Η κινηματογραφική κάμερα βρέθηκε στο κέντρο μιας περιπέτειας αλά… ελληνικά,_x000D_
με σάουντρακ τους ήχους από τη χρησιμοποίηση του πολιτισμού και ως μοχλού οικονομικής_x000D_
ανάπτυξης.
Με τη μυθοπλασία της (μετα)μνημονιακής εικόνας να αναζητά το σημείο στο οποίο συναντιούνται η προστασία των μνημείων και η «ανάπτυξη», η υπόθεση της γνωμοδότησης του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) για τα γυρίσματα της τηλεοπτικής σειράς του BBC «The Little Drummer Girl» στο Σούνιο έλαβε «μνημειώδεις» διαστάσεις. Μάλιστα αποτελεί, ως φαίνεται, θρυαλλίδα για προωθούμενες αλλαγές στον αρχαιολογικό νόμο όσον αφορά την απλοποίηση των διαδικασιών για την πραγματοποίηση κινηματογραφικών λήψεων σε μνημεία, αρχαιολογικούς χώρους, ιστορικούς τόπους και μουσεία. Αλλωστε έχει από καιρό συσταθεί ομάδα εργασίας για την τροποποίηση του άρθρου 46 του ν. 3028/2002, την οποία η κυβέρνηση ενεργοποιεί εκ νέου στο όνομα της αντιμετώπισης της γραφειοκρατίας.
Η υπόθεση σήκωσε αχό, όπως νωρίτερα η υπόθεση στο Ελληνικό ή στο μετρό της Θεσσαλονίκης, με επικρίσεις για «αρχαιολογικά κωλύματα». Στην περίπτωση του Σουνίου οι επικρίσεις έπεσαν βροχή στο ΚΑΣ, το οποίο γνωμοδοτεί για αιτήματα κινηματογράφησης σε μνημεία UNESCO ή σε περισσότερα του ενός μνημεία, αρχαιολογικούς χώρους ή μουσεία (σε μεμονωμένα μνημεία η άδεια δίνεται από την αρμόδια εφορεία αρχαιοτήτων). Η υπόθεση συνέπεσε με τις πρωτοβουλίες του υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής για γυρίσματα, μέσω κινήτρων, ξένων κινηματογραφικών και τηλεοπτικών παραγωγών στην Ελλάδα.
Αιχμηρή ήταν και η επισήμανση του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου για εμπόδια στην προσπάθεια να γίνει επιτέλους πράξη η «προσέλκυση διεθνών παραγωγών», σε μια στιγμή που η χώρα, όπως ανάφερε το ΕΚΚ, βρίσκεται στην τελική ευθεία ανάπτυξης και ολοκλήρωσης των απαιτούμενων εργαλείων (ενεργό Film Commission, επενδυτικό κίνητρο).
Οι αντιδράσεις άνοιξαν εκ νέου μια συζήτηση για τα όρια μεταξύ ανάπτυξης και προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η ανάδειξη των μνημείων και των αρχαιολογικών χώρων, όμως, δεν αντιστρατεύεται την ανάπτυξη. Δεν συστρατεύεται όμως και με την παράδοση άνευ όρων, άνευ λογικής και κυρίως μόνο για το χρήμα… Κι ας είναι η Ελλάδα μια ταλαιπωρημένη χώρα από τις μνημονιακές δεσμεύσεις και τις πολιτικές λιτότητας.
«Η υπόθεση με τη γνωμοδότηση του ΚΑΣ για την τηλεοπτική σειρά “The Little Drummer Girl” πήρε μεγαλύτερη διάσταση από ό,τι έπρεπε» δηλώνει στο Documento, o δρ βυζαντινολόγος Δημήτρης Αθανασούλης, προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και μέλος του ΚΑΣ.
«Το πρόβλημα πάντως θα είχε επιλυθεί αν είχαν προηγηθεί αναλυτικές συνεννοήσεις για τη χρήση του χώρου προτού να φτάσει, με κενά και σημεία προβληματικά ως προς τις εναλλακτικές, το αίτημα στο ΚΑΣ. Αλλωστε, πάντα υπάρχουν εναλλακτικές» επισημαίνει.
Κρίνει ότι η σωστή προετοιμασία είναι «κλειδί για να καλύπτονται από τη μια οι απαιτήσεις λόγω της ιδιάζουσας φύσης του χώρου ως πολιτισμικού μνημείου και από την άλλη οι σκηνοθετικές ανάγκες μια ταινίας». Και διευκρινίζει: «Πάντως, επί της αρχής, θεωρώ ότι πρέπει να είμαστε ανοιχτοί ώστε να χρησιμοποιούνται οι αρχαιολογικοί χώροι για την παραγωγή καλλιτεχνικών έργων. Ο κινηματογράφος μάλιστα, ως τέχνη που έχει τη δύναμη της εικόνας, προσφέρει τη δυνατότητα αποτύπωσης και εμπέδωσης με ισχυρό τρόπο στοιχείων της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Ετσι όλοι μπορεί να είναι κερδισμένοι. Αλλωστε, πολιτισμός και ανάπτυξη δεν είναι αντιτιθέμενες έννοιες».
Παράλληλα σημειώνει ότι θα άξιζε να επανεξεταστεί το ύψος των τελών που πρέπει να αποδίδει κάποιος για τη χρήση αρχαιολογικών χώρων, τα οποία σήμερα είναι ιδιαίτερα χαμηλά. Οσον αφορά τα περί προτυποποίησης των κριτηρίων για την παραχώρηση ή χρήση μνημείων, ο κ. Αθανασούλης εκτιμά ότι «δεν είναι κάτι εφικτό για τα μνημεία μείζονος αξίας. Δεδομένου ότι υπάρχει η γνώση, αρκεί η χρήση της κοινής λογικής…».
Μάλιστα, κάθε άλλο παρά μεμπτό θεωρεί να ασκείται κριτική στις γνωμοδοτήσεις του ΚΑΣ –και οι κρίνοντες κρίνονται– αρκεί να είναι καλοπροαίρετη και αντικειμενική, να μην υποκύπτει σε γενικεύσεις και να μην κινείται από ελατήρια σκοπιμότητας. «Αλλωστε, πλήθος είναι οι περιπτώσεις στις οποίες δόθηκε από το ΚΑΣ άδεια για χρήση αρχαιολογικών χώρων. Το ζήτημα με τα θέματα του πολιτισμού, και όχι μόνο, είναι να μην εντάσσονται σε πολιτικά παιχνίδια…» καταλήγει.
Δεν είναι άνευ σημασίας ότι δίνονται πάμπολλες άδειες από το ΚΑΣ για εκδηλώσεις, φωτογράφηση, βιντεοσκόπηση κινηματογράφηση ντοκιμαντέρ αλλά και ταινιών. Είναι ενδεικτικό ότι από τα περίπου 200 αιτήματα τέτοιου είδους που γίνονται ετησίως στην Ακρόπολη και άλλα τόσα στους Δελφούς διεθνώς, πολύ λίγα απορρίπτονται.
«Μια κινηματογράφηση σε αρχαιολογικό χώρο είναι σοβαρή υπόθεση και η οπτική για την έγκριση γυρισμάτων μιας ταινίας μυθοπλασίας είναι σύνθετη» επισημαίνει στο Documento η αρχαιολόγος Νάνσυ Ψάλτη, προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Φωκίδας με έδρα τους Δελφούς. «Κατά την κρίση μου τα μνημεία δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ως σκηνικό αλλά ως ουσιαστικά σημεία αναφοράς του καλλιτεχνικού έργου. Γιατί το λέω αυτό; Είναι υπολογίσιμη παράμετρος αν το σενάριο μιας ταινίας ή το λογοτεχνικό έργο στο οποίο βασίζεται έχει αναφορά στο μνημείο και στον τόπο. Σε αυτή την περίπτωση δεν είναι σκηνικό, αλλά συμφυές στοιχείο – ας πούμε, στο βιβλίο της Καρυστιάνη “Τα σακιά” εμβληματικά μέρος της ιστορίας διαδραματίζεται στους Δελφούς. Πάρα το γεγονός ότι το βιβλίο είναι ιδιαίτερα αιχμηρό θεωρώ ότι το γύρισμα στους Δελφούς θα προσδίδει αξία και στο ίδιο το μνημείο, εφόσον η συγγραφέας έλαβε έμπνευση από αυτό» εξηγεί.
Παράλληλα, η κ. Ψάλτη κρίνει ως ισχυρό το επιχείρημα ότι η κινηματογραφική παραγωγή θα αποφέρει οικονομικά οφέλη στη χώρα μέσω της ταινίας. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να γίνεται συνεκτίμηση των παραγόντων αυτών, προτού όμως η υπόθεση εισαχθεί στο ΚΑΣ και, όπως λέει, σε καμιά περίπτωση δεν άπτεται αυτό της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων. Πρωτίστως βέβαια, τονίζει, σημασία έχει η ασφάλεια των μνημείων. Επίσης, η μέριμνα αφορά και την απρόσκοπτη λειτουργία του αρχαιολογικού χώρου. «Δεν μπορεί, ελαφρά τη καρδία, να κλείσει για μια μέρα ένα μουσείο, το Σούνιο ή οι Δελφοί. Είναι κάτι που προϋποθέτει ενημέρωση του κοινού πολύ πιο πριν, ίσως και έναν χρόνο. Σκεφτείτε τον επισκέπτη από την Ευρώπη, την Αμερική ή την Ασία που έχει κλείσει προ έξι μηνών και πλέον το ταξίδι στην Ελλάδα για να γνωρίσει τον κλασικό πολιτισμό» αναφέρει χαρακτηριστικά η αρχαιολόγος.
Ταυτόχρονα αναφέρεται στο ΚΑΣ, το οποίο αποτελείται από 18 επιστήμονες εγνωσμένου κύρους, διαφόρων ειδικοτήτων (αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες, μηχανικοί, νομικοί κ.ά.). Υπογραμμίζει ότι την αξιοσύνη των ανθρώπων που το συναπαρτίζουν δεν μπορεί να την αμφισβητήσει κανείς, ανεξάρτητα αν συμφωνεί ή διαφωνεί με τις αποφάσεις του, άλλες ομόφωνες, άλλες κατά πλειοψηφία. «Η δαιμονοποίηση πρέπει να αποφεύγεται. Και μένα δεν μου άρεσε ότι προ πολλών ετών δόθηκε άδεια να γίνουν γυρίσματα στους Δελφούς για την ταινία “Ερωτας αλά ελληνικά” που, κατά τη γνώμη μου, δεν προσέφερε θετικά, παρά έδωσε κακή εικόνα του αρχαιολογικού χώρου των Δελφών…» σημειώνει.
Και η κ. Ψάλτη
καταλήγει: «Συμπερασματικά, θα έθετα σε προτεραιότητα την ασφάλεια και
τη μη διατάραξη της επισκεψιμότητας του μνημείου και εναλλακτικά την επιλογή
ώρας ή ημέρας που το μνημείο είναι κλειστό για το κοινό. Δεύτερον, την ποιότητα
του δημιουργού σε συνάρτηση και με τη σημασία του μνημείου στο κινηματογραφικό
έργο εν προκειμένω, εφόσον από αυτή θα κριθεί η προβολή ή όχι του μνημείου, κατά
συνέπεια η ίδια η προστασία του. Τρίτον, η συμβολή του έργου στην οικονομική
ανάπτυξη του τόπου».
«Πού συναντιούνται η προστασία των μνημείων και η ανάπτυξη»
Δυο κινηματογραφιστές δίνουν την δική τους οπτική στο ερώτημα
Τάσος Μπουλμέτης, σκηνοθέτης
Είναι ειρωνεία της τύχης. Δεν είχε περάσει καλά καλά μια μέρα από την παρουσίαση της νέας δομής για την προσέλκυση κινηματογραφικών παραγωγών χωρίς γραφειοκρατία. Είχα σκεφτεί: «Too good to be true»… Και να η ειρωνεία. Εκεί που ακούς ότι κάτι πάει να «σπάσει» για να μην είναι εμπόδιο η γραφειοκρατία, εμφανίζεται η γνωμοδότηση του ΚΑΣ, που απομυθοποιεί και καλές προθέσεις και προσδοκίες.
Το ζήτημα των γυρισμάτων σε αρχαιολογικούς τόπους έχει λυθεί σε όλο τον πλανήτη. Μόνο εδώ γίνεται δυσεπίλυτος «κόμπος». Εννοείται ότι δεν μπορείς να επιτρέψεις ούτε πορνό ούτε χρήση που να καταστρέφει μνημεία… Αλλο αυτό κι άλλο να μπαίνει συνεχώς φρένο χωρίς λογική. Ο κινηματογράφος είναι όχημα απογείωσης και του πολιτισμού, άλλωστε.
Κυριάκος Κατζουράκης, σκηνοθέτης και εικαστικός
Ακούω περί αναπτυξιακής προοπτικής κι αυτό στην Ελλάδα συνήθως σημαίνει τουρισμός. Μα μια μίνι σειρά σαν αυτή του BBC θα έφερνε τα πάνω κάτω στην ανάπτυξη ή στον τουρισμό; Αστείο. Ακουσα ότι υπάρχει πρόταση να μπουν στο ΚΑΣ άνθρωποι του κινηματογράφου. Ανήκουστο. Για να προωθούμε συντεχνιακά τα συμφέροντά μας; Μα η προστασία των μνημείων σχετίζεται με την επιστήμη. Το ΚΑΣ είναι το πιο αρμόδιο όργανο για να δίνει άδειες κινηματογράφησης σε αρχαιολογικούς χώρους. Γνωρίζει. Απαρτίζεται από ειδικούς. Εβαλε το στήθος του μπροστά για να σωθεί το Ελληνικό κι ελπίζω να μη λυγίζει απέναντι σε ψευδεπίγραφες δήθεν αναπτυξιακές λογικές σε μια πτωχευμένη χώρα, που είναι εύκολο να ισοπεδώσει την προστασία της πολιτισμικής κληρονομιάς στο όνομα της… τσέπης. Λέμε άδεια για ένα «έργο τέχνης». Τι είναι ένα μίνι σίριαλ; Μήπως ένα εμπορικό προϊόν; Ασαφή τα όρια του επιτρεπτού για άδεια κινηματογράφησης σε έναν αρχαιολογικό χώρο…
Εκανα γυρίσματα για την ταινία μου «Ουσάκ» στην Αρχαία Μεσσήνη. Δεν διανοήθηκα να πατήσω με το συνεργείο στην καρδιά του αρχαιολογικού χώρου. Πήγα στην Αρκαδική Πύλη, επειδή μέσα από εκεί περνά η δημοσιά. Θέλει προσοχή.
Ολα τα παραπάνω είναι σημεία των καιρών. Οπως και το ότι, σύμφωνα με την κυβερνητική λογική, οι καλλιτεχνικές δημιουργίες πρέπει να υμνούν την αναπτυξιακή «ορμή» της χώρας. Αυτή η παρότρυνση στην ουσία είναι παρέμβαση.
Εχω κάνει μια ταινία που ξορκίζει τον φόβο ότι είμαστε στον βυθό. Υπό μια έννοια θα μπορούσε να αποτελέσει μια ταινία «απαγορευμένη» σε μια εποχή που δεν πρέπει να μιλάμε για φόβο. Λες και το χρήμα είναι το γράδο της… δημιουργικής Ελλάδας.
Τόσο μα τόσο σουρεαλιστικό. Μόνο για να βάλεις τα γέλια. Ελπίζω το ΚΑΣ να μην υποχωρήσει…
Θέμης Βάκουλης, ΓΓ του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων
Οι κινηματογραφήσεις σε αρχαιολογικούς χώρους μείζονος σημασίας αποτελούν ένα πολύ συνηθισμένο θέμα στην ημερήσια διάταξη του ΚΑΣ. Η εμπειρία έχει δείξει ότι, όταν η παραγωγή είναι πρόθυμη να συνεργαστεί με την αρμόδια Εφορεία, σχεδόν πάντοτε βρίσκεται κοινά αποδεκτή λύση. Όσον αφορά στη συγκεκριμένη παραγωγή του BBC, φαίνεται ότι υπήρχαν εξαρχής περιθώρια που δεν εξαντλήθηκαν, αφού επανήλθε με νέο τροποποιημένο αίτημα. Ωστόσο, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων θεωρεί ότι η υπερβολική δημοσιότητα επιχειρεί για ακόμη μια φορά τα τελευταία χρόνια να βλάψει το κύρος του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου και να προκαλέσει κοινωνικούς αυτοματισμούς στοχοποιώντας τον «συνήθη ύποπτο», δηλαδή την Αρχαιολογική Υπηρεσία, ως δήθεν τροχοπέδη της ανάπτυξης.