Ο ηθοποιός και σκηνοθέτης μιλάει για το παραπλανητικό κόασμα των «Βατράχων», την απαξίωση του σύγχρονου πολιτισμού και την αμετακίνητη Λίνα Μενδώνη
Τα «Βατράχια» του Αριστοφάνη –διά χειρός Eφης Μπίρμπα και Aρη Σερβετάλη– είναι έτοιμα να πλημμυρίσουν το Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου και να «ζαλίσουν» τον Διόνυσο με τις φωνές τους. Ο Αργύρης Ξάφης γνωρίζει πολύ καλά σε ποιο θέατρο επενδύει και ποια στοιχεία επιθυμεί να ορίζουν τον πυρήνα του ως καλλιτέχνη. Πιστεύει στη νέα γενιά, στην ατόφια ομορφιά της τέχνης και την ομαδική δουλειά. Η κωμωδία του Αριστοφάνη τον συγκινεί γιατί περιλαμβάνει τη θυσία. Την προσπάθεια να σωθούν ο άνθρωπος και η πόλη από τα δεινά και να θεραπευτεί η καρδιά από τα σκοτάδια. Ο γνωστός ηθοποιός τοποθετείται ανοιχτά για την κοινωνική και πολιτική ζωή, υπήρξε εξάλλου ένα από τα ιδρυτικά μέλη της κίνησης Support Art Workers και ήταν αυτός που άνοιξε πανό διαμαρτυρίας στην Berlinale για το προεδρικό διάταγμα που υποβαθμίζει τα πτυχία των καλλιτεχνών. Μιλήσαμε μαζί του για την επανατοποθέτηση της Λίνας Μενδώνη στη θέση της υπουργού Πολιτισμού, το επικοινωνιακό μάνατζμεντ και τις «μπίζνες» του υπουργείου (αντί για τη φροντίδα της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας), και για το επίμαχο προεδρικό διάταγμα που «όσο περνάει ο καιρός κακοφορμίζει», όπως λέει. Επίσης για τα «Βατράχια», που ταξιδεύουν στην Επίδαυρο δύο εβδομάδες μετά την πολυσυζητημένη παράσταση της Λένας Κιτσοπούλου. Φυσικά δεν θα μπορούσα να μη ρωτήσω ποια είναι η άποψή του για όλα όσα γράφτηκαν και ακούστηκαν αυτές τις μέρες.
Ας ξεκινήσουμε από τα «Βατράχια» του Αριστοφάνη. Ποια είναι η προσωπική σας ματιά πάνω στο έργο και ποια στοιχεία του σας γοήτευσαν;
Η προσωπική μου ματιά είναι ταυτόχρονα και η συλλογική μας ματιά για το έργο του Αριστοφάνη. Είναι ο δρόμος πάνω στον οποίο μας οδήγησαν η Εφη και ο Αρης. Το έργο σχετίζεται πολύ με θέματα που αφορούν την καρδιά με τη μεταφορική έννοια. Και με την αγάπη, με τον πυρήνα και την κεντρική δύναμη της ύπαρξής μας. Γιατί δεν είναι σίγουρα μια ορθολογικά εξηγούμενη πράξη αυτή του Διονύσου. Η απόφασή του να κατέβει στον Κάτω Κόσμο για να αναστήσει έναν ποιητή που είναι η μόνη ελπίδα για να σωθεί η πόλη. Να σωθεί ο άνθρωπος. Να θεραπευτεί η καρδιά. Στην παράστασή μας με συγκινεί βαθιά αυτό το σημείο. Η στιγμή που καταλαβαίνει ο Διόνυσος και ακόμη περισσότερο ο δούλος του –που είναι ένας κοινός θνητός– ότι για να πετύχουν τον στόχο τους πρέπει οι ίδιοι να πάνε στον Κάτω Κόσμο. Δηλαδή; Να πεθάνουν. Να θυσιαστούν με έναν τρόπο. Ο Ξανθίας σίγουρα καθώς δεν μπορεί να επιστρέψει ξανά στους ζωντανούς. Δεν είναι και λίγο. Αυτή η στιγμή, αυτή η επιλογή, η «θυσία» αυτή, είναι καθαρή στην ανάγνωσή μας και για μένα είναι και το κέντρο της ανάγνωσης. Εκεί έχουμε οδηγηθεί. Είναι μια σκοτεινή διαδρομή μιας συγκινητικής και παράδοξα αστείας περιπέτειας τα «Βατράχια».
Τι πιστεύετε ότι μεταφέρει το κόασμα των βατράχων σήμερα; Οι φωνές τους αγγίζουν χορδές της εποχής μας;
Διαβάζοντας το έργο αναρωτιέσαι γιατί το ονόμασε έτσι ο δημιουργός. Ο χορός των «Βατράχων» υπάρχει σε ένα μικρό μέρος του κειμένου, στη σκηνή της κατάβασης με τον Χάρο στον Κάτω Κόσμο. Εκεί, στις άκρες του Αχέροντα, βατράχια κοάζουν ζαλίζοντας τον Διόνυσο που είναι μαζί με τον Χάρο στη βάρκα. Τον εξυμνούν με τις κακάσχημες φωνές τους, δημιουργώντας ένα δυστοπικό και αστείο ηχοτοπίο καλωσορίσματος ή και αποχαιρετισμού από τα εγκόσμια, όπως θα μπορούσε να πει κανείς. Είναι για μένα όλος αυτός ο αποπροσανατολιστικός θόρυβος, αυτά τα διαλυτικά παράσιτα, που εμφανίζονται καθ’ οδόν προς τον στόχο του καθενός. Μπορεί να έχουν και θετική μορφή, να σε εξυμνούν και να σε καλοπιάνουν, αλλά την ίδια στιγμή σε αποπροσανατολίζουν και μπορεί να σε κάνουν να χάσεις τον δρόμο. Ή μπορεί να είναι και ο θόρυβος του κόσμου που εσύ αποχαιρετάς πηγαίνοντας σε έναν άλλον. Αν ήταν –που είναι δηλαδή– ένα ποίημα το έργο, θεωρώ ότι έχει έναν τρομακτικά μοντέρνο τίτλο. Παίρνει αφορμή από μια κεντρική σκηνή του έργου, βάζοντας στο κέντρο μιας κωμωδίας τον θάνατο, το πέρασμα σε αυτή την κατάσταση. Βέβαια, οι καλές κωμωδίες θεωρώ ότι πάντα με τον θάνατο έχουν να κάνουν.
Λέτε ότι πρόκειται «για μια κωμωδία με DNA τραγωδίας». Γιατί;
Γιατί σίγουρα το έργο περιλαμβάνει και ένα είδος κάθαρσης που δεν συναντάμε συχνά στην κωμωδία, σχεδόν καθόλου. Γιατί υπάρχει το απαραίτητο μέγεθος ώστε να αναπτυχθούν πλήρως το θέμα και η ιστορία, αλλά και το ίδιο το θέμα από μόνο του διαθέτει ένα μέγεθος. Δεν είναι κάτι ευτελές. Ολα αυτά σχετίζονται με τα χαρακτηριστικά του δράματος. Αλλά αν προχωρήσουμε και στην ίδια την ουσία και τη συγκινησιακή φόρτιση της παράστασής μας, συνειδητοποιούμε ότι υπάρχουν στιγμές που αφορούν το αναπόφευκτο της ύπαρξης. Οπως πολλές φορές έχει χαρακτηριστεί και ο Μπέκετ σύγχρονη τραγωδία, από αυτόν τον δρόμο έχει ανθήσει η συγκεκριμένη ποιότητα και στη δική μας παράσταση.
Φέτος στην Επίδαυρο έχουμε δει παραστάσεις με σύγχρονες και τολμηρές προσεγγίσεις. Οι «Σφήκες» της Λένας Κιτσοπούλου προκάλεσαν πολλές αντιδράσεις. Ποια είναι η άποψή σας;
Η άποψή μου είναι ότι πρέπει να βρούμε τον τρόπο να αποδεχτούμε ο ένας τον άλλο και τον ίδιο μας τον διπολικό εαυτό. Η τέχνη γι’ αυτό υπάρχει. Δεν χρειάζεται να πω κάτι περισσότερο.
Τα «Βατράχια» είναι μια κωμωδία και για την αξία της τέχνης και της ποίησης στην κοινωνία μας. Πόση αξία πιστεύεις ότι έδωσε η κυβέρνηση στην τέχνη τα προηγούμενα χρόνια;
Οι θέσεις μου είναι γνωστές πάνω στο θέμα. Εχω μιλήσει δημόσια σε συνεντεύξεις, σε ημερίδες και συνέδρια, έχω διαδηλώσει, έχω παλέψει στα κοινωνικά δίκτυα. Ο σύγχρονος πολιτισμός είναι παρατημένος από την πολιτεία εδώ και πολλά χρόνια. Είναι γεγονός ότι από την αρχή της οικονομικής κρίσης και ειδικότερα από τον Αντώνη Σαμαρά και μετά πετάχτηκε ακόμη περισσότερο στην άκρη. Οι ελάχιστες εξαιρέσεις ανθρώπων που βρέθηκαν σε σημαντικές θέσεις (όπως ο Γιάννης Χουβαρδάς ή ο Γιώργος Λούκος) και πάλεψαν σχεδόν μόνοι τους κάνοντας μικρά θαύματα δεν ήταν αρκετές για να ανατρέψουν τη συνολική εικόνα. Σήμερα πάλι κάποιοι άνθρωποι παλεύουν μόνοι τους με ένα υπουργείο Πολιτισμού που κύριο μέλημά του είναι οι προϋπολογισμοί και το μάνατζμεντ, όχι το καλλιτεχνικό έργο. Το προεδρικό διάταγμα παραμένει μια τεράστια ανοιχτή πληγή που θα κακοφορμίσει και θα φέρει ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα. Δεν θα λυθεί το πρόβλημα με την ίδρυση της πανεπιστημιακής σχολής. Δεν θα λυθεί χωρίς τη σωστή διαβάθμιση των υπαρχουσών σχολών και των χιλιάδων αποφοίτων τους. Και θα είναι και μια ήττα της κυβέρνησης η απόφαση του ΣτΕ, που πιστεύω ότι θα το ακυρώσει. Εκτός αν υπάρξει παρέμβαση, που ελπίζω πως δεν θα συμβεί κάτι τέτοιο.
Η Λίνα Μενδώνη πάντως παρέμεινε σταθερή στο υπουργείο Πολιτισμού.
Αν δεν γεννά απορίες και στον πιο καλόπιστο πολίτη γιατί δεν άλλαξε η λιγότερο δημοφιλής υπουργός –που έχει τη συντριπτική πλειονότητα του κόσμου που θεωρητικά υπηρετεί απέναντί της, που έχει δημιουργήσει δεκάδες προβλήματα και δεν έχει δώσει λύση σε αυτά, που δεν έχει δώσει μάχες υπέρ ημών όπου χρειάστηκε– δεν ξέρω τι άλλο μπορώ να πω. Θα μπορούσε κάποιος απέξω να πει ότι «ίσως έκανε έργο». Αν δεχτούμε τον συγκεκριμένο ισχυρισμό πρέπει να συμβούν δύο πράγματα: να διαγράψουμε την πρόσφατη ιστορία της πολιτιστικής διαχείρισης (δεν θα πω καν πολιτικής) από το μυαλό μας και επίσης να δεχτούμε ότι οι υπόλοιποι υπουργοί που άλλαξαν δεν έκαναν έργο.
Τελικά μπορούν οι ποιητές να σώσουν την πόλη, όποιο και αν είναι το νόημα που τους αποδίδουμε;
Πολιτική χωρίς ποίηση είναι διαχείριση απορριμμάτων.
Τι είναι αυτό που ορίζει τον δικό σου πυρήνα ως ηθοποιού και από ποιο θέατρο τρέφεσαι;
Η συνύπαρξη, η συνεργασία, η αγάπη, η ομορφιά, η ωραιότητα και η νέα γενιά. Τα ύφη, στιλ, φόρμες, τρόποι, σχολές είναι περαστικά και πρόσκαιρα και θα αλλάζουν, θα δοκιμάζονται, θα πετυχαίνουν και θα αποτυχαίνουν – για λίγο.
Με ποια φράση από τα «Βατράχια» θα προσκαλούσες το κοινό στην παράσταση;
« -Πάμε πίσω! Πού πίσω; Πάνω!».
«Βατράχια» του Αριστοφάνη, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, 28 και 29/7 στις 21.00. Τον Αύγουστο θα ακολουθήσει περιοδεία. Μετάφραση: Κωνσταντίνος Μπλάθρας Σκηνοθεσία – Σκηνογραφία: Εφη Μπίρμπα Διασκευή: Εφη Μπίρμπα, Aρης Σερβετάλης, Κωνσταντίνος Μπλάθρας Παίζουν: Αρης Σερβετάλης, Μιχάλης Σαράντης, Αργύρης Ξάφης κ.ά.
