Ο σπουδαίος μεταφραστής Αχιλλέας Κυριακίδης μιλάει για το αριστούργημα του Αμερικανού συγγραφέα Ουίλιαμ Φόκνερ «Ο αχός και το πάθος» που κυκλοφορεί σε λίγες ημέρες.
Είναι δεκάδες τα πράγματα που θα μπορούσε να συζητήσει κάποιος με τον Αχιλλέα Κυριακίδη, τον συγγραφέα και μεταφραστή αλλά και πολυμαθή και πολυπράγμονα άνθρωπο. Αφορμή για την παρούσα συνέντευξη είναι η μετάφρασή του πάνω στο αριστούργημα του Ουίλιαμ Φόκνερ «The sound and the fury» το οποίο απέδωσε στα ελληνικά ως «Ο αχός και το πάθος». Η ιστορία εκτυλίσσεται στο Τζέφερσον του Μισισίπι στις αρχές του 20ού αιώνα και φωτίζει τη ζωή των Κόμπσον, μιας παλιάς αριστοκρατικής οικογένειας που βιώνει την παρακμή και το τέλος της. Οπως λέει ο Αχιλλέας Κυριακίδης: «Για πρώτη φορά στο “The sound and the fury” η αποτύπωση της κλειστοφοβικής, παρακμασμένης κοινωνίας του Νότου στην οποία αφιέρωσε το έργο του με εμμονή και αυταπάρνηση ο Φόκνερ συνδυάζεται με τις ρηξικέλευθες μορφικές τεχνικές τού μοντερνισμού της εποχής του… Tο μυθιστόρημα αυτό αποτελεί ένα είδος τομής στο έργο του Φόκνερ, όχι τόσο από άποψη θεματική όσο από άποψη τεχνικής της αφήγησης».
Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση στη μετάφραση;
Εργο φιλόδοξο και ερμητικό κατά τόπους, αποτελεί στοίχημα για κάθε μεταφραστή και ήταν ένα απ’ αυτά που ο ίδιος είχα βάλει στη μεταφραστική μου ζωή. Τα προβλήματα ήταν μεγάλα, αλλά όχι αξεπέραστα. Δουλειά πολλών μηνών, με παράλληλη βιβλιογραφία, λεξικά εποχής και μελέτες. Ενδεικτικά αναφέρω τη δυσκολία να αποδοθούν οι διαλεκτικές ποικιλίες των μαύρων χαρακτήρων του μυθιστορήματος, τις οποίες προσπάθησα ν’ αποδώσω με «σπασμένα» ελληνικά, χρησιμοποιώντας ανάλογες παραφθορές και παρατονισμούς, συγκοπές, συμπροφορές και συνηχήσεις, ακόμη και συντακτικές ανωμαλίες και προφανείς ανορθογραφίες… Πέρα απ’ αυτό, το μυθιστόρημα, όπως και όλο το έργο του Φόκνερ, είναι διάστικτο από διακειμενικές παραπομπές, υπαινιγμούς και αναφορές: από τη βιβλική και τη μεσαιωνική λογοτεχνία μέχρι την κλασική και (μοντέρνα) σύγχρονη λογοτεχνία της εποχής του, όσες από τις οποίες κατάφερα να εντοπίσω παραθέτω στις άνω των εκατό σημειώσεις τέλους.
Γιατί επιλέξατε να αποδώσετε τον τίτλο ως «Ο αχός και το πάθος»;
Ο τίτλος «The sound and the fury» αντλήθηκε από τον συγκλονιστικό μικρό μονόλογο του Μακμπέθ όταν πληροφορείται τον θάνατο της λαίδης Μακμπέθ και διαισθάνεται ότι επίκειται και ο δικός του. Μια ορθή απόδοση σε άλλη γλώσσα του φοκνερικού τίτλου πρέπει να λάβει οπωσδήποτε υπόψη τη σαιξπηρική πηγή. Επειτα από μεγάλο προβληματισμό σε όλη τη διάρκεια της πολύμηνης εργασίας μου πάνω στο κείμενο του Φόκνερ, κατέληξα ότι ο τίτλος του Φόκνερ αφορά κυρίως τον αφηγητή και τον τρόπο εκφοράς και δευτερευόντως την ιστορία κι ότι η καλύτερη απόδοση των σαιξπηρικών στίχων στα ελληνικά είναι αυτή του Βασίλη Ρώτα.
Πώς συνδέεται αυτή η σαιξπηρική αναφορά με την κατάσταση που επικρατούσε στον αμερικανικό Νότο στις αρχές του 20ού αιώνα;
Η σαιξπηρική αναφορά ανακαλεί μεμιάς όλα τα συμφραζόμενά της και λόγω αυτών ακριβώς των σημασιολογικών αναλογιών μπορεί να τιτλοφορήσει το κείμενο που την οικειοποιείται: ο σαιξπηρικός μονόλογος του Μακμπέθ μεταφέρεται και επανασημασιολογείται σ’ ένα μυθιστόρημα με θέμα την κατάρρευση μιας κοινωνίας, τη συντριβή της οικογενειακής συνοχής, τον θάνατο… Δεν θα ήταν υπερβολή αν ισχυριζόταν κανείς ότι οι σαιξπηρικοί στίχοι αποτελούν στην πραγματικότητα μια καλειδοσκοπική περίληψη του μυθιστορήματος, ή μάλλον το μυθιστόρημα μια μυθοπλαστική ανάπτυξη των στίχων – άποψη, εικάζω, που θα έβρισκε σύμφωνο και τον ίδιο τον Φόκνερ, όπως φαίνεται από την απάντησή του όταν ρωτήθηκε για τη σημασία του τίτλου.
Κάθε κεφάλαιο είναι γραμμένο με άλλο στιλ ώστε να αποδοθεί η προσωπικότητα του εκάστοτε αφηγητή. Είναι πρωτοποριακή αυτή η προσέγγιση;
Δεν ξέρω αν είναι πρωτοποριακή, αλλά πρωτότυπη είναι σίγουρα. Το μυθιστόρημα για τη σταδιακή παρακμή και την πτώση της αριστοκρατικής οικογένειας των Κόμπσον ανοίγει μέσα στο μυαλό ενός «ηλίθιου», η οπτική του οποίου, όμως, παραμένει η πιο αντικειμενική σε σχέση με τους εξωραϊσμούς και τις προκαταλήψεις που χαρακτηρίζουν τις αφηγήσεις των δύο άλλων αδερφών του: την απελπισμένη εκδοχή του αυτόχειρα Κουέντιν και την πραγματιστική εκδοχή του ζηλόφθονου και μνησίκακου Τζέισον.
Στο τέταρτο κεφάλαιο αποκαλύπτονται οι σκέψεις της μαύρης μαγείρισσας, της Ντίλσι. Ποιος αφηγείται; Γιατί όχι εκείνη;
Στο τέταρτο κεφάλαιο η σοφά τριτοπρόσωπη αφήγηση υιοθετεί την οπτική της αφοσιωμένης Ντίλσι. Ενας ακόμη μονόλογος θα διαιώνιζε την υποκειμενικότητα, ενώ η παντογνωστική και αντικειμενότροπη αφήγηση βάζει επιτέλους ένα τέλος. Η Ντίλσι σε ολόκληρο το βιβλίο εκπροσωπεί την υγεία έναντι της περιβάλλουσας νοσηρότητας και σήψης, τη λογική έναντι της ηλιθιότητας (και δεν εννοώ μόνο τον Μπέντζι) και του ανορθολογισμού, τη μοναδική εγγύηση (της όποιας) συνοχής της διαλυμένης οικογένειας.
Λίγα χρόνια μετά ο Φόκνερ άρχισε να γράφει σενάρια για το Χόλιγουντ. Διακρίνετε στο συγκεκριμένο βιβλίο κινηματογραφική ματιά;
Το βιβλίο, όπως και όλος ο μοντερνισμός, αντλεί από τις κινηματογραφικές αφηγηματικές τεχνικές (τανύσματα, συγκοπές, κατάλυση της γραμμικότητας του χρόνου, μοντάζ, ακόμη και… fade-out), όμως δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο εσωτερικός μονόλογος είναι η πιο αντικινηματογραφική συγγραφική τεχνική, που καθιστά τουλάχιστον αμήχανη τη μεταφορά τέτοιων μυθιστορηματικών αφηγήσεων στην οθόνη. Απόδειξη οι δύο καταστροφικές μεταφορές του «Αχού» στον κινηματογράφο (1959, 2014). Eίναι πλέον βέβαιον ότι ο ίδιος ο Φόκνερ (ο οποίος, ναι, εργάστηκε στο Χόλιγουντ ως σεναριογράφος για βιοποριστικούς λόγους) θ’ αρνιόταν να γράψει το σχετικό σενάριο.
INFO
To βιβλίο «Ο αχός και το πάθος»του Ουίλιαμ Φόκνερ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg στις 22 Ιουλίου
