Ενα ιστορικό λεύκωμα, ύμνος στη γυναίκα και στον πολιτισμό της προσφοράς
Μπροστά σε μια μεγάλη κρίση –είτε σε προσωπικό είτε σε κοινωνικό επίπεδο– οι περισσότεροι άνθρωποι αποφεύγουν τη δράση προσδοκώντας κυρίως το μεγάλο θαύμα. Ετσι διαδίδεται στην κοινωνία η άσβεστη ελπίδα της ανατροπής του προβλήματος ως εκ θαύματος. Ευτυχώς υπάρχουν φωτεινές εξαιρέσεις που ευελπιστούν να γίνει αντιληπτή η μεγάλη σημασία της συλλογικής προσπάθειας η οποία καταβάλλεται χωρίς παραχωρήσεις και χωρίς υπεροψία.
Μια από αυτές, άξια θαυμασμού σε μια εποχή που σπανίζει η μακροβιότητα στις σχέσεις συνεργασίας και σύμπραξης, παρουσιάζεται στο αφιερωματικό λεύκωμα «Ενας αιώνας “Αγάπης”» για το έργο και την προσφορά του Συλλόγου Κυριών και Δεσποινίδων Μηθύμνης «Η Αγάπη» από το βορειότερο άκρο της Λέσβου. Στις 192 σελίδες αυτής της έκδοσης ξεδιπλώνεται η ιστορία ενός τόπου και των ανθρώπων του μέσα από τη δράση θαρραλέων και επινοητικών γυναικών, οι οποίες αναπτύσσουν τη δραστηριότητά τους αδιαλείπτως από τη μικρασιατική κρίση το 1922 μέχρι τη σημερινή εποχή της οικονομικής κρίσης και του προσφυγικού ζητήματος και παραστέκονται σε όσους έχουν ανάγκη χωρίς κρατική στήριξη.
Ξεδιπλώνοντας την ιστορία
Τη δεκαετία του ’20 σε έναν τόπο γυναικοκρατούμενο –καθώς η πλειονότητα του αντρικού πληθυσμού βρισκόταν στο μικρασιατικό μέτωπο–, σε ένα χωριό 2.500 κατοίκων σε απόσταση αναπνοής από τα μικρασιατικά παράλια, μια 24χρονη κοπέλα, γόνος εύπορης οικογένειας της αστικής κοινωνίας, και οι φίλες της, μη θέλοντας να παραμείνουν αδρανείς θεατές της κατάστασης που επικρατούσε, δημιουργούν με συνοπτικές διαδικασίες έναν σύλλογο γυναικών με «μάχιμες» προθέσεις.
Συντάσσουν το καταστατικό του, εκλέγουν τάχιστα το πρώτο συμβούλιο και σε ελάχιστο χρόνο διοργανώνουν μια μεγάλη γιορτή με ορχήστρα, χορωδία και απαγγελία ποιημάτων για την εξοικονόμηση των πρώτων πόρων. Από το στρατολογικό γραφείο έχουν πάρει ήδη τα ονόματα των Μολυβιατών στρατευμένων που ήταν στο μέτωπο και τη σχετική άδεια ώστε με τα χρήματα που μάζεψαν να τους στείλουν τα πρώτα δέματα με δύο πακέτα τσιγάρα, δύο ζευγάρια κάλτσες και ένα κουτί λουκούμια μαζί με μια εμψυχωτική επιστολή από την πρόεδρο του συλλόγου. Η επιστολή αυτή δεν διασώθηκε αλλά από την ανταπόκριση των παραληπτών –υπάρχουν 43 ευχαριστήριες απαντητικές επιστολές στο αρχείο του συλλόγου– «φαίνεται πως ράγισε καρδιές», όπως σημειώνει ο συγγραφέας Πάνος Θεοδωρίδης ο οποίος μελέτησε και σχολιάζει με τα κείμενά του στο βιβλίο όλα τα αρχειακά στοιχεία. Ετσι ξεκινάει το αρχείο του συλλόγου που εμπλουτίζεται επί ενενήντα πέντε χρόνια στον Μόλυβο (στη Μήθυμνα) και αποτελεί τη βάση δεδομένων της παρούσας έκδοσης.
Το αρχείο, πέραν του καταστατικού του συλλόγου και των γραμμάτων από το μικρασιατικό μέτωπο, περιέχει σπάνιες φωτογραφίες, επιστολές αιτούντων βοήθεια, το πρωτόκολλο αλληλογραφίας, το βιβλίο των μελών, πρακτικά των συνεδριάσεων, στοιχεία για τις εκδηλώσεις που διοργάνωναν (θεατρικές παραστάσεις, χοροεσπερίδες, εράνους, λαχειοφόρο αγορά), το γενικό καθολικό βιβλίο και το βιβλίο ταμείου μιας και ο σύλλογος κατέγραφε τα πάντα με σχολαστική τήρηση της νομιμότητας. «Εκπλήσσει η τάξη και η υψηλή αίσθηση ευθύνης για λόγους διαφάνειας, κάτι που υποδεικνύει ένα επίπεδο ανθρώπων που από το 1922 και ήξεραν τι έκαναν και το έκαναν σωστά» σχολιάζει στο Documento ο Δημήτρης Ταλιάνης των Εκδόσεων Τοπίο που ανέλαβε τον συντονισμό της έκδοσης και την εκτέλεση της παραγωγής.
Μολυβιάτης ο ίδιος έζησε από κοντά μια περίοδο αυτού του συλλόγου όταν η μητέρα του ήταν πρόεδρος τη δεκαετία του ’50. Σήμερα καθώς συγκέντρωνε το αρχειακό υλικό με αφορμή την έκδοση, όπως μας διηγείται, ήταν σαν να διάβαζε ένα μυθιστόρημα για το χωριό του μαθαίνοντας πράγματα που δεν γνώριζε. «Τη δεκαετία του ’30 οι γυναίκες στον Μόλυβο αποκτούν πλεκτομηχανή και δημιουργούν μια μικρή βιοτεχνία για την εξοικονόμηση πόρων για τον σύλλογο. Ο ρόλος της γυναίκας στη Μυτιλήνη το 1922 σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ελλάδα, χωρίς καμία διάθεση μομφής, ήταν έναν αιώνα μπροστά».
Πώς εξηγείται όμως η ύπαρξη εκείνη την εποχή στην κωμόπολη της Λέσβου ενός συλλόγου που είχε την άνεση να παρέχει βοήθεια σε όσους είχαν ανάγκη; Ο Δημήτρης Ταλιάνης μάς εξηγεί: «Το νησί υπήρξε ένα από τα βιομηχανικά κέντρα της Ελλάδας και η θέση του χωριού έδινε την υπεροχή στους κατοίκους του για ανάπτυξη, ενώ την άνθηση του τόπου πριμοδοτούσαν και οι εμπορικές σχέσεις που είχαν με την απέναντι ακτή. Ετσι προέκυψε ο αστικός πληθυσμός –στον οποίο η θέση της γυναίκας ήταν περίοπτη– του Μολύβου που το ’22 είχε την ευχέρεια να στηρίζει έναν σύλλογο τέτοιου είδους» και καταλήγει ότι «αυτό το βιβλίο είναι κατά κάποιον τρόπο ένας ύμνος στη γυναίκα».
Μέσω του αρχειακού υλικού που δημοσιεύεται έχουμε τη δυνατότητα να εκτιμήσουμε όχι μόνο την κοινωνική και οικονομική κατάσταση του τόπου αλλά και τις πολιτειακές αλλαγές που συνέβησαν σε κεντρικό επίπεδο στο πέρασμα των χρόνων, ενώ από το πλήθος των επιστολών με τις αρχές αντιλαμβανόμαστε, όπως σημειώνει ο Δ. Ταλιάνης, ότι πρόκειται για μια κοινότητα που λειτουργούσε σαν πρότυπη μη κυβερνητική οργάνωση.
Το λεύκωμα κυκλοφορεί σε περιορισμένη συλλεκτική έκδοση 500 αντιτύπων, τυπωμένο σε σπάνιο χαρτί με πανόδετο εξώφυλλο, με στόχο τη διάσωση της ιστορικής μνήμης του συλλόγου. Η επιμέλεια και η προσαρμογή στοιχείων και κειμένων έγιναν από τον ποιητή Διονύση Καρατζά, σύμβουλος έκδοσης ήταν ο ιστορικός Στρατής Αναγνώστου, ενώ την καλλιτεχνική επιμέλεια είχε η εικαστικός Γαβριέλλα Μαυριδή.