Η Αθηνά Τσάκαλου αποφάσισε να γράψει το πρώτο της βιβλίο ύστερα από μια σημαντική προσωπική ‒αλλά και δημόσια‒ στιγμή της ζωής της. Μιλάει στο Doville και την Αφροδίτη Ερμίδη.
Οι δυο της γιοι καταδικάστηκαν για τη συμμετοχή τους στην αναρχική οργάνωση Συνωμοσία Πυρήνων της Φωτιάς. Η ίδια επίσης φυλακίστηκε με τις κατηγορίες για συμμετοχή στην οργάνωση και υπόθαλψη εγκληματία, τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό και τελικά αθωώθηκε. Θα περίμενε κανείς λοιπόν από την ίδια ένα βιβλίο αυτοβιογραφικό στο οποίο θα καταγράφει και θα καταδικάζει ανοιχτά όλα αυτά που βίωσε τα τελευταία χρόνια. Όμως το μυθιστόρημα της φιλολόγου Αθηνάς Τσάκαλου «Οι λεηλάτες του μεσημεριού» (Εκδόσεις των Συναδέλφων, 2018) ναι μεν «ξεκαθαρίζει κάποια πράγματα σχετικά με τη δράση αυτών των παράξενων οραματιστών», αλλά ταυτόχρονα είναι μια «κεντημένη», βαθιά ευαίσθητη, ανθρώπινη ιστορία για την απώλεια, τη θρησκευτική πίστη και την αναζήτηση της αλήθειας.
Ο Σταύρος, ο πρωταγωνιστής της ιστορίας σας, ένας αναρχικός που σκοτώνεται σε συμπλοκή με αστυνομικούς, τελικά είναι ένας πραγματιστής ή ένας δον Κιχώτης;
Δεν θα με ενδιέφερε ένας πραγματιστής, με ενδιαφέρουν περισσότερο οι ονειροπόλοι, οι αμφισβητίες. Δεν τους ονομάζω όμως «Δον Κιχώτες» γιατί ο «Δον Κιχώτης» του Θερβάντες έχει γνωρίσματα που δεν μου αρέσουν. Και τι ήταν ο Δον Κιχώτης; Ένας ιππότης με όλα τα χαρακτηριστικά των ευγενών εκείνης της εποχής, ένας καβαλάρης που έσερνε πίσω του έναν σκλάβο. Αυτή είναι η αλήθεια και ας τελειώνουμε με τις ερμηνείες και τις ωραιοποιήσεις. Θα μου άρεσε να δημιουργηθούν καινούργια πρότυπα αναφοράς.
Κατά τη γνώμη σας η επανάσταση και η κατάλυση του υφιστάμενου βάρβαρου συστήματος υπάρχει η ρεαλιστική πιθανότητα να συμβούν ή αποτελούν ουτοπία;
Τίποτε από τα δύο. Η επιθυμία αλλαγής θεωρώ πως είναι το πιο υγιές και δυνατό γνώρισμα των ανθρώπων ‒ όσων ανθρώπων έχουν αυτή την επιθυμία. Και η αλήθεια είναι ότι ο κόσμος συνεχώς αλλάζει. Αλλά επίσης αλήθεια είναι ότι δεν αλλάζει για το καλό των πολλών. Είναι σαν να εξελίσσονται οι μορφές καταπίεσης και χειραγώγησης των ανθρώπων, οπότε, όπως λέω και στο βιβλίο, «η ανταρσία είναι χάρισμα αρετής. Είναι ο ορμητικός χείμαρρος που ανακινεί και καθαρίζει έστω για λίγες στιγμές τα ακίνητα σαπισμένα νερά των καθεστώτων και της ανθρώπινης ιστορίας. Δεν έχει βρεθεί ακόμη ο σταθερός, ο σίγουρος δρόμος, ίσως δεν υπάρχει, ίσως είναι αυτή η αέναη κίνηση ιδεών και ενεργειών. Η συμπόρευση και η μακαριότητα ίσως να μην πρέπει να επιτευχθούν ποτέ, γιατί αυτό θα σήμαινε σταμάτημα. Μπορεί το νόημα της ζωής να είναι η σύγκρουση και οι εναλλασσόμενες ανακωχές».
Βλέπουμε στο βιβλίο σας ένα οξύμωρο σχήμα. Από τη μια τη θρησκευτική αναζήτηση και από την άλλη την επαναστατική δράση. Γράφετε: «Οι αναρχικοί είναι οι άγιοι των ανθρώπων, οι άγιοι της γης» σαν να προσπαθείτε διαρκώς να συνταιριάξετε αυτές τις δύο αγάπες για τον επίγειο και τον μεταφυσικό κόσμο.
Ο τρόπος που κοιτάζω τη θρησκεία αλλά και την επανάσταση είναι ο τρόπος της αμφισβήτησης έτσι όπως αυτά υπάρχουν σήμερα. Γι’ αυτό προστρέχω στις πηγές και των δύο αυτών πεδίων αναζητώντας τα πρώτα λόγια, τις πρώτες απόψεις και αυτό είναι δύσκολο γιατί όλα έχουν πειραχτεί, τα περισσότερα έχουν πλαστογραφηθεί και έχουν τροποποιηθεί εξαιτίας των ιερατείων. Αναζητώντας λοιπόν τους καθαρούς λόγους στη θρησκεία και την επανάσταση δεν θεωρώ ότι υπάρχει και τόση αντίφαση μεταξύ τους. Δεν είναι αλήθεια πως οι θρησκείες έχουν στόχο τους μόνο τη διερεύνηση της μετά θάνατον ζωής. Οι εντολές για την επίγεια ζωή είναι τόσο δύσκολες ‒και μιλάω για τον χριστιανισμό που κάπως γνωρίζω καλύτερα‒, τόσο ριζικές. Η πρόταση του Χριστού «αρνήσου τον εαυτό σου και αναγεννήσου» και τόσα άλλα θεωρώ ότι αγγίζουν την αληθινή επανάσταση που χρειάζεται ο άνθρωπος. Γιατί μια επανάσταση δεν στοχεύει μόνο στην αλλαγή των οικονομικών σχέσεων μιας κοινωνίας. Βασικός στόχος της είναι η αλλαγή νοοτροπίας και η απαλλαγή από αντιλήψεις πολλών αιώνων.
Σε αρκετά σημεία της ιστορίας φαίνεται να εκφράζετε την πίστη σας στην αγάπη ως δύναμη που θα μπορούσε να γίνει όπλο ενάντια στην αδικία και στα δεινά του κόσμου.
Δεν μου αρέσει η αγάπη που αναφέρει ο Απόστολος Παύλος στην προς Κορινθίους Επιστολή. Ολα τα κατανοεί, όλα τα συγχωρεί. Αλλά οφείλω να παραδεχτώ πως όσο έχουμε την αντίληψη ότι πρέπει να είμαστε παρηγορητές στον κόσμο που μας έλαχε να ζήσουμε, είναι αυτή που μπορεί να εφαρμοστεί και να είναι, όπως προείπα, παρηγορητική. Αλλά αν δούμε τον κόσμο σαν συνθήκη που πρέπει να αλλάξει, να αλλάξει ουσιαστικά ‒με ποιον τρόπο δεν ξέρω‒, τότε η αγάπη πρέπει να είναι αυτό που λέει κάποια στιγμή ο Σταύρος: «Εγώ μιλάω για την αγάπη τη δύσκολη, την περήφανη που δεν αφήνει τίποτε στην τύχη· που όλα τα μελετά και τα διακρίνει και απαιτεί».
Ο τόπος της ελληνικής επαρχίας που περιγράφετε βρίθει από απώλειες. Ενώ για την αδερφή του ο τόπος αυτός είναι σχεδόν τόπος λατρείας, ο Σταύρος θέλει να ξεφύγει από εκεί. Τι είναι τελικά για σας η ελληνική επαρχία;
Ο τόπος όχι μόνο της ελληνικής επαρχίας αλλά ο τόπος της ζωής των ανθρώπων βρίθει από απώλειες. Κάποτε ίσχυσε και για μένα αυτή η επιθυμία φυγής από τον γενέθλιο τόπο, γι’ αυτό και βρέθηκα από τα βουνά της Ηπείρου σε ένα νησί. Τώρα για μένα οι μεγάλες πόλεις μοιάζουν με στρατόπεδα συγκέντρωσης και θεωρώ πως η επιστροφή στην ελληνική ύπαιθρο είναι η καλύτερη επιλογή ζωής.
Κατά πόσο ταυτίζεστε με τις δύο γυναίκες του μυθιστορήματός σας οι οποίες βιώνουν την απώλεια του αγαπημένου τους προσώπου, εφόσον είστε μια μητέρα που έχει υποχρεωθεί να ζήσει μια αντίστοιχη απουσία;
Δεν μπορώ να πω ότι ταυτίζομαι με καμία από τις δύο γυναίκες. Γνωρίσματά μου υπάρχουν και στις δύο. Και ευτυχώς, λέω, δεν βιώνω καμία αντίστοιχη απώλεια. Το να είναι τα παιδιά μου πολιτικοί κρατούμενοι στις φυλακές είναι αλήθεια ένα είδος απώλειας και τώρα προς το τέλος γίνεται ένα περίεργο είδος αναμονής. Περίεργο γιατί διαφαίνεται η πρόθεση των δικαστικών αρχών να τεθούν τα παιδιά μου, ο Χρήστος και ο Γεράσιμος, και μαζί τους η Ολγα Οικονομίδου και ο Γιώργος Πολύδωρος (σ.σ.: επίσης μέλη των Πυρήνων της Φωτιάς) σε ένα καθεστώς αορίστου κράτησης, δικαστικής ομηρίας με αόριστες υποδικίες, χωρίς χρονικό όριο κράτησης (στην περίπτωσή τους ως υποδικοκατάδικων δεν ισχύει το δεκαοκτάμηνο της προσωρινής κράτησης).
Κάποιοι μπορεί να σας κατηγορήσουν ότι μέσω του βιβλίου σας δικαιολογείτε τη δράση του αναρχικού ακτιβισμού.
Πιστεύω πως ιδέες που έχουν στόχο την αλλαγή της ζωής, που αναζητούν την ομορφιά σε όλα τα επίπεδα δεν χωρούν σε δίπολα νομιμότητας και παρανομίας· ούτε οι ιδέες ούτε η πραγμάτωσή τους. Τις περισσότερες φορές κινήματα και ιδέες που πραγματικά ανέτρεψαν την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων και έφεραν καινούργιο αέρα στην κοινωνία στην αρχή κυνηγήθηκαν. Θεωρήθηκαν παράνομα και μετά υμνήθηκαν ως αληθινό προχώρημα του ανθρώπου. Τις καινούργιες ιδέες τις ακούω πρόθυμα. Οσο για τον τρόπο δράσης, ίσως αυτός αναζητείται στις μέρες μας μέσω του διαδικτύου, του πιο τρομερού και αποτελεσματικού όπλου του συστήματος. Γιατί δυστυχώς και αυτός ο μηχανισμός ανήκει στα χέρια κάποιων ιδιοκτητών και χρησιμοποιείται με τον πιο έξυπνο και μελετημένο τρόπο χειραγώγησης του κόσμου. Ισως λοιπόν να ανοίγεται μια καινούργια προοπτική και για τους επαναστατημένους ανθρώπους.
Πιστεύετε ότι υπάρχει ελπίδα για τη μελλοντική κοινωνία ή είστε απαισιόδοξη;
Απαισιόδοξη θα σήμαινε παραιτημένη. Και δεν είμαι. Πιστεύω ότι υπάρχει ελπίδα, αν και τρομάζω όταν σκέφτομαι πως ακόμη και οι άνθρωποι που ζητούν την επαναστατική αλλαγή είναι πολύ δύσκολο να απαλλαγούν από το φορτίο της συνήθειας, από τη νοοτροπία που βιώνουμε αιώνες τώρα. Και ακόμη πιο δύσκολο είναι γιατί παντού ‒και στον χώρο της επανάστασης και στον χώρο της Δικαιοσύνης‒ υπάρχουν τα ιερατεία που όλα τα καταστρέφουν και τα αποδομούν.
Λέτε ότι γράψατε αυτό το βιβλίο για ένα ξεκαθάρισμα. Το καταφέρατε;
Δεν είναι ακριβώς ξεκαθάρισμα. Μια συμπόρευση, μια κατανόηση επιδίωξα, γι’ αυτό και η προσέγγιση προς τον αναρχικό χώρο έγινε με πολλή συμπάθεια που από κάποιους μπορεί να ερμηνευτεί περίεργα.
INFO
Το βιβλίο «Οι λεηλάτες του μεσημεριού» της Αθηνάς Τσάκαλου κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων