Η Ασλί Ερντογάν δεν είναι απλώς μια συγγραφέας από την Τουρκία. Είναι μια γυναίκα-σύμβολο που εδώ και έναν χρόνο ζει μια «καφκική» –όπως η ίδια τη χαρακτήρισε– περιπέτεια, κατηγορούμενη για εγκλήματα που δεν διέπραξε.
Πολύ γνωστή στη χώρα της και πολυμεταφρασμένη, η Ερντογάν (η συνωνυμία με τον πρόεδρο της τουρκικής κυβέρνησης είναι συμπτωματική) φυλακίστηκε έναν μήνα μετά την απόπειρα πραξικοπήματος πέρυσι το καλοκαίρι στην Τουρκία. Στην ουσία τιμωρήθηκε για την τόλμη της να πάρει θέση πάνω στο κουρδικό ζήτημα γράφοντας άρθρα στη φιλοκουρδική εφημερίδα «Özgür Gündem». Οι κατηγορίες που της αποδόθηκαν αφορούσαν τη «συμμετοχή σε τρομοκρατική οργάνωση» και «υπονόμευση της εθνικής ενότητας».
Από τον Αύγουστο του 2016 έως σήμερα κάνει τιτάνιο αγώνα για να αποδείξει ότι δεν έχει σχέση με όσα της προσάπτουν. Αυτήν τη στιγμή –και έχοντας αποφυλακιστεί υπό όρους πριν από δέκα μήνες– βρίσκεται στη Γερμανία.
Σε λίγες μέρες, συγκεκριμένα την Πέμπτη 9 Νοεμβρίου, θα βρεθεί στην Αθήνα ως προσκεκλημένη του Μεγάρου Μουσικής και των Εκδόσεων Ποταμός για να δώσει διάλεξη στο Μέγαρο (στις 19.00) με θέμα «Η γραφή ως αντίσταση και ανάσταση». Το Documento μίλησε μαζί της λίγες μέρες προτού επισκεφθεί τη χώρα μας.
Συλληφθήκατε με τις κατηγορία της συμμετοχής σε τρομοκρατική οργάνωση και της υπονόμευσης εθνικής ταυτότητας. Περιμένατε ποτέ ότι θα μπορούσε να σας συμβεί κάτι τέτοιο;
Όχι, δεν το περίμενα, γιατί δεν ήμουν δημοσιογράφος της εφημερίδας «Özgür Gündem». Ημουν απλώς μια από τους έξι συμβούλους της. Ως συγγραφέας είχα εντελώς συμβολικό ρόλο. Υπήρχαν διάφορες υποθέσεις εναντίον της εφημερίδας, ειδικά τα δύο τελευταία χρόνια πριν από τις συλλήψεις, τη δική μου και της επίσης συμβούλου, γλωσσολόγου Νετζμιγέ Αλπάι. Καμία από αυτές τις υποθέσεις δεν αφορούσε τους συμβούλους της εφημερίδας όμως. Είναι σαφές ότι οι σύμβουλοι δεν έχουν καμία σχέση με τα νομικά θέματα μιας εφημερίδας. Ηταν πολύ περίεργη περίπτωση, πολύ αναπάντεχη. Μαζί με εμάς συνελήφθησαν και δύο αρχισυντάκτες της εφημερίδας. Αφότου με συνέλαβαν έλεγα συνεχώς ότι δεν έχω ευθύνη για την εφημερίδα, ότι δεν δουλεύω για την εφημερίδα. Ομως επί τεσσερισήμισι μήνες κανένας δεν με άκουγε.
Ποιος πιστεύετε ότι ήταν ο πραγματικός λόγος που συλληφθήκατε;
Ούτε εγώ ούτε η Νετζμιγέ Αλπάι έχουμε κουρδική καταγωγή. Υπάρχει μια έκφραση στη γλώσσα μας, «οι λευκοί Τούρκοι», που περιγράφει τους διανοούμενους αστούς που δεν έχουν κουρδική καταγωγή. Νομίζω ότι συλληφθήκαμε γιατί ήθελαν να καταλάβουμε ότι αφού ήμασταν αλληλέγγυες με τους Κούρδους θα μας συμπεριφέρονταν όπως σε εκείνους. Πρόκειται για πολιτική εκφοβισμού, καταπίεσης και τρόμου.
Πώς αντέδρασε ο κόσμος όταν φυλακιστήκατε;
Δέχτηκα κάποιες επιθέσεις, με αποκάλεσαν προδότρια και τρομοκράτισσα. Ομως σταδιακά αρκετός κόσμος από τον κύκλο των συγγραφέων και από διάφορα κόμματα όπως το CHP και το HDP με υποστήριξε. Κάθε Δευτέρα και Παρασκευή υπήρχε μια μικρή ομάδα διαμαρτυρίας μπροστά στην πόρτα της φυλακής, η οποία δεχόταν πίεση από τις αστυνομικές δυνάμεις. Όταν η Ευρώπη και ο κόσμος άρχισαν να εκφράζουν υποστήριξη στο πρόσωπό μου, ο τουρκικός Τύπος υπήρξε σταδιακά υποστηρικτικός απέναντί μου. Σε σχέση όμως πάντα με τον διεθνή Τύπο, έχουν γραφτεί πολύ λίγα για την υπόθεσή μου στην Τουρκία.
Πού ζείτε αυτή την εποχή;
Αυτήν τη στιγμή βρίσκομαι στη Γερμανία για να παραλάβω το βραβείο Έριχ Μαρία Ρεμάρκ και έπειτα άλλο ένα. Την περασμένη εβδομάδα ήμουν στην Ιταλία. Σε λίγες μέρες θα βρίσκομαι στη Νορβηγία με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου μου. Αν επιστρέψω αυτήν τη στιγμή στην Τουρκία ίσως δεν καταφέρω να ξαναπεράσω τα σύνορα. Ωστόσο δεν σκοπεύω να μείνω εκτός της χώρας μου για πολύ καιρό. Θα επιστρέψω, έπειτα όμως από διάστημα μερικών μηνών. Το χρειάζομαι για τη σωματική και την ψυχική μου υγεία να μείνω λίγο μακριά.
Τι σας λέει ο κόσμος που συναντάτε στην Τουρκία και τι στην Ευρώπη;
Στην Τουρκία οι αντιδράσεις είναι διχασμένες. Κάποιοι πέφτουν πάνω μου, με αγκαλιάζουν και με φιλάνε, μου λένε πόσο χαίρονται που με συναντούν και δέχομαι θερμές ευχές – ειδικά από τους αναγνώστες μου. Ωστόσο υπάρχουν κι εκείνοι που με κάθε ευκαιρία κάνουν απαίσια σχόλια. Πρόκειται κυρίως για εθνικιστές, υποστηρικτές της κυβέρνησης. Εδώ στη Γερμανία έχω πιο φιλικές αντιδράσεις από τους Ευρωπαίους, σε αντίθεση με την τουρκική κοινότητα που είναι αρκετά εχθρική.
Στα τουρκικά δελτία ειδήσεων οι Κούρδοι αναφέρονται ως «τρομοκράτες». Πρόκειται για θέση που καλλιεργείται από τα μίντια ή έχει περάσει και στην τουρκική κοινωνία;
Δυστυχώς στην τουρκική κοινωνία αυτήν τη στιγμή υπάρχει έντονη πόλωση και έξαρση του εθνικισμού. Όχι μόνο μεταξύ των υποστηρικτών του Ερντογάν αλλά και μεταξύ των αντιπολιτευόμενων. Ο εθνικισμός αυτός, που θα τον ονόμαζα σοβινιστικό εθνικισμό, βρίσκεται στο αποκορύφωμά του και οι Κούρδοι πάντα αποτελούν τον πιο εύκολο στόχο για τους Τούρκους. Οτιδήποτε τους ενοχλεί το προβάλλουν πάνω στους Κούρδους. Υπάρχουν δύο ταμπού στην Τουρκία: η αναφορά των λέξεων «Κούρδοι» και «Αρμένιοι». Με το που τις εκστομίζεις, αυτομάτως σε αντιμετωπίζουν σαν προδότη. Η τουρκική κοινωνία είναι ανίκανη να έρθει αντιμέτωπη με τον εαυτό της σε αυτά τα θέματα. Κανένας Τούρκος δεν θέλει να αναλάβει την ευθύνη. Η ευθύνη πάντα μετακυλίεται στην άλλη πλευρά. Αυτή η χώρα έχει βαρύ ιστορικό εγκλημάτων στο παρελθόν της και εξακολουθεί να συνεχίζει αυτή την κατάσταση στο παρόν της.
Γιατί ο τουρκικός λαός εξακολουθεί να ψηφίζει τον Ερντογάν;
Ο Ερντογάν είναι λαϊκιστής. Ξέρει πώς να μιλήσει και να γοητεύσει τις μάζες. Κυβερνά τη χώρα εδώ και δεκατέσσερα χρόνια. Είναι έμπειρος πολιτικός, έξυπνος άνθρωπος και έχει απόλυτο έλεγχο των μίντια. Το 95% των τουρκικών μίντια ανήκει σε υποστηρικτές του Ερντογάν. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί και εμφανίζεται στην τηλεόραση όλη την ώρα, χωρίς ο κόσμος να έχει τη δυνατότητα να ακούσει άλλες φωνές. Αν προσθέσετε σε αυτό ότι οι αντιπολιτευόμενες εφημερίδες κλείνουν η μία μετά την άλλη και πολλοί σημαντικοί δημοσιογράφοι βρίσκονται πλέον είτε στη φυλακή είτε στην εξορία, ο Ερντογάν μπορεί να λέει ό,τι θέλει χωρίς αντίλογο. Οποιος τολμήσει έστω και λίγο να τον κριτικάρει, την επόμενη μέρα βρίσκεται στη φυλακή. Με αυτή την τακτική είναι πολύ εύκολο να εξαπατά τις μάζες και να αναφέρεται στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Επίσης, ο Ερντογάν εκπροσωπεί το πολιτικό Ισλάμ που ενισχύεται όλο και περισσότερο στην Τουρκία. Υπάρχει πολύς κόσμος που τον υποστηρίζει φανατικά μόνο και μόνο επειδή δείχνει καλός μουσουλμάνος.
Ωστόσο υπάρχουν και άνθρωποι με τεράστια επιρροή που τον υποστηρίζουν.
Έπειτα από τόσο μακροχρόνια διακυβέρνηση ο Ερντογάν δημιούργησε τη δική του αστική τάξη. Αυτή η τάξη τώρα κατέχει το χρήμα, τις εφημερίδες και τις τηλεοράσεις. Εχει πρόσβαση στο διεθνές εμπόριο. Οπότε καταλαβαίνετε πόσο ισχυροί είναι. Ο Ερντογάν αυτήν τη στιγμή ελέγχει τον στρατό, την αστυνομία, το δικαστικό σύστημα και το κοινοβούλιο, η θέση του οποίου είναι σχεδόν συμβολική μετά το δημοψήφισμα του Απριλίου, που επί της ουσίας τον έκανε παντοδύναμο.
Η Τουρκία έχει δημοκρατία σήμερα;
Όχι, δεν νομίζω ότι μπορούμε να πούμε ότι τώρα η Τουρκία έχει δημοκρατία. Πρόκειται για ένα καταπιεστικό αστυνομικό κράτος. Αυτήν τη στιγμή που μιλάμε βρίσκονται στη φυλακή περίπου 170 δημοσιογράφοι – παγκόσμιο ρεκόρ. Την ίδια στιγμή στη φυλακή βρίσκονται και μέλη αντιπολιτευόμενων κομμάτων. Ο,τι ξέραμε ως δημοκρατία έχει τελειώσει. Η χώρα πλέον κυβερνάται από ένα κόμμα· πιο συγκεκριμένα από έναν άνθρωπο.
Τι γίνεται με όσους βρίσκονται αυτήν τη στιγμή στη φυλακή;
Εξαρτάται από την περίπτωση. Εγώ ήμουν κατά έναν τρόπο τυχερή γιατί τα βιβλία μου είχαν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες προτού φυλακιστώ. Αυτό σημαίνει ότι ασχολήθηκε πολύς κόσμος μαζί μου. Επίσης ήμουν κρατούμενη σε γυναικεία φυλακή και όχι στις φυλακές της Σηλυβρίας για παράδειγμα, όπου οι συνθήκες είναι πολύ σκληρές. Κάθε φυλακή ωστόσο γίνεται χειρότερη μέρα με τη μέρα.
Πιστεύετε ότι η Τουρκία μπορεί να αποτελέσει μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης;
Φυσικά όχι. Πάντα υποστήριζα την Ευρωπαϊκή Ενωση και την ένταξη της Τουρκίας σε αυτήν. Ωστόσο η Τουρκία δεν πληροί καμία από τις δημοκρατικές προϋποθέσεις αυτήν τη στιγμή. Σήμερα το πρωί (Τετάρτη 01/11) οδηγήθηκε στη φυλακή ένας πολύ καλός μου φίλος, ο ακτιβιστής ανθρωπίνων δικαιωμάτων και επιχειρηματίας Οσμάν Καβαλά. Είμαι πολύ στενοχωρημένη με αυτή την εξέλιξη.
Τι σκέφτεστε να κάνετε με αυτή την τόσο δυσάρεστη εμπειρία που είχατε στη ζωή σας;
Μέχρι τώρα είχα πολλές άσχημες εμπειρίες στη ζωή μου. Κάποιες φορές κατάφερα να τις μεταμορφώσω σε τέχνη, μέσω του γραπτού λόγου. Μετά τον θάνατο του πιο αγαπημένου μου προσώπου έγραψα το καλύτερο βιβλίο μου. Ελπίζω με αυτό τον τρόπο και πάλι να καταφέρω να προχωρήσω μπροστά. Ωστόσο ποτέ κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί αν θα προκύψει εντέλει καλή τέχνη από μια τέτοια εμπειρία.
Έπειτα από όλα αυτά μπορείτε να γράψετε ελεύθερα;
Όχι. Δεν περνά ούτε μία μέρα που να μη σκέφτομαι τη φυλακή. Κάθε νύχτα ξυπνάω από τους εφιάλτες. Είμαι πολύ μακριά από το να νιώθω ελεύθερη. Η δίκη μου αναβλήθηκε για τον Μάρτιο και μπορεί να παίρνει αναβολή συνεχώς και αυτό με κάνει να μην έχω καθόλου την αίσθηση της ελευθερίας. Ωστόσο ακόμη κι έτσι είναι καλύτερα από το να είμαι μέσα στη φυλακή.
Φοβάστε ότι μπορείτε να ξαναγίνετε στόχος της κυβέρνησης στο μέλλον;
Θέλω να ελπίζω ότι δεν είμαι από τους κύριους στόχους. Απλώς γιατί δεν είμαι πολιτική φυσιογνωμία ούτε στέλεχος κανενός πολιτικού κόμματος ή διαπρεπής δημοσιογράφος. Είμαι απλώς μια συγγραφέας.
Δεν είστε απλώς μια συγγραφέας. Είστε σύμβολο πλέον. Και η στάση ζωής σας εμπνέει πολύ κόσμο εντός κι εκτός Τουρκίας.
Σας ευχαριστώ πολύ, εγώ όμως νιώθω απλώς συγγραφέας. Δεν κατάλαβα ποτέ γιατί με συνέλαβαν, γιατί με έβαλαν φυλακή. Ούτε ακόμη έχω καταλάβει γιατί με άφησαν να βγω. Δεν μπορώ να αιτιολογήσω αυτές τις πράξεις και γι’ αυτό δεν μπορώ να καταλάβω αν θα με αφήσουν ελεύθερη στο μέλλον ή θα επιχειρήσουν να με συλλάβουν ξανά. Νιώθω να ζω σε μια καφκική ιστορία. Με δικάζουν σαν να είμαι η ιδρύτρια του PKK. Το PKK ιδρύθηκε όταν ήμουν μόλις δέκα ετών. Δεν μιλάω λέξη κουρδικά, πώς θα μπορούσα να είμαι ηγέτιδα του PKK; Δεν μπορώ να κατανοήσω τη λογική ενός φασίστα. Αν διέπραξα έγκλημα εναντίον οποιουδήποτε να απολογηθώ. Τι γίνεται όμως με εκείνους που όντως διέπραξαν έγκλημα εναντίον μου; Η Τουρκία θα έπρεπε μια μέρα να μου απολογηθεί. Είμαι σίγουρη ότι ποτέ δεν θα γίνει αυτό.
Info
Από τις Εκδόσεις Ποταμός κυκλοφορούν στα ελληνικά το μυθιστόρημα της Ασλί Ερντογάν «Ο θαυμαστός μανδαρίνος» και η νεοεκδοθείσα συλλογή πολιτικών άρθρων «Μήτε κι η σιωπή είναι πια δική σου» (και τα δύο σε μετάφραση Άνθης Καρρά).
