Ο ηθοποιός μιλάει για τον Ευγένιο Ιονέσκο, την ανθρώπινη συνείδηση και τη «γυάλινη» ελευθερία.
Στον «Ρινόκερο» του Ευγένιου Ιονέσκο τα µέλη µιας µικρής κοινωνίας χάνουν τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά τους και γίνονται µέρος ενός απρόσωπου µηχανισµού. Η απώλεια του ανθρώπινου στοιχείου εγγράφεται σταδιακά πάνω τους ως στάση και συνείδηση. Ο Αρης Σερβετάλης στην παράσταση που ανεβαίνει στο θέατρο Κιβωτός σε σκηνοθεσία Γιάννη Κακλέα υποδύεται έναν ιδιαίτερο αντιήρωα, τον µοναδικό χαρακτήρα του έργου που κρατάει ζωντανό το ανθρώπινο στοιχείο. Η αντίσταση που αναπτύσσει προκύπτει µέσα από την αδυναµία του. Ο ηθοποιός αυτή την περίοδο είναι βυθισµένος στη µελέτη του έργου και πιστεύει ότι αν σπάσουµε τον καθρέφτη της καθηµερινότητας µπορούµε να αναζητήσουµε βαθύτερες διαστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης. Συναντηθήκαµε σε ένα καφέ στο Μεταξουργείο και είχαµε την ευκαιρία να µιλήσουµε αρκετή ώρα για τον γοητευτικό ρόλο του Μπερανζέ. «Τα πάντα είναι κωµικά, τίποτε δεν είναι τραγικό, όλα είναι πραγµατικά και µη, σοβαρά και γελοία» έγραψε ο Ευγένιος Ιονέσκο. Με αυτή την αφορµή ξεκινήσαµε την κουβέντα µας…
Ας ξεκινήσουµε από τον «Ρινόκερο» και τον ρόλο του Μπερανζέ.
Το έργο είναι µια µαύρη σουρεαλιστική κωµωδία. ∆εν µπορεί κανείς να το εντάξει εύκολα σε συγκεκριµένη κατηγορία. Παντρεύει τη γελοιότητα µε το τραγικό. Είναι πολύ σηµαντικό η παράσταση να καταφέρει να κερδίσει αυτό το µοίρασµα. Καθώς εξελίσσεται η ιστορία ο άνθρωπος εντάσσεται µόνος του σε µια µαζική κατάσταση και συµπεριφέρεται ως µέλος της αγέλης. Ο Μπερανζέ είναι ένας ήρωας που αντιστέκεται µέσα στην αδυναµία του. Στο τέλος µένει εντελώς µόνος του. ∆εν σκέφτεται ότι θα κάνει επανάσταση. Είναι απλώς πολύ αδύναµος για να ενταχθεί µέσα σε ένα οµοιόµορφο σύνολο. Στον παροξυσµό των επιθυµιών που γεννιούνται µέσα στις αστικές πόλεις οι άνθρωποι δεσµεύονται και σκλαβώνονται από αυτές. Για παράδειγµα, αν κάποιος υποταχθεί στο πάθος της εξουσίας µπορεί να φτάσει µέχρι την παράνοια.
Σε γοήτευσε η µοναχική πορεία του ήρωα που υποδύεσαι;
Ακριβώς αυτό είναι που µε συγκινεί. Είναι ένας άνθρωπος τρωτός που αποφασίζει να παραµείνει ακέραιος. ∆εν µπορεί να υποταχθεί στη δίψα για εξουσία, στον τεχνολογικό παροξυσµό, αλλά ούτε σε οτιδήποτε άλλο διεµβολίζει τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Οταν µένει κανείς µόνος του έρχεται αντιµέτωπος µε τους δικούς του «ρινόκερους». Ο ήρωας διαλέγει συνειδητά τον δύσκολο δρόµο, παρόλο που δεν είναι επαναστάτης και δεν έχει τα χαρακτηριστικά του διανοουµένου. Εχει αναπτύξει πολύ έντονη διαίσθηση και αντιλαµβάνεται πως ο µηχανισµός θα τον συνθλίψει. Βλέπει τον περίγυρό του να βρίσκεται σε διαφορετική συχνότητα και φαινοµενικά αντιδράει µε αδράνεια. Ο Ιονέσκο είχε γράψει ότι αυτή η αδιαφορία κρύβει θυελλώδη αγωνία για όσα συµβαίνουν.
Το 1938 ο συγγραφέας Ντενί ντε Ρουζµόν βρέθηκε σε µια ναζιστική εκδήλωση στη Νυρεµβέργη. Είχε σταθεί στο κέντρο ενός µεγάλου πλήθους που περίµενε τον Αδόλφο Χίτλερ. Αυτή η ιστορία γέννησε στον συγγραφέα την ιδέα του «Ρινόκερου».
Το έργο έχει αντιναζιστικό χαρακτήρα. Επίσης ο Ιονέσκο είχε επηρεαστεί πολύ από όλα όσα συνέβησαν στη Ρουµανία. Ο συγγραφέας όµως δεν στέκεται µόνο σε αυτό και τα ζητήµατα που ψηλαφίζει είναι πολύ πιο πυκνά. Αγαπάει βαθιά τον άνθρωπο και ασκεί έντονη κριτική στα πολιτικά πρόσωπα και στην πολιτική. Στην πραγµατικότητα πιστεύει ότι ο άνθρωπος είναι ένα ευάλωτο πλάσµα. Η ελευθερία αποτελεί για αυτόν µια διαρκή κατάσταση άµυνας. Αν κάποιος χάσει την εγρήγορσή του και δεν αισθάνεται πια ότι κινδυνεύει είναι πολύ πιο πιθανό να σκλαβωθεί.
Οι καταπιεστικές κοινωνίες ενισχύουν την ανάγκη για εξουσία;
Το πιο ενδιαφέρον είναι να αναγνωρίσει κανείς ακόµη και τον εαυτό του µέσα σε αυτό το πλαίσιο. «Ρινόκεροι» µπορεί να είµαστε όλοι ή να γίνουµε κάποια στιγµή στην πορεία της ζωής µας. Είναι εύκολο να πούµε ότι αυτά τα χαρακτηριστικά εγγράφονται µόνο στους ναζιστές και τους καταπιεστές, αλλά η πραγµατικότητα είναι πιο πλατιά. Ο Ιονέσκο υποστήριζε ότι οι πολιτικοί θα έπρεπε να είναι διακριτικοί και να µεριµνούν για τους πολίτες µέσα στην αφάνειά τους. Σήµερα όµως οι πολιτικοί στέκονται µπροστά στα φώτα της δηµοσιότητας σαν σταρ και σούπερ ήρωες. Είναι µπανάλ να πει κάποιος σήµερα ότι ενδιαφέρεται για την πνευµατικότητα και τη βαθύτερη αξία των πραγµάτων.
Εχεις αισθανθεί ποτέ αποκοµµένος όπως ο ήρωάς σου;
Στο θέατρο δεν έχω αισθανθεί ποτέ έτσι. Το θέατρο είναι πεδίο παιχνιδιού. Σε υπαρξιακό επίπεδο όµως µε έχει προβληµατίσει ο τρόπος που διαµορφώνω τη στάση µου απέναντι σε γεγονότα και καταστάσεις της καθηµερινότητας, πάντοτε σε διαλεκτική σχέση µε τους άλλους.
Και πώς βγαίνεις από αυτά τα σκοτάδια;
Με αυτοσυνειδησία. Οταν παρασύροµαι έχω πλέον τη δύναµη να το παραδεχτώ και να επαναπροσδιορίσω την κατάσταση. ∆εν µου αρέσει να βάζω τα προβλήµατα κάτω από το χαλάκι και να κάνω ότι δεν τα βλέπω. Φυσικά όλο αυτό είναι επίπονη διαδικασία.
Ποια βιβλία σε γοητεύουν περισσότερο;
Συνήθως µελετάω κείµενα και αναλύσεις για θεατρικά έργα. Οταν δεν συµβαίνει αυτό βυθίζοµαι σε θεολογικά κείµενα και βίους αγίων. Με παρασύρει η πορεία της ζωής τους και µε συγκλονίζει το γεγονός ότι επέλεξαν έναν ανιδιοτελή δρόµο. Κατάφεραν να πάρουν απόσταση από τον εαυτό τους για να κατακτήσουν την αυτογνωσία. Ο άνθρωπος είναι φτιαγµένος για να αφήνεται στα πράγµατα. Εχει σηµασία όµως τι περιεχόµενο θα επιλέξει κανείς για να πορευτεί, γιατί δεν πιστεύω στην ουτοπία.
Η ουτοπία δεν είναι ένας τρόπος να προχωράµε;
Οταν µιλάµε για ουτοπία, έχω στο µυαλό µου το υπέρλογο. Είναι κάτι που µπορεί να θολώσει τη δική µας πραγµατικότητα και αυτή είναι η παγίδα. Είναι µια ντρόγκα που όµως δηµιουργεί εφήµερα συναισθήµατα. Η προσγείωση µπορεί να αποδειχτεί πολύ σκληρή. Πιστεύω ότι ο καθένας οφείλει να αποκτήσει πρώτα συνείδηση µέσα στον µικρόκοσµό του. ∆εν µπορούµε να ανατρέψουµε τα πράγµατα όταν είµαστε χαώδεις, όταν δεν έχουµε γνωρίσει καλά τον εαυτό µας και τις µαλακίες µας και νοµίζουµε πως τα ξέρουµε όλα. Το ίδιο γίνεται και στη φύση. Ετσι µεγαλώνουν και οι σπόροι.
Ποια είναι η σχέση σου µε την τεχνολογία;
∆εν έχω λογαριασµό στο Facebook και το Instagram. ∆ιαβάζω κείµενα για το θέατρο, ειδήσεις, στέλνω κάποια emails και µέχρι εκεί. Τελεία. Επειδή υπάρχει µεγάλη συζήτηση γύρω απ’ αυτό, το πιο εύκολο είναι να πει κάποιος ότι για όλα φταίει η τεχνολογία, ακόµη και για την απώλεια της διαπροσωπικής επαφής. Θα έπρεπε όµως να είχε καλλιεργηθεί και η δική µας αντίσταση ως προς το µέσο.
INFO
Πρεμιέρα: 5 Οκτωβρίου Θέατρο Κιβωτός, Πειραιώς 115, Γκάζι Σκηνοθεσία/Απόδοση κειμένου: Γιάννης Κακλέας
Παίζουν: Αρης Σερβετάλης, Ελλη Τρίγγου, Στέλιος Ιακωβίδης, Ροζαλία Κυρίου, Θάνος Μπίρκος, Πάνος Παπαδόπουλος, Αγγελική Τρομπούκη, Κωστής Μπούντας, Αναστασία Στυλιανίδη
