Μέσα σε κούτες σε υπόγεια της Στοκχόλμης βρίσκεται εδώ και δύο χρόνια η ιστορία των Ελλήνων της Σουηδίας, μιας παροικίας που αρχίζει το 1849 και «ανθεί» κάθε χρονική περίοδο που στην Ελλάδα υπάρχει πολιτική ή οικονομική κρίση, όπως είναι η επταετία της δικτατορίας και η κρίση των μνημονίων που ζούμε σήμερα.
Το υλικό που επί χρόνια κατάφεραν να συλλέξουν τα μέλη του Κέντρου Ελληνικού Πολιτισμού Σουηδίας (ΚΕΠΣ), εξαιτίας των οικονομικών δυσχερειών, έχασε τον Ιούνιο του 2015 τη στέγη του. Με προσωπικό ενδιαφέρον και έξοδα μεταφέρθηκε ένα μέρος του στην Ελλάδα και το υπόλοιπο περιμένει την ευκαιρία να τεθεί και πάλι στη διάθεση επισκεπτών και κυρίως ερευνητών. Το ΚΕΠΣ ιδρύθηκε το 1991 με ουσιαστικό σκοπό να συγκεντρώσει όλα εκείνα τα στοιχεία τα οποία μαρτυρούν την παρουσία και τη δημιουργικότητα των Ελλήνων που έζησαν κατά καιρούς στις χώρες του Βορρά.
Ο Ανδρέας Μπούκας υπήρξε διευθύνων σύμβουλος του Κέντρου Ελληνικού Πολιτισμού, στο οποίο ανήκε το Ίδρυμα Βιβλιοθήκη και Αρχείο Ελλήνων Σουηδίας. Μιλώντας στο Documento εξηγεί γιατί δημιουργήθηκε το ίδρυμα και τους λόγους που το έφεραν στη σημερινή του κατάσταση: «Όταν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’80 οι Έλληνες της Σουηδίας άρχισαν να αφήνουν τις μικρές πόλεις όπου ζούσαν έως τότε δουλεύοντας στα εργοστάσια και να συγκεντρώνονται στη Στοκχόλμη για να γίνουν μικροεπιχειρηματίες ή υπάλληλοι, οι ελληνικοί σύλλογοι έκλειναν ο ένας μετά τον άλλο. Ότι υπήρχε σε μεγάλο τμήμα της παροικίας που αποδείκνυε τη ζωή και τη δράση της είτε από άτομα είτε από οργανωμένους φορείς κατέληγε στα σκουπίδια. Ουσιαστικά εξαφανιζόταν η ιστορία της οργανωμένης παροικίας: φωτογραφικό υλικό, πρακτικά συνεδριάσεων, κείμενα ανακοινώσεων για δράσεις, σφραγίδες, αφίσες, υλικό που τυπώθηκε και διανεμήθηκε στους Σουηδούς για την ενημέρωσή τους για τη χούντα κ.λπ.
Μέρος αυτού του υλικού διασώθηκε χάρη στο μεράκι και το ενδιαφέρον μεμονωμένων ατόμων, διότι οι σύλλογοι δεν ενδιαφέρθηκαν για τη συγκέντρωση και τη διάσωσή του. Ορισμένα μέλη διοικητικών συμβουλίων, μάλιστα, λόγω της δράσης τους ίσως και να ήθελαν να εξαφανιστεί αυτό το υλικό γιατί πρόδιδε το παρελθόν ανθρώπων οι οποίοι αργότερα μετέβαλαν τη στάση τους. Ακόμη και σήμερα υπάρχει τέτοιο υλικό σε χέρια ανθρώπων που προσπαθούν να το εκμεταλλευτούν με κάθε τρόπο, ακόμη και να το εμπορευθούν.
Κατά τη διάρκεια του 1990, όταν γίνονταν προσπάθειες να δημιουργηθεί το ίδρυμα, η υποδοχή της οποίας έτυχε θα μπορούσα να πω ότι ήταν επιφυλακτική. Δεν ήταν λίγοι εκείνοι που εκφράστηκαν με φράσεις όπως “τι το θέλουμε αυτό τώρα, μπελάς θα είναι”. Ανάμεσα σε αυτούς και άτομα της οργανωμένης παροικίας ή ακόμη και της πρεσβείας. Νομίζω ότι είναι ένα κομμάτι της ιστορίας μας και έχει να κάνει με αυτό που δημιουργήσαμε, με την παρακαταθήκη που αφήνουμε στις επόμενες γενιές. Αν δεν το φροντίσουμε θα χαθεί η μνήμη και τότε είναι που παύουμε να υπάρχουμε. Θα ήθελα με μαγιά αυτό το υλικό να δημιουργηθεί ένα ίδρυμα στην Ελλάδα όπου θα συγκεντρωθεί υλικό με τις δράσεις και την ιστορία του οικουμενικού ελληνισμού».
Σύμφωνα με όσα είπε στο Documento ο Ανδρέας Μπούκας, από τα πλέον δραστήρια μέλη του, το διοικητικό συμβούλιο του ΚΕΠΣ απευθύνθηκε σε εκπροσώπους ελληνικών υπουργείων για τη στήριξη του ιδρύματος αλλά δεν πήρε απάντηση. Αρχικά στεγάστηκε σε χώρο που είχε παραχωρηθεί στην Ομοσπονδία Επιμόρφωσης Εργατών (ABF), σύμφωνα με την πολιτική που εφάρμοζε τότε η Σουηδία ενισχύοντας τις δραστηριότητες των οργανωμένων φορέων. Αργότερα ο δήμος της Στοκχόλμης ανέλαβε το κέντρο με βάση συμφωνία που αφορούσε το υλικό το οποίο θα συγκέντρωνε για τη δράση του ελληνισμού της Σουηδίας διαχρονικά.
Το 1995, όταν η Σουηδία έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι Έλληνες που ζούσαν εκεί έπαψαν πλέον να θεωρούνται μετανάστες καθώς αντιμετωπίστηκαν ως Ευρωπαίοι πολίτες. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι έχασαν σταδιακά ορισμένα από τα ιδιαίτερα δικαιώματα που είχαν, όπως ενημέρωση στη γλώσσα τους και επιδότηση των συλλογικών δραστηριοτήτων τους. Κάθε ενέργεια, για να χρηματοδοτηθεί πλέον από φορέα του σουηδικού δημοσίου, θα έπρεπε να έχει και τη συμβολή του ελληνικού δημοσίου με ανάλογο ποσό. Η ελληνική κυβέρνηση εξακολουθούσε να μη δείχνει ουσιαστικό ενδιαφέρον, αν και τότε δεν περνούσε η Ελλάδα περίοδο κρίσης, το αντίθετο μάλιστα.
Σήμερα το Κέντρο Ελληνικού Πολιτισμού Σουηδίας έχει στις συλλογές του μεταξύ πολλών άλλων:
• Έντυπα που είχαν κυκλοφορήσει κατά την επταετία από αντιδικτατορικές οργανώσεις της Ευρώπης (φωτό)
• Οπτικοακουστικό υλικό με τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά προγράμματα, μεταξύ των οποίων και της Δημόσιας Σουηδικής Ραδιοφωνίας, καθώς και υλικό που έχει παραχθεί από καλλιτέχνες της παροικίας
• Αντιδικτατορικό υλικό που παραχωρήθηκε ή πουλήθηκε από ιδιώτες. Σε αυτό περιλαμβάνεται και μέρος του προσωπικού αρχείου του Ανδρέα Παπανδρέου, το οποίο αγοράστηκε από ιδιώτη καθώς δεν ενδιαφέρθηκε να το αποκτήσει κάποιο μέλος της οικογένειάς του στο οποίο απευθύνθηκε αυτός που το είχε, ούτε το ΠΑΣΟΚ. Στο αρχείο καταγράφονται και προσωπικές στιγμές, όχι μόνο του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ αλλά και συνεργατών του εκείνη την περίοδο.
