά μόνο τη συνεργασία της σε βασικά θέματα.
Στην ελληνική αυτοδιοίκηση, μια τέτοια συνύπαρξη απλής αναλογικής και πλειοψηφικού δύο γύρων δεν προοιωνίζεται διόλου ανέφελη:
• Στη μετεκλογική αναζήτηση συναινέσεων ανάμεσα στον δήμαρχο και το δημοτικό συμβούλιο, και οι δύο πλευρές θα αντλούν απευθείας νομιμοποίηση από το εκλογικό σώμα. Όπου αποδειχθούν και οι δύο ανυποχώρητες, καμιά από τις δύο δεν θα πιέζεται περισσότερο από την άλλη, ενώ το κόστος της αδιαλλαξίας θα το πληρώνουν πολύ λιγότερο οι εκλεγμένοι και πολύ περισσότερο οι απλοί δημότες.
• Οι σημερινοί δήμαρχοι και περιφερειάρχες δεν έχουν παιδεία στην οικοδόμηση συναινέσεων. Παραδοσιακά, η χειρότερη ανησυχία τους είναι μήπως διαφοροποιηθούν σύμβουλοι του συνδυασμού τους και χαθεί η πλειοψηφία τους στο δημοτικό ή περιφερειακό συμβούλιο. Αυτόν ακριβώς τον φόβο έρχεται να προτείνει τώρα ως μόνιμη μεταρρύθμιση το δυαδικό εκλογικό σύστημα του «Κλεισθένη 1».
• Η απευθείας εκλογή δημάρχων και περιφερειαρχών, καλλιεργεί αναπόφευκτα νοοτροπίες ότι λογοδοτούν μόνο «στον λαό» και μόνο στο τέλος της θητείας τους. Συχνά τείνουν λοιπόν να αισθάνονται υπεράνω του νόμου και του δημόσιου διαλόγου : παραδείγματα αδιαφάνειας, πελατειακών σχέσεων και αυταρχικής διοίκησης είναι άφθονα.
Η απλή και προφανής διέξοδος θα ήταν η ολοκλήρωση της απλής αναλογικής, με έμμεση εκλογή δημάρχου / περιφερειάρχη από το δημοτικό / περιφερειακό συμβούλιο. Μια τέτοια εκλογή θα αντικατόπτριζε τόσο τη δυναμική του εκλογικού αποτελέσματος όσο και τις μετεκλογικές προγραμματικές συμφωνίες συνεργασίας των παρατάξεων.
• Ο δήμαρχος (ή ο περιφερειάρχης) θα ήταν έτσι ο κεντρικός εκφραστής των συναινέσεων αυτών και θα λογοδοτούσε διαρκώς στο συμβούλιο και τους πολίτες.
• Από την πλευρά τους, οι πλειοψηφίες που τον ανέδειξαν θα ήταν πολιτικά δεσμευμένες να τον στηρίζουν και στην υλοποίηση των συμφωνιών, ώστε να μπορούν να επικαλεστούν το έργο της δημοτικής αρχής στις επόμενες εκλογές.
Μια τέτοια λύση ολοκληρωμένης απλής αναλογικής, έχει το πρόσθετο πλεονέκτημα ότι στηρίζεται και στην εξοικείωση πολιτών και αυτοδιοικητικών με τις κυβερνήσεις συνεργασίας και την ανάδειξη του πρωθυπουργού από τη Βουλή. Επιμέρους στοιχεία και δικλείδες, όπως μια ορθολογική οριοθέτηση αρμοδιοτήτων ανάμεσα στον δήμαρχο και το δημοτικό συμβούλιο, μπορούν να αντληθούν και από την ευρωπαϊκή εμπειρία στην αυτοδιοίκηση.
Δυστυχώς τέτοια πρόταση δεν προβάλλεται σήμερα από καμιά πολιτική δύναμη. Ακόμη και οι Οικολόγοι Πράσινοι, που συστηματικά την προωθούσαν μέχρι πρόσφατα, σήμερα περιορίζονται να στηρίζουν το δυαδικό εκλογικό σύστημα που προτείνει η κυβέρνηση.
Ακριβώς γι’ αυτό, υπάρχει ανάγκη να ανοίξει ευρύτερα στην κοινωνία ο διάλογος για τη δημοκρατία και την αυτοδιοίκηση. Φυσικά δεν αρκεί να ακουστούν στη διαβούλευση οι «σωστές» προτάσεις και τα «κατάλληλα» επιχειρήματα. Η ενεργοποίησή μας όμως ως πολιτών για ζητήματα που καθορίζουν μεγάλο μέρος από τη ζωή μας, μπορεί να φέρει στο πρόσκήνιο νέες δυνάμεις και να ανοίξει νέες προοπτικές: αξίζει λοιπόν να το δοκιμάσουμε.
Ο Γιάννης Παρασκευόπουλος είναι ιδρυτικό μέλος του Οικολογικού Δικτύου και των Οικολόγων Πράσινων