Δύο ειδικοί γράφουν για την παράκαμψη του νομικού πλαισίου με εμπλοκή «δωρητών» και ιδιωτικών συμφερόντων.
Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο βρίσκεται εδώ και καιρό στο δόκανο της κυβερνητικής αδιαφάνειας. Μόλις πριν από λίγες μέρες το υπουργείο Πολιτισμού ανακοίνωσε ότι περατώθηκε η διαδικασία του διαγωνισμού για τη μελέτη του αρχιτεκτονικού προσχεδίου, σύμφωνα με την οποία θα στηθεί το Νέο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Το δελτίο Τύπου συνοδεύτηκε από μόλις μία φωτογραφία-απεικόνιση της προτεινόμενης πρόσοψης του μουσείου. Δεν δημοσιεύτηκαν ούτε η μελέτη ούτε οι υπόλοιπες προτάσεις. Τόσο ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων όσο και σύλλογοι αρχιτεκτόνων έχουν προσφύγει στο ΣτΕ καταγγέλλοντας παρατυπίες.
Ενα σοβαρό ζήτημα που προκύπτει είναι τα ενδεχόμενα «χορηγικά προνόμια» που θα δοθούν ως αντάλλαγμα με την εγγύηση του δημοσίου. Στις 21 Δεκεμβρίου του 2021 αναρτήθηκε στη Διαύγεια «σύμβαση δωρεάς» για το ποσό των 650.000 ευρώ μεταξύ του ΥΠΠΟΑ και της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας Οικογένεια ΝΣΛ της εφοπλιστικής οικογένειας Νικολάου και Ειρήνης Λαιμού για τη χρηματοδότηση εκπόνησης μελέτης. Το υπουργείο ανακοίνωσε τη δωρεά χωρίς να ενημερώσει αναλυτικά για τους όρους της σύμβασης. Ακόμη δεν γνωρίζουμε τον συνολικό προϋπολογισμό του έργου (δημοσιεύματα κάνουν λόγο για τουλάχιστον 300 εκατ. ευρώ).
Επίσης, ενώ για το Εθνικό Αρχαιολογικό έχουν ήδη εκπονηθεί αρχιτεκτονικές και γεωτεχνικές μελέτες –κάποιες υπό την εποπτεία του υπουργείου Πολιτισμού–, δεν παρουσιάστηκαν ποτέ στη δημοσιότητα. Αραγε να χάθηκαν; Ή αποκρύπτονται; Και βεβαίως να μην ξεχνάμε ότι μια τόσο μεγάλου μεγέθους ανάπλαση του περιβάλλοντος χώρου του μουσείου θα επηρεάσει άμεσα τη ζωή των κατοίκων της περιοχής, με κίνδυνο την εκτόξευση της αγοράς του real estate.
Ολγα Σακαλή: «Κυβερνητικό γαϊτανάκι αδιαφάνειας»
Πριν από λίγες μέρες το υπουργείο Πολιτισμού, εν μέσω των πολιτικών αντιδράσεων για την υποτιθέμενη «επιστροφή» των Γλυπτών του Παρθενώνα, ανακοίνωσε την αρχιτεκτονική πρόταση που προκρίθηκε για την επέκταση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Σύμφωνα με το δελτίο Τύπου, η πρόταση που επιλέχθηκε από τη Διεθνή Επιτροπή Αξιολόγησης «εικονοποιεί το όραμα, δημιουργεί ένα μοναδικό τοπόσημο στον αστικό ιστό, είναι ανθρωποκεντρική. Προβάλλει την εθνική διάσταση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου […] συμβάλλει ουσιαστικά στην αναγέννηση της ευρύτερης περιοχής του ιστορικού κέντρου της Αθήνας…». Ολα αυτά πολύ δύσκολα μπορούν να γίνουν αντιληπτά ως κάτι παραπάνω από μια έκθεση ιδεών, καθώς συνοδεύτηκαν από μόνο μία (!) φωτορεαλιστική απεικόνιση της προτεινόμενης πρόσοψης – εισόδου του μουσείου, αντί μιας δημόσιας παρουσίασης όλων των προτάσεων που κατατέθηκαν. Μόνο που όταν σχεδιάζονται τόσο σοβαρές παρεμβάσεις σε ένα από τα πιο εμβληματικά μουσεία παγκοσμίως αποτελεί υποχρέωση της πολιτείας η όσο το δυνατόν πιο εμπεριστατωμένη ενημέρωση και συμμετοχή των πολιτών που βιώνουν, δρουν και μετασχηματίζουν τα σύγχρονα αστικά περιβάλλοντα. Ας θυμίσουμε, όμως, ότι και η διαδικασία του κλειστού διαγωνισμού που επιλέχθηκε για το έργο (με τη συμμετοχή αρχιτεκτονικών γραφείων αποκλειστικά του εξωτερικού), κατόπιν της υπογραφής σύμβασης από το ΥΠΠΟΑ και την οικογένεια Λαιμού, είχε προκαλέσει έντονες αντιδράσεις των αρμόδιων επιστημονικών φορέων (ΣΑΔΑΣ και ΣΕΑ έχουν προσφύγει στο ΣτΕ). Τα παραπάνω σε συνδυασμό με την εξαγγελθείσα από την κυβέρνηση μετατροπή των δημόσιων μουσείων σε ΝΠΔΔ με διορισμένα από την εκάστοτε πολιτική ηγεσία διοικητικά συμβούλια δημιουργούν εύλογες ανησυχίες για τη σκοπιμότητα της συγκεκριμένης ανακοίνωσης του ΥΠΠΟΑ. Η αρχιτεκτονική «πρόταση» της μίας φωτογραφίας που παρουσίασε αίφνης το ΥΠΠΟΑ μπορεί να μπέρδεψε ακόμη και τους ειδικούς, αλλά το κυβερνητικό γαϊτανάκι της αδιαφάνειας, της μη λογοδοσίας και της απεμπόλησης των δημόσιων αγαθών σε ιδιωτικά συμφέροντα έχει σίγουρα εμπεδωθεί από όλους και όλες.
*Η Ολγα Σακαλή είναι αρχαιολόγος – μουσειολόγος στο ΥΠΠΟΑ, πρ. πρόεδρος ΣΕΑ
Ευγένιος Μπαλάσης: Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Δεν έχει κανένα νόημα να σχολιάσουμε την επιλεγείσα μελέτη ή να απαιτήσουμε να αναρτηθεί η μελέτη αντί μιας μικρής τρισδιάστατης απεικόνισης. Νιώθω ότι οφείλουμε να επιστρέψουμε στο πραγματικό διακύβευμα, που έχει αναδειχτεί από τον αρχιτεκτονικό κόσμο της χώρας: τις διαδικασίες που συστηματικά καταστρατηγούνται.
Με ανοιχτή κοινή επιστολή τους (28 Φεβρουαρίου 2022) ΣΑΔΑΣ – ΠΕΑ και ΣΕΑ αντέδρασαν στην προκήρυξη των κλειστών διαγωνισμών για το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων, ζητώντας «να αποκατασταθεί η νομιμότητα, να τηρηθεί η δεοντολογία, να προστατευθεί το δημόσιο συμφέρον».
Στην επιστολή καταγγέλλεται ότι «οι ανοιχτοί διαγωνισμοί παρακάμπτονται, αγνοούνται και τελικά εγκαταλείπονται, κατά κανόνα με αντιδεοντολογικές, αδιαφανείς, παράτυπες» ή ακόμη και ανοιχτά παράνομες διαδικασίες. Τα προσχήματα τηρούνται μέσω δωρεών ή χορηγιών που δικαιολογούν τη διενέργεια κλειστών διαγωνισμών και οι αποφάσεις «νομιμοποιούνται» μέσω ελεγχόμενων πλειοψηφιών των εισηγητικών οργάνων (ΚΣΝΜ, ΚΕΣΥΠΟΘΑ, ΚΕΣΑ κ.λπ.). Ο δημόσιος χώρος ουσιαστικά «εκχωρείται στις επιθυμίες ιδιωτών, που επιλέγουν με καθαρά προσωπικά και συμφεροντολογικά κριτήρια τον μελετητή του έργου και με πρόσχημα τις περγαμηνές του επιβάλλουν ουσιαστικά τη δική τους άποψη για τον δημόσιο χώρο».
Συχνά η διαδικασία παρουσιάζεται ως απάντηση στο ότι το υφιστάμενο πλαίσιο των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών δεν λειτουργεί· ένα πλαίσιο που μόλις το 2021 αναθεωρήθηκε και υποσκελίστηκε από τους ίδιους τους κυβερνώντες σχεδόν αμέσως. Κάποιοι άλλοι έσπευσαν να μεταφράσουν την αντίδραση του επιστημονικού κόσμου ως συντεχνιακή διεκδίκηση διότι τα γραφεία των Ελλήνων αρχιτεκτόνων αποκλείστηκαν ρητά από τη διαγωνιστική διαδικασία και υποβαθμίστηκαν σε ντόπιους συνεργάτες. Είναι όμως κάτι πολύ πιο βαθύ και ουσιαστικό. Είναι κάτι που τα τελευταία χρόνια έχουμε δει να συμβαίνει με ολοένα και μεγαλύτερη συχνότητα, τόσο σε επίπεδο υπουργείων όσο και σε επίπεδο δήμων. Οι κυβερνώντες αντιμετωπίζουν τον δημόσιο χώρο ως ιδιωτική περιουσία. Καλύπτονται θεσμικά στα όρια της νομιμότητας, αποφασίζουν, αναθέτουν, κατασκευάζουν και τελικά λύνουν και δένουν χωρίς ουσιαστική νομιμοποίηση και χωρίς καμία απολύτως υπόνοια για λογοδοσία. Είναι η ίδια η παραγωγή χώρου στην Ελλάδα, κατά την οποία ο δημόσιος χώρος υφίσταται συστηματικό πλιάτσικο.
*Ο Ευγένιος Μπαλάσης είναι αρχιτέκτονας – πολεοδόμος
