Πριν από λίγους μήνες στον αχανή και νεφελώδη κόσμο του Facebook εμφανίστηκε μια ομάδα με τίτλο «Αρχειομαρξιστικές μνήμες». Με την πρώτη ματιά καταλαβαίνεις πως αναφέρεται στο ρεύμα της επαναστατικής Αριστεράς που έκανε δυναμική εμφάνιση την περίοδο του Μεσοπολέμου και μετά χάθηκε.
Στις πρώτες αναρτήσεις φαίνεται πως τα κίνητρα αυτών που ξεκίνησαν την ομάδα ήταν ταπεινά. Στόχευαν απλώς να ανασύρουν από την αφάνεια τους μαχητές και μάρτυρες αυτού του κινήματος, εργάτες που πάλεψαν με αυταπάρνηση για τις αρχές του κομμουνισμού σε συνθήκες σκληρής καταπίεσης και ανηλεών διώξεων.
Το παράδοξο είναι ότι η μικρής εμβέλειας ομάδα άρχισε σύντομα να μεγαλώνει και να αριθμεί σήμερα πάνω από 600 μέλη. Η ομάδα κινείται αποκλειστικά στο επίπεδο της ιστορίας και δεν επιτρέπει αναφορές στη σημερινή πολιτική πραγματικότητα.
Το σημαντικό όμως είναι πως γίνονται πάρα πολύ ενδιαφέρουσες αναρτήσεις (κείμενα, φωτογραφίες, αποκόμματα δυσεύρετων παλιών εφημερίδων και εντύπων κ.λπ.) που πλουτίζουν τη γνώση μας για άγνωστες ή σκόπιμα παραμορφωμένες πλευρές της ιστορίας μας. Πιθανόν αυτό να εξηγεί το ευρύτερο ενδιαφέρον γι’ αυτή την ομάδα σήμερα.
Η ιστορία ενός ρεύματος
Μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία είναι αναγκαία εδώ. Επίσημα ο «αρχειομαρξισμός» ξεκίνησε την Πρωτομαγιά του 1923 όταν μια ομάδα μελών του ΚΚΕ κυκλοφόρησε το δεκαπενθήμερο περιοδικό «Αρχείον του Μαρξισμού». Η γνωριμία με τα κλασικά έργα του μαρξισμού, που μεταφράζονταν για πρώτη φορά στα ελληνικά και δημοσιεύονταν στο περιοδικό, ήταν ο πρωταρχικός στόχος της ομάδας ως αναγκαίος όρος για την ανάπτυξη της πολιτικής συνείδησης της εργατικής τάξης.
Ηγετική μορφή της ομάδας ήταν ο Φραγκίσκο Τζουλάτι, ο οποίος είχε μακριά παράδοση στο επαναστατικό κίνημα της Ελλάδας. Μαζί με τον Δημοσθένη Λιγδόπουλο στο ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ (1918), νεολαίοι τότε, προσπάθησαν να στρέψουν το κόμμα στον μπολσεβικισμό. Ο διαρκής αγώνας για τον επαναστατικό προσανατολισμό του ΣΕΚΕ τούς οδήγησε το 1919 στη δημιουργία της τάσης Κομμουνιστική Ένωση. Η διαγραφή της Κομμουνιστικής Ένωσης από το ΚΚΕ (μετεξέλιξη του ΣΕΚΕ) οδήγησε στη δημιουργία της ανεξάρτητης οργάνωσης του Αρχείου του Μαρξισμού.
Μετά την αποχώρηση του Τζουλάτι από το Αρχείο ηγέτης αναδείχθηκε ο Δημήτρης Γιωτόπουλος. Η εκτός ΚΚΕ πορεία και η σύγκρουση με τον ανερχόμενο σταλινισμό έφερε το Αρχείο κοντά στην Αριστερή Αντιπολίτευση του Λέοντα Τρότσκι που αναπτυσσόταν μέσα και έξω από τη Σοβιετική Ένωση.
Το 1929 η αρχειομαρξιστική οργάνωση προσανατολίστηκε σταθερά στον τροτσκισμό και το 1930 εντάχθηκε οργανωτικά στο κίνημα της Διεθνούς Αριστερής Αντιπολίτευσης. Μετονομάστηκε σε Κομμουνιστική Οργάνωση Μπολσεβίκων Λενινιστών – Αρχειομαρξιστών (ΚΟΜΛΕ-Α) με κεντρικό όργανο την εφημερίδα «Πάλη των Τάξεων».
Πέρα από πολιτικό προσανατολισμό άλλαξε και η οργανωτική δομή της. Απέβαλε τα στοιχεία της προπανδιστικής οργάνωσης και έγινε συγκροτημένο κόμμα με μπολσεβίκικη δομή. Το παλιό Αρχείο πέρασε στην ιστορία.
Ειδικά το 1930-31, κατά την οποία το ΚΚΕ διέτρεχε μια περίοδο παρατεταμένης κρίσης –τη λεγόμενη «φραξιονιστική πάλη χωρίς αρχές»–, η ΚΟΜΛΕΑ σημείωσε ραγδαία ανάπτυξη, μπαίνοντας επικεφαλής σε μεγάλους και σκληρούς εργατικούς αγώνες. Το ελληνικό τμήμα της Διεθνούς Αριστερής Αντιπολίτευσης έφτασε να αριθμεί πάνω από 2.500 μάχιμους εργάτες με πολλές χιλιάδες συμπαθούντες, να ελέγχει πάνω από 50 εργατικά σωματεία αλλά και τα μαζικά κινήματα της εποχής όπως των Αναπήρων & Θυμάτων Πολέμου, των Φυματικών, των Ανέργων κ.ά.
Αν και ο βασικός προσανατολισμός παρέμενε η εργατική τάξη, ανέπτυξε μεγάλη επιροή στον χώρο των νέων και της διανόησης. Κομβικό σημείο ήταν η πολυήμερη μαχητική απεργία των φοιτητών το 1929-30, επικεφαλής της οποίας βρέθηκαν οι αρχειομαρξιστές φοιτητές Κώστας Αναστασιάδης, Άγγελος Προκοπίου, Πίνδαρος Μπρεδήμας και άλλοι με καθοδηγητή τον Γιώργο Βιτσώρη.
Την περίοδο 1927-1933 κυκλοφορούσαν πέντε λογοτεχνικά περιοδικά άμεσα επηρεασμένα από τις ιδέες του Τρότσκι. Σε αυτά συνεργάζονταν σημαντικοί διανοούμενοι όπως ο ποιητής Νικόλαος Καλαμάρης, πιο γνωστός ως Νικόλας Κάλας, ο κριτικός Βάσος Βαρίκας και περιστασιακά οι Βασίλης Ρώτας, Γιάννης Κορδάτος και πολλοί άλλοι.
Το 1934 μετά την άνοδο του Χίτλερ και την πολιτική χρεωκοπία της Τρίτης Διεθνούς, ο Δ. Γιωτόπουλος αντέδρασε στη νέα γραμμή του Τρότσκι για τη δημιουργία μιας νέας επαναστατικής Διεθνούς. Προκάλεσε μια οδυνηρή διάσπαση στο ελληνικό τμήμα και έκοψε κάθε σχέση με τον τροτσκισμό. Ο Γιώργος Βιτσώρης ανέλαβε την ηγεσία της οργάνωσης που παρέμεινε πιστή στον Τρότσκι και την Τέταρτη Διεθνή.
Ο Δ. Γιωτόπουλος από τη μεριά του ίδρυσε το Κομμουνιστικό Αρχειομαρξιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΑΚΕ) ως φαινομενική συνέχεια αλλά περισσότερο ως άρνηση του παρελθόντος.
Η συμπεριφορά της Ιστορίας
Οι πηγές αρχειακού υλικού για το αρχειομαρξιστικό/τροτσκιστικό κίνημα είναι ελάχιστες. Από τις χιλιάδες έντυπα που κυκλοφόρησαν έχουν διασωθεί ελάχιστα δείγματα. Λες και κάποιοι σκόπιμα θέλησαν να σβήσουν την ιστορία. Οι πιο πλούσιες πηγές πληροφοριών παραμένουν τα εκτός Ελλάδας τμήματα των αρχείων του Τρότκσκι σε Άμστερνταμ και Χάρβαρντ.
Μόλις το 2005 εμφανίστηκε η πρώτη ολοκληρωμένη μελέτη αυτού του κινήματος με τη διδακτορική διατριβή του Κώστα Παλούκη «Η οργάνωση Αρχείον του Μαρξισμού (1919-1934), κοινωνικοί αγώνες, πολιτική οργάνωση, ιδεολογία και πολιτισμικές πρακτικές στα εργατικά στρώματα της μεσοπολεμικής Ελλάδας».
Ένα ακόμα κομμάτι στο διαλυμένο παζλ προστέθηκε φέτος με το βιβλίο «Ο άγνωστος Βιτσώρης» του Νίκου Θεοδοσίου. Παραμένουν όμως πολλά κενά.
O Νίκος Θεοδοσίου είναι σκηνοθέτης – συγγραφέας