Συμπολίτες μας με αναπηρίες μιλάνε για τη φτώχεια, τη στέρηση βασικών αγαθών, τα ανυπέρβλητα εμπόδια στην εργασία και την ψυχαγωγία και δυστυχώς οι αριθμοί τούς επιβεβαιώνουν
«Γιατί πας έξω; Να μη βγαίνεις αφού δεν μπορείς!». Αυτά ήταν τα λόγια ενός οδηγού αστικού λεωφορείου τον Σεπτέμβριο του 2023 σε ένα άτομο με αναπηρία στο οποίο αρνήθηκε την επιβίβαση. Στη συνέχεια το υπουργείο Μεταφορών δικαιολόγησε τα αδικαιολόγητα επικαλούμενο την ευρωπαϊκή νομοθεσία, την οποία δεν εφαρμόζει, για την ασφάλεια των ατόμων που κινούνται με τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Ο οδηγός δικαιολογήθηκε από την κυβέρνηση ότι δήθεν προστάτευε τον συνάνθρωπό μας, η οποία παραδέχτηκε εμμέσως πλην σαφώς ότι είναι ανίκανη να παρέχει αξιοπρεπείς συνθήκες στα ΜΜΜ. Η φράση του οδηγού και η μισαναπηρική στάση της κυβέρνησης πυροδότησαν αντιδράσεις για ένα ακόμη ζήτημα στο οποίο οι ίδιοι οι αριθμοί και η κοινότητα των ΑμεΑ τη βαθμολογούν κάτω από τη βάση.
Κατάφωρα παραβιάζονται μια σειρά από άρθρα του συντάγματος για την αξία του ανθρώπου, την ισότητα των πολιτών, τη διευκόλυνση της πρόσβασης και πολύ περισσότερο το άρθρο 21 παράγραφος 3, που ξεκαθαρίζει: «Το Kράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας, του γήρατος, της αναπηρίας και για την περίθαλψη των απόρων».
Η αλήθεια των αριθμών ξεγυμνώνει πλήρως και τον νυν υπουργό Εξωτερικών Γιώργο Γεραπετρίτη, που ως υπουργός Επικρατείας το 2021 είχε συμμετάσχει στην υλοποίηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία. Συνολικά από τους 1.054.735 ανθρώπoυς με κάποια σοβαρή ή ελαφριά αναπηρία, το 50,7% των σοβαρά αναπήρων ηλικίας 16-64 βρίσκεται στο φάσμα της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, ενώ περίπου το 50% άνω των 65 αντιμετωπίζει σοβαρές υλικές στερήσεις, σύμφωνα με τα στοιχεία των εκθέσεων του Παρατηρητηρίου της ΕΣΑμεΑ. Μάλιστα το 2022 το ποσοστό αυτών που έχουν ηλικία άνω των 65 και στερούνται είδη πρώτης ανάγκης αυξήθηκε κατά 4,7% (από 22,4% σε 27,4%), ενώ τα στοιχεία για το 2023 αναμένονται με ανησυχία.
Πεδίο απροσπέλαστο είναι και η πρόσβαση στην αξιοπρεπή εργασία. Μόνο δύο στους δέκα αναπήρους εργάζονται (ηλικίας 20-64 ετών). Το ποσοστό ανεργίας στους νέους αγγίζει το σοκαριστικό 84%, ενώ το 82% μένει και εκτός της εκπαιδευτικής διαδικασίας ή δεν παρακολουθεί κάποιο πρόγραμμα εκπαίδευσης/κατάρτισης. Ο δε δείκτης συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό στους νέους και ενήλικες έως 44 ετών είναι μόλις 16%. Αντίστοιχα ο δείκτης απασχόλησης στην ίδια ηλικιακή κατηγορία φτάνει μόλις το 12,5!
Την ώρα που ο πληθωρισμός και η ληστρική ακρίβεια μαστίζουν τα νοικοκυριά, το 41% των συγγενών των ΑμεΑ που το 2020 δήλωνε πως δεν μπορεί να στηρίξει οικονομικά τους ανθρώπους τους αναμένεται να αυξηθεί σύμφωνα με ανθρώπους του αναπηρικού κινήματος. Τονίζουν στο Documento πως το πρώτο θύμα της ακρίβειας είναι τα νοικοκυριά που έχουν έστω ένα ανάπηρο άτομο.
Ακόμη πιο προβληματική είναι η κατάσταση στην επαρχία και δη στη νησιωτική Ελλάδα. Στο βόρειο Αιγαίο το 64% των ατόμων με σοβαρή αναπηρία δηλώνει πως έχει υποστεί άδικη μεταχείριση, δεν λαμβάνει ίσες ευκαιρίες και νιώθει κοινωνικά αποκλεισμένο, ενώ την ίδια στιγμή μόνο δύο στα δέκα νοικοκυριά μπορούν να στηρίξουν τους συγγενείς τους με αναπηρία. Αντίστοιχα στο νότιο Αιγαίο το ποσοστό ανέρχεται σε 62%, παρά το γεγονός πως οι νησιωτικές κοινωνίες –και δη των Κυκλάδων– είναι οι ατμομηχανές της τουριστικής βιομηχανίας, στα Ιόνια νησιά το ποσοστό αγγίζει το 55% και η Κρήτη κλείνει την τετράδα των περιοχών που τα ανάπηρα άτομα νιώθουν αποκλεισμένα σε ποσοστό 52%.
«Δεν είμαστε ισότιμοι ούτε όταν ψηφίζουμε»
«Αποκλεισμός. Αυτή είναι η καθημερινότητά μας». Είναι η πρώτη φράση του Χρήστου Μελέτη (γνωστού στα social media και ως «captain amearica») που μιλάει στο Documento για την καθημερινότητά του. Είναι ένας νέος άνθρωπος με κινητική αναπηρία που μέσω των παρεμβάσεών του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσπαθεί να αναδείξει πως η κοινότητα των αναπήρων έχει φωνή. «Η καθημερινότητά μου χρειάζεται παρά πολλή προετοιμασία γιατί μπορούν πάρα πολλά πράγματα να πάνε στραβά. Η έλλειψη και μόνο υποδομών στον δρόμο μού είχε δημιουργήσει πολύ μεγάλο άγχος, το οποίο περιόριζε τις μετακινήσεις μου για έξι χρόνια. Από το 2016 μέχρι το 2021 εγώ έκανα καραντίνα… τέσσερα χρόνια πριν από τον υπόλοιπο κόσμο! Η διαφορά ήταν πως δεν ήταν επιλογή μου, όπως και πολλών άλλων ατόμων εδώ και δεκαετίες». Εξίσου δύσκολο για τον ίδιο είναι να βγει για ένα ποτό έξω όπως άλλοι συνομήλικοί του. Οταν δεν υπάρχει τουαλέτα για να μπει με το αμαξίδιο πώς να βγει ή σε ποιο μαγαζί να πάει; Τα λεγόμενα του Χρήστου επιβεβαιώνει και η Τζουλιάνα Μπούσι, copywriter και τυφλή που συνεργάζεται με την αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία (ΑΜΚΕ) Με Αλλα Μάτια. Η καθημερινότητά της είναι «περίπλοκη, δύσκολη και δραστήρια. Το πρόβλημα ξεκινάει από την ώρα που βγαίνω από το σπίτι, παρόλο που έχω σκύλο οδηγό».
Τον καθημερινό αποκλεισμό των ανάπηρων ατόμων τονίζει και ο Βαγγέλης Καρέλης, μέλος της Κίνησης Χειραφέτησης Αναπήρων Μηδενική Ανοχή. «Ακούμε πολλά για την προσβασιμότητα, αλλά ούτε λόγος για τα δημόσια κτίρια. Μέτρο δεν είναι μόνο οι ράμπες, αλλά όλα τα απαραίτητα μέσα για όλες τις μορφές αναπηρίας, όχι μόνο τις κινητικές. Οι αναπηρικές θέσεις είναι λίγες, από τα στενά των δήμων έως τα κεντρικά κτίρια. Νομίζουν πως κάνουν κάτι με μια θέση, στην οποία θα πάει να παρκάρει ο εκάστοτε ιδιώτης». Το σύνθημα της Μηδενικής Ανοχής είναι ξεκάθαρο και προς πάσα κατεύθυνση «Αξιοπρέπεια και δικαιοσύνη για όλες, όλους κι όλ@». Για το κράτος οι ανάπηροι δεν είναι ισότιμοι με τους αρτιμελείς συμπολίτες τους ούτε στην ψήφο. «Ακόμη και για να ψηφίσουμε αν δεν υπάρχει ασανσέρ –που συνήθως δεν υπάρχει ή είναι χαλασμένο– ο δικαστικός αντιπρόσωπος πρέπει να κατεβαίνει για να ασκήσουμε το δικαίωμά μας. Η ισότητα και η ισοτιμία είναι το Α και το Ω για μας».
ΜΜΜ: Χάος και μια ανεφάρμοστη οδηγία
Με αφορμή το περιστατικό του Σεπτεμβρίου ρωτήσαμε τον πρόεδρο της ΕΣΑμεΑ Γιάννη Βαρδακαστάνη τι ισχύει σχετικά με τη χρήση των μέσων μεταφοράς από τα ΑμεΑ. «Είμαστε εντελώς ετεροχρονισμένοι. Χρειαζόμαστε ισχυρή νομοθεσία δικαιωμάτων που να εφαρμόζεται. Ως ευρωπαϊκό αναπηρικό κίνημα προσπαθούσαμε να εντάξουμε τα δικαιώματα των επιβατών ΑμεΑ στο ενωσιακό δίκαιο. Η ευρωπαϊκή οδηγία υπάρχει από το 2011 και τώρα τη θυμηθήκαμε» τονίζει στο Documento. Προσθέτει πως όλες οι μεταφορές (αεροπλάνα, πλωτά μέσα, υπεραστικά λεωφορεία) οφείλουν να είναι προσβάσιμες και ειδικά οι ιδιωτικές που αδειοδοτούνται από το κράτος. Ακόμη κι αν δεν είναι προσβάσιμες, οφείλουν να έχουν τουλάχιστον προσβάσιμα δρομολόγια. Οι ιδιώτες βέβαια, ειδικά των ΚΤΕΛ, το μόνο για το οποίο ενδιαφέρονται είναι να πάρουν κι άλλα δρομολόγια από τα τρένα (ένα άκρως προσβάσιμο και φτηνό μέσο). Ο Κώστας Αχ. Καραμανλής γνωρίζει, αφού επί των ημερών του έγιναν χρυσές δουλειές στα ΚΤΕΛ.
Τον Γ. Βαρδακαστάνη επιβεβαιώνει και ο Βαγγέλης Αυγουλάς, δικηγόρος με οπτική αναπηρία, μέλος του ΔΣΑ και πρόεδρος της ΑΜΚΕ Με Αλλα Μάτια. «Τα μέσα μεταφοράς είναι άλλο ένα δείγμα αποσπασματικής αντιμετώπισης των αναγκών για προσβασιμότητα και συμπερίληψη των ανάπηρων ατόμων. Κάποιοι που δεν ζουν την αναπηρία και τον κοινωνικό αποκλεισμό άμεσα οι ίδιοι ή στο περιβάλλον τους προσπαθούν να σχεδιάσουν πολιτικές για τα ανάπηρα άτομα». Η Τζ. Μπούσι συμφωνεί και τονίζει πως αν το κράτος δεν κάνει τίποτε, η μετακίνησή της γίνεται καθημερινός γολγοθάς.
Ο Χρ. Μελέτης μας εξηγεί πώς μετακινείται ως χρήστης αμαξιδίου. Οι αλυσίδες προσβασιμότητας της Αθήνας είναι σπασμένες και δεν έχουν καμιά σχέση με άλλων χωρών όπως της Γερμανίας, της Ιρλανδίας ή της Σουηδίας. «Ηλεκτρικός και μετρό είναι τα πιο αξιόπιστα. Στη χώρα μας ο πήχης είναι χαμηλά. Κάθε μέρα κάθομαι και ακούω ποια ασανσέρ δεν λειτουργούν στον ηλεκτρικό. Συνήθως είναι πέντε. Πέντε στις είκοσι στάσεις είναι το 25%. Οχι όλων των ανελκυστήρων, αλλά όταν είναι χαλασμένο ένα ασανσέρ σε μια στάση αυτόματα έχεις πρόβλημα». Αυτό είναι ένα απρόοπτο που μπορεί να συμβεί σε ένα συνάνθρωπό μας και ποτέ ένας αρτιμελής δεν το έχει σκεφτεί. «Στην Ελλάδα οριακά δεν χρησιμοποιώ λεωφορεία. Μια χειροκίνητη ράμπα έχουν στο εξωτερικό και μπορείς να ανέβεις. Εδώ ούτε λόγος» καταλήγει ο Χρ. Μελέτης.
Εργασία: Απαραίτητη αλλά καθόλου δεδομένη
Οριακά μόλις δύο στους δέκα σοβαρά αναπήρους εργάζονται και η ΕΣΑμεΑ τονίζει ως άμεση προτεραιότητα την αποσύνδεση του επιδόματος αναπηρίας από το δικαίωμα στην απασχόληση και τη δικαιότερη φορολόγηση των αναπήρων, λαμβάνοντας υπόψη το πρόσθετο κόστος ζωής τους. Ο Βαγγ. Αυγουλάς ως δικηγόρος μάς εξηγεί ότι «ως ελεύθερος επαγγελματίας πρέπει κάθε μέρα να νιώθω ότι ζω σε έναν κόσμο που είναι φτιαγμένος μόνο για βλέποντες. Να καλύπτω τα έξοδα μετακίνησής μου, τα έξοδα του συνοδού και γραμματέα που χρειάζομαι για να με καθοδηγεί στις υπηρεσίες, να διαβάζω φακέλους, να ξέρω τι υπογράφω, να υποβάλλω αιτήσεις, να λαμβάνω αντίγραφα κ.λπ. σε έναν μη προσβάσιμο κόσμο, τόσο στο δομημένο περιβάλλον όσο και ψηφιακά. Εχω πολύ καλή κατάρτιση στις νέες τεχνολογίες, αλλά οι περισσότερες διαδικασίες της Δικαιοσύνης σχετικά με την πρόσβασή μου και ως πολίτη και ως επαγγελματία που εκπροσωπεί πολίτες δεν ολοκληρώνονται ψηφιακά. Δεν έχουν ψηφιοποιηθεί». Η παραπάνω εργασιακή καθημερινότητα αναγκάζει οποιονδήποτε εργαζόμενο ανάπηρο να έχει υψηλές τιμές για να καλύψει τα έξοδα που του επιβάλλει η ανεπάρκεια του κρατικού μηχανισμού, ο οποίος δεν τον υποστηρίζει ούτε σε ένα ξεκαθαρά άνισο περιβάλλον εργασίας. Οσο για τους προσωπικούς βοηθούς, οι οποίοι είναι αναγκαίοι για πάσης φύσεως αναπηρία, το 2023 η κυβέρνηση προχώρησε σε κλήρωση για την κάλυψή τους! Ο Βαγγ. Αυγουλάς συμπληρώνει ότι το πιλοτικό αυτό πρόγραμμα ανάδειξε πάλι αδυναμίες του υπουργείου Εργασίας να το διαχειριστεί σχετικά με τις λεπτομέρειες, τη ζωή, το μέλλον, την ηλικία και τις απαιτήσεις της καθημερινότητας των ανάπηρων ατόμων. «Οι ανάγκες μας δεν μπαίνουν σε κλήρωση ούτε επιλύονται μοιρολατρικά. Θέλουν οργανωμένο σχέδιο και προσέγγιση».
Πολιτισμός: Εκτός ύλης για την Ελλάδα
Πέραν της εργασίας και η ψυχαγωγία είναι ανάγκη που δεν καλύπτεται επαρκώς. Ο Θανάσης Παπαντωνόπουλος, παραγωγός προσβάσιμων προγραμμάτων, επισημαίνει πως «το ζήτημα της ισότιμης προσβασιμότητας είναι κοινωνικό και τίθεται από κάτω προς τα πάνω». Σύμφωνα με τον ίδιο, καλύπτεται μετά βίας το 1-2% των πολιτιστικών παραγωγών (θέατρο, κινηματογράφος, βιβλία κ.ά.). Οι μέθοδοι και οι εφαρμογές είναι πολλές. Ακουστική περιγραφή, υπότιτλοι για κωφούς και βαρήκοους, νοηματική διερμηνεία, ειδικός υποτιτλισμός και χρήση γραμματοσειρών για δυσλεκτικούς ανθρώπους, pictograms για άτομα με αυτισμό κι ενίσχυση διαλόγων για βαρήκοους. «Τα εργαλεία αυτά είναι πάμφθηνα και ο λόγος που δεν το κάνουμε είναι κυρίως η έλλειψη ενσυναίσθησης προς τους ανάπηρους συνανθρώπους μας. Λιγότερες από 0,5% ετησίως είναι οι προσβάσιμες ταινίες στην Ελλάδα». Απολύτως κανένα τηλεοπτικό πρόγραμμα δεν είναι προσβάσιμο. Πρόκειται για χάος και ακόμη ένα πεδίο αποκλεισμού. Το ίδιο ισχύει για τις μουσικές εκδηλώσεις, τα συνέδρια και τα μουσεία για τα άτομα με οποιαδήποτε αναπηρία, όχι μόνο κινητική. «Μόνο μέσω κεντρικών πολιτικών με τα ανάπηρα άτομα στο επίκεντρο μπορούν να κάνουν την αρχή για να τεθούν οι βάσεις και στην πολιτισμική προσβασιμότητα» καταλήγει ο Θαν. Παπαντωνόπουλος.
Δείτε επίσης: Στο ευρωπαϊκό ψήφισμα καταδίκης του Μητσοτάκη και ο στημένος έλεγχος στο Documento (Έγγραφο)
Η Βόζεμπεργκ, η Ασημακοπούλου και του βοδιού το κέρατο
Ευρωπαϊκό χαστούκι: Ένα στη Χούντα και ένα… στην κυβέρνηση Μητσοτάκη
Πως μεθόδευσαν το πρόστιμο-προγραφή στο Documento με εντολή Μαξίμου