Όταν τα Άνθη της Πέτρας συνάντησαν το Επέκεινα
Κεντρικό στοιχείο της έκθεσης είναι η σύζευξη των «δομικών» υλικών (φωτογραφίες, εργαλεία, μυστική γλώσσα) του κοινού παρελθόντος των μαστόρων με το παρόν, όπως εκφράζεται από δύο σύγχρονους καλλιτέχνες, τη Λαγκαδινή Στρατηγούλα Γιαννικοπούλου και τον Ηπειρώτη Γιώργο Χουλιαρά. Χέρια και εργαλεία μαστόρων, μαυρόασπρα αναθήματα μνήμης, μαεστρικά σχεδιασμένα με μολύβι σε χαρτί από τη Στρ. Γιαννικοπούλου συνομιλούν με τα εμβληματικά πέτρινα γλυπτά, τις αναζητήσεις στη φόρμα και στο χρώμα, στο άυλο και στην ύλη, στον μύθο, στην ιδέα και τη μορφή του Γιώργου Χουλιαρά.
Το έργο της ζωγράφου που εμπνέεται από τη μαστορική παράδοση της οικογένειάς της συνδιαλέγεται με τα άνθη της πέτρας που δημιούργησε ο γλύπτης, διαμεσολαβώντας στην αδιάλειπτη παρουσία του παρελθόντος στο παρόν, υπό τη δημιουργική εικαστική επιμέλεια της Ίριδας Κρητικού.
Τα Ανθη της Πέτρας έχουν αναπτύξει έντονη δραστηριότητα σε διάφορους τομείς, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και η ανίχνευση και ταυτοποίηση των δρόμων της μαστοριάς, των δρόμων δηλαδή που διάβαιναν και των τόπων που δημιουργούσαν οι Λαγκαδινοί μαστόροι της πέτρας. Σε πολλούς από αυτούς τους τόπους η έρευνα έχει επιβεβαιώσει την ταυτόχρονη δραστηριοποίηση μπουλουκιών από άλλες περιοχές του ελλαδικού χώρου (Ήπειρος, Τήνος, Μάνη κ.ά.), ενώ έχουν ταυτοποιηθεί και περιπτώσεις όπου υπήρχε συνεργασία μεταξύ τους για την ολοκλήρωση ενός έργου. Τα παραπάνω αποτέλεσαν την αφορμή για τη διοργάνωση, σε συνεργασία με την ΑΜΚΕ Επέκεινα Χώρα από τα Ζαγόρια της Ηπείρου, αυτής της πρωτότυπης έκθεσης.
«Η βασική μας πρόθεση είναι η ανάδειξη της ενότητας και της ολότητας της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον ελλαδικό χώρο. Με τον τρόπο αυτό τα Ανθη της Πέτρας υποδηλώνουν τη φιλοσοφία της πρακτικής τους να λειτουργήσουν ως γέφυρα –όπως τα γεφύρια είτε της Πλάκας στον Άραχθο είτε του Κούκου στον Αλφειό– για τη συνεργασία και ενιαία δράση διαφορετικών τόπων με μαστορική παράδοση, με στόχο την προστασία και τη διάσωση της παραδοσιακής τέχνης της πέτρας» αναφέρει ο Γ. Τσιαούσης.
Στοιχεία του υλικού και του άυλου πολιτισμού
Με ποιους τρόπους συνδέονται οι Λαγκαδινοί με τους Ηπειρώτες μαστόρους της πέτρας; «Το πρώτο και ίσως πιο σημαντικό στοιχείο που τους συνδέει είναι ο ορεινός χώρος. Και αυτό δεν αφορά μόνο τις ομοιότητες του γεωγραφικού ανάγλυφου –όπως τα κακοτράχαλα χαρακτηριστικά του–, αλλά και τα σχετιζόμενα με αυτό ανθρωπολογικά χαρακτηριστικά του. Λαγκαδινοί και Ηπειρώτες μαστόροι συνεργάστηκαν σε διάφορα έργα στον ελλαδικό χώρο, αλλά πέραν αυτού στο συλλογικό υποσυνείδητο των Λαγκαδινών υπήρχε και υπάρχει η αύρα κάποιας ιδιαίτερης σχέσης με τους Ηπειρώτες, που μάλλον δεν περιορίζεται στο ομότεχνο.
Στα “Τετράδια” του πρωτομάστορα Χρήστου Γαρδίκα (1907-97), τα οποία έχουν περιέλθει στα αρχεία των Ανθέων της Πέτρας, γίνεται εκτενής αναφορά στη μαστορική παράδοση της οικογένειάς του, με τον γενάρχη τους να εγκαθίσταται στα Λαγκάδια το 1817 προερχόμενος από το Γαρδίκι της Ηπείρου. Επιπροσθέτως, ορισμένα δισύλλαβα λαγκαδινά επίθετα απαντώνται πολύ συχνά και στην Ήπειρο» υπογραμμίζει ο κ. Τσιαούσης.
Το φωτογραφικό και αρχειακό υλικό που σχετίζεται με τα «Εργα και ημέρες των Λαγκαδινών μαστόρων της πέτρας» προέρχεται από δωρεές στα Ανθη της Πέτρας, ενώ το φωτογραφικό υλικό για τους Ηπειρώτες μαστόρους προέρχεται από τη συλλογή του Σπύρου Μαντά. Τα πάνελ που περιλαμβάνουν τις συμβολικές γλώσσες των μαστόρων (κρεκόνικα των Λαγκαδινών, κουδαρίτικα των Ηπειρωτών) αντλούν τις πληροφορίες τους από βιβλιογραφικές πηγές.
«Η συνάντηση αυτή ανάμεσα στην αρκαδική και τη ζαγορίσια γη, πέρα από την άγνωστη χώρα των κεντημένων λέξεων που θα αρκούσαν ως προορισμός, διασώζει ακόμη πολύτιμα χειρόγραφα τετράδια και σπαρταριστά οδοιπορικά μαστόρων, οικογενειακά κειμήλια, χειροποίητα εργαλεία και φθαρμένες φωτογραφίες ανθρώπων που έστυψαν την πέτρα, σκάβοντας, πελεκώντας, γεφυρώνοντας και χτίζοντας μονοπάτια και σπίτια, δημοσιές, πλατείες και γέφυρες, εκκλησιές και σχολεία που αντέχουν στον χρόνο και εξακολουθούν με το σοφό αρμολόγημα και την απέριττη ομορφιά τους να καθηλώνουν το βλέμμα και την ψυχή» σημειώνει στον κατάλογο της έκθεσης η Ίρις Κρητικού.
Οι δράσεις για τη διάσωση της τέχνης της πέτρας
Το σωματείο Ανθη της Πέτρας διανύει το δέκατο έτος της ζωής του. Οι δράσεις του επικεντρώνονται στη μελέτη και διάσωση της λαγκαδινής τέχνης της πέτρας τόσο ως στοιχείου του Εθνικού Ευρετηρίου Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς όσο και ως μνημειακών χτισμένων παραδειγμάτων αυτής της τέχνης, την καταγραφή και τη μελέτη των πτυχών που συνδέονται με την τέχνη της πέτρας (ιστορικών, ανθρωπολογικών, αισθητικών κ.λπ.) και γενικότερα την προστασία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της χώρας.
Τα παραπάνω μεταφράζονται σε πρωτοβουλίες όπως η λειτουργία εργαστηρίων της τέχνης της πέτρας για νέους μαστόρους και αρχιτέκτονες, η ανάδειξη της αναγκαιότητας δημιουργίας σχολών μαθητείας της τέχνης της πέτρας, η αρχειακή έρευνα καθώς και η έρευνα πεδίου για τη μελέτη μορφολογικών χαρακτηριστικών της λαγκαδινής τέχνης της πέτρας, η καταγραφή των κοινωνιολογικών χαρακτηριστικών των ανθρώπινων υποκειμένων αυτής της τέχνης (μαστόροι, χτίστες, νταμαρτζήδες κ.λπ.). «Η συσχέτιση του παρελθόντος με το σήμερα σχετικά με την τέχνη της πέτρας διαπερνά σε μεγάλο βαθμό τις δράσεις μας – σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται η συγκεκριμένη έκθεση» αναφέρει ο κ. Τσιαούσης.
Τα εργαστήρια που διοργανώνουν τα Ανθη της Πέτρας συμβάλλουν σημαντικά στη διατήρηση της τέχνης μέσα από διάφορα μονοπάτια. Καταρχάς φέρνοντας σε άμεση επικοινωνία τους μαστόρους και τους επιστήμονες μελετητές της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. «Παρατηρούμε διαρκώς ότι αυτή η διάδραση εμπλουτίζει το γνωσιακό υπόβαθρο και των δύο πλευρών. Έμπειροι μαστόροι και ειδικοί επιστήμονες επικοινωνούν και με τους εκπαιδευόμενους και αναπτύσσεται με αυτό τον τρόπο ένα καινοτόμο εκπαιδευτικό πρότυπο για τη μαθητεία στην τέχνη της πέτρας.
Η ένταξη στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα αποκαταστάσεων ερειπίων του οικισμού των Λαγκαδίων που ενσωματώνουν ταυτοχρόνως το υλικό και το άυλο στοιχείο της τέχνης ενισχύει ακόμη περισσότερο την πρόσληψη των χαρακτηριστικών της λαγκαδινής τέχνης της πέτρας από τους νέους ανθρώπους» λέει ο πρόεδρος του ΔΣ του σωματείου. Τα εργαστήρια λειτουργούν σε ετήσια βάση, διαρκούν μία εβδομάδα, ο δε κορμός τους είναι η πρακτική άσκηση, ενώ εμπλουτίζονται με ειδικά θεωρητικά και τεχνικά σεμινάρια. Για παράδειγμα φέτος διοργανώθηκε ένα τεχνικό σεμινάριο για την παραδοσιακή γεφυροποιία, με εκπαιδευτές τον ακαδημαϊκό Μανόλη Κορρέ στο γεφύρι του Κούκου και τον μαστρο-Θανάση Πόραβο, και ένα θεωρητικό σεμινάριο για τις ξερολιθικές κατασκευές. Το πρόγραμμα των εργαστηρίων διαμορφώνεται με τη συμβολή του συντονιστή του επιστημονικού συμβουλίου των Ανθέων της Πέτρας, τον καθηγητή της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ Βασίλη Γκανιάτσα.
INFO Η έκθεση που φιλοξενείται στην αίθουσα του πρώην καταστήματος ΕΛΤΑ στα Λαγκάδια θα διαρκέσει έως τις 15/8, ενώ στη συνέχεια θα μεταφερθεί στη Βίτσα Ζαγορίου
