Το αίτημα της κρατικής χορήγησης αποζημίωσης στα θύματα της Χρυσής Αυγής και στις οικογένειες τους έχει τεθεί κατά διαφόρους τρόπους στα χρόνια διάρκειας της μεγάλης δίκης που συνεχίζεται ακόμα στον δεύτερο βαθμό. Πηγάζει από το γεγονός ότι μια τέτοια πρωτοβουλία θα αποτελούσε έμπρακτη αναγνώριση της κρατικής ευθύνης για την ανοχή στην δράση των νεοναζιστικών μορφωμάτων την περίοδο 2010-2013, η οποία αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα στην ανάπτυξή τους κι στην τέλεση των εγκληματικών τους πράξεων, που είχε ως αποτέλεσμα μεταξύ άλλων την δολοφονία του Σαχζάτ Λουκμάν και του Παύλου Φύσσα, καθώς και την απόπειρα δολοφονίας του Αιγύπτιου αλιεργάτη Αμπουζίντ Εμπάρακ με βαρύτατες συνέπειες στη σωματική του ακεραιότητα.
Οι ιδιαιτερότητες που καθιστούν επιβεβλημένη μία νομοθετική πρωτοβουλία για την αποκατάσταση του ζητήματος αυτού είναι οι ακόλουθες :
1) Η ομολογημένη κατ’ επανάληψη από την κυβέρνηση και το σύνολο των κοινοβουλευτικών και μη κομμάτων επικινδυνότητα της ναζιστικής εγκληματικής δράσης όχι μόνο απέναντι στα θύματα της ατομικά, αλλά απέναντι στο ίδιο το δημοκρατικό πολίτευμα και την ελεύθερη λειτουργία του. Ομολογία που εκδηλώθηκε και με τις γνωστές αλλεπάλληλες πρόσφατες νομοθετικές πρωτοβουλίες που είχαν και ως αποτέλεσμα τον αποκλεισμό με την απόφαση του Αρείου Πάγου του κόμματος ενός από τους καταδικασμένους για διεύθυνση της εγκληματικής οργάνωσης από τις εκλογές.
2) Η χωρίς ιστορικό προηγούμενο μεγάλη διάρκεια της δίκης και ακολούθως τη δυσανάλογη για τις οικονομικές δυνάμεις των παρισταμένων προς υποστήριξη της κατηγορίας και των συνηγόρων τους αντιμετώπιση του τεράστιου δικαστικού αγώνα ο οποίος, εκτός από την προδικασία, είχε πρωτοφανή όγκο, έκταση και διάρκεια για την ελληνική δικαστική ιστορία. Η δίκη της Χ.Α. στον πρώτο βαθμό άρχισε στις 20.04.2015 και ολοκληρώθηκε στις 22.10.2020, ύστερα από την πραγματοποίηση 467 συνεδριάσεων. Ήδη διαδραματίζεται η εκδίκαση της υπόθεσης στον δεύτερο βαθμό δικαιοδοσίας, όπου έχει ξεκινήσει στις 15.6.2022 και έχει πραγματοποιήσει μέχρι σήμερα 46 συνεδριάσεις, ενώ με τον ρυθμό αυτό προοιωνίζεται η διάρκεια της για τρία τουλάχιστον χρόνια. Η εθελοντική και pro bono συμμετοχή των συνηγόρων υποστήριξης της κατηγορίας με μόνη απόληψη τα ποσά για την πληρωμή των γραμματίων προείσπραξης Δ.Σ.Α. είναι μηδαμινή σε σχέση με την ευθύνη, την έκταση την διάρκεια, την ένταση και τις υψηλές απαιτήσεις καθημερινής παρουσίας στην δίκη, αντιμετώπισης ουσιαστικών και δικονομικών ποινικών ζητημάτων κλπ.
3) Η έλλειψη φερεγγυότητας των κατηγορουμένων για τις πράξεις αυτές, πράγμα το οποίο προοιωνίζει ως νίκη χωρίς αντίκρισμα οποιαδήποτε απόφαση αστικού δικαστηρίου, που και αυτή για να εκδοθεί θα απαιτηθεί πάροδος μεγάλου χρονικού διαστήματος, έξοδα και καταβολή τεράστιου όγκου δικηγορικής εργασίας.
4) Η έλλειψη δυνατότητας παροχής Νομικής Βοήθειας από το κράτος με την συμμετοχή του στην αποζημίωση των παρισταμένων προς υποστήριξη της κατηγορίας δικηγόρων, σε αντίθεση με όσα συμβαίνουν σε άλλες χώρες της Ευρώπης, π.χ. στην Γερμανία, ως προς τους συνηγόρους υποστήριξης της κατηγορίας κατά της νεοφασιστικής οργάνωσης NSU.
Ας σημειωθεί ότι όσο η Χ.Α. ήταν στη Βουλή, οι βουλευτές της είχαν το δικαίωμα να διορίζουν ως κοινοβουλευτικούς τους συνεργάτες δικηγόρους και έτσι διόρισαν αρκετούς δικηγόρους στελέχη της. Ολοι αυτοί παρίσταντο ως συνήγοροι υπεράσπισης των κατηγορουμένων της Χ.Α, πληρωμένοι ουσιαστικά από το Ελληνικό Δημόσιο για παροχή υπηρεσιών εντελώς διαφορετικών από αυτές που κατά τον διορισμό αποτελούσε το αντάλλαγμα του μισθού τους, κάτι που πάντως διήρκεσε από τις 20.4.2015 έως την διάλυση της Βουλής πριν τις εκλογές της 7.7.2019.
5) Το γεγονός ότι, σε αντίθεση με πολύ μικρότερης εμβέλειας εγκληματικές ενέργειες συλλογικοτήτων αντίθετης πολιτικής ταυτότητας από την Χρυσή Αυγή, η εγκληματική δράση της τελευταίας δεν έχει χαρακτηριστεί ποινικά ως «τρομοκρατική», υπαγόμενη δηλαδή στο άρθρο 187Α ΠΚ, παρά τις διαμαρτυρίες από τότε των συνηγόρων πολιτικής αγωγής και τη γενική αίσθηση, αφού ο σημερινός Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου (τον οποίον οι Χρυσαυγίτες κατά τα λοιπά έχουν το θράσος να υβρίζουν και να παραπονούνται εναντίον του) τους έστειλε στην δίκη με μισό κατηγορητήριο, χωρίς δηλαδή να τους ασκήσει ποινική δίωξη για το άρθρο 187Α Π.Κ.
Συνέπεια της παράλειψης αυτής μεταξύ άλλων, εκτός από την προφανή ελάφρυνση της ποινικής τους θέσης, ήταν και η αδυναμία υπαγωγής των θυμάτων στις διατάξεις των διαφόρων νομοθετικών ρυθμίσεων σχετικά με τις αποζημιώσεις θυμάτων τρομοκρατικών ενεργειών, όταν είναι γνωστό ότι και η παραμικρή έκρηξη που σημειώνεται από άγνωστους σε κτίρια, αυτοκίνητα κλπ (πολύ μάλλον οι σωματικές βλάβες και οι ανθρωποκτονίες) χαρακτηρίζεται τρομοκρατική ενέργεια και αποζημιώνει πλήρως τα θύματα της. Και βέβαια, η παράλειψη ποινικής δίωξης των εγκληματιών της Χ.Α. με το άρθρο Π.Κ. 187Α έχει ως αποτέλεσμα και άλλες παρεπόμενες συνέπειες που θα ήταν χρήσιμες για την επιδίωξη του συζητουμένου σκοπού, όπως η δέσμευση τραπεζικών λογαριασμών, ο έλεγχος των οικονομικών τους και τυχόν κατασχέσεις και δημεύσεις χρηματικών ποσών και άλλων περιουσιακών στοιχείων των οποίων η νομιμότητα της προέλευσης δεν προκύπτει.
6) Η παράσταση των θυμάτων της Χ.Α. και των οικογενειών τους προς υποστήριξη της κατηγορίας στο δικαστήριο δεν εκπληρώνει ατομικούς στόχους και ανάγκες τους, αλλά συμβάλλει στην εκπλήρωση ευρύτερου οφέλους της ελληνικής κοινωνίας, που είναι η προστασία της από την ναζιστική εγκληματική βία συνολικά, θύματα της οποίας φυσικά δεν υπήρξαν μόνο οι ίδιοι, αλλά πολλοί άλλοι πριν από αυτούς και θα υπήρχαν και πολλοί περισσότεροι μετά, εάν δεν αντιμετωπιζόντουσαν με την απαιτούμενη αποφασιστικότητα και την επιβεβλημένη δικαστική αποδοκιμασία.
Στα χρόνια που πέρασαν ιδίως από τις 07.10.2020 και μετά, αν και το ζήτημα της Χ.Α. συζητήθηκε με διάφορες αφορμές στη Βουλή, κανένα από τα κοινοβουλευτικά κόμματα ή μεμονωμένοι βουλευτές δεν έλαβαν την πρωτοβουλία για την πρόταση νόμου με την οποία θα αντιμετωπίζεται το ζήτημα της αποζημίωσης. Ούτε καν ακούγεται τώρα στην προεκλογική περίοδο. Και όμως είναι ένα ζήτημα που δεν απαιτεί για την επίλυση του διεύρυνση του δημοσιονομικού χώρου και παραβίαση των επισημάνσεων και περιορισμών του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας ή επιβάρυνση οποιουδήποτε προϋπολογισμού σχετικά.
Ίσως δεν είναι ευρύτερα γνωστά όσα ακολούθησαν την αναστολή χρηματοδότησης της Χρυσής Αυγής, που ισχύει από τον Νοέμβριο 2013, και κρίθηκε συνταγματικά ανεκτή από την απόφαση 518/2015 της Ολομέλειας ΣτΕ (άρθ. 23 ν. 3023/2002, όπως αυτό ισχύει μετά την τροποποίηση του με το άρθρο 7α ν. 4203/2013). Λόγω του ότι η αναστολή έχει προσωρινό χαρακτήρα και η οριστική απόφαση για την τύχη των χρηματικών αυτών ποσών θα ληφθεί προφανώς μετά το αμετάκλητο της ποινικής καταδικαστικής απόφασης, το Ελληνικό Δημόσιο με Υπουργικές Αποφάσεις που εκδίδει κατά μέσο όρο δύο φορές τον χρόνο για τον προσδιορισμό του ποσού της χρηματοδότησης όσων κομμάτων την δικαιούνται, δεσμεύει κονδύλια και για την Χρυσή Αυγή. Οι 42 Υπουργικές Αποφάσεις που έχουν εκδοθεί από το 2013 μέχρι σήμερα έχουν δεσμεύσει 9.090.101,97€, τα οποία περιμένουν στα κρατικά χρηματοκιβώτια προκειμένου να δοθούν στην Χρυσή Αυγή εάν τελικά η απόφαση γι’ αυτήν είναι αθωωτική (πράγμα το οποίο κατά την άποψη μας ανήκει στην κατηγορία των υποθετικών λόγων β΄ είδους, που δηλώνουν το μη πραγματικό) ή να επιστραφούν στο Ελληνικό Δημόσιο, αν η απόφαση είναι αμετάκλητα καταδικαστική. Αυτό από μόνο του οδηγεί με βεβαιότητα και στην εκτίμηση ότι οι καταδικασθέντες θα εξαντλήσουν κάθε βαθμό δικαιοδοσίας.
Ένα όχι μεγάλο μέρος τους, αυτών και όσων ακόμα δεσμευτούν στα επόμενα χρόνια μέχρι το αμετάκλητο, θα ήταν ικανό, εφόσον διατεθεί γι’ αυτόν τον σκοπό, να αντιμετωπίσει με αξιοπρέπεια το εύλογο αίτημα ανάλογης αποζημίωσης των θυμάτων της Χ.Α. και των οικογενειών τους, αλλά και να αποζημιώσει τους δικηγόρους που παρέστησαν στην δίκη για τον κόπο και τα έξοδα τους : Οι οικογένειες του Παύλου Φύσσα και του Σαχζάτ Λουκμάν να αποζημιωθούν για την ψυχική τους οδύνη. Ο Αιγύπτιος αλιεργάτης Αμπουζίντ Εμπάρακ για την ηθική βλάβη από τον κίνδυνο της ζωής του, και την αναπηρία που προκλήθηκε, αφού κινδύνευσε να χάσει την ζωή του και ζει 11 χρόνια σε κατάσταση μερικής μόνιμης ανικανότητας για εργασία και με ένα σαγόνι στερεωμένο στο κεφάλι του με βίδες και λάμες, πράγμα που καθιστά αδύνατη την μάσηση οποιασδήποτε σχετικά σκληρής τροφής από τον ίδιο, ανάπηρος δηλαδή εφ’ όρου ζωής εξαιτίας τους. Οι συνήγοροι παράστασης προς υποστήριξη της κατηγορίας (πολιτικής αγωγής κατά την προϊσχύσασα διατύπωση) που παρέστησαν στον πρώτο, καθώς και αυτοί που παρίστανται στον δεύτερο βαθμό δικαιοδοσίας (δεκατρείς στον πρώτο βαθμό και οκτώ στον δεύτερο). Ας αναλογιστεί κανείς ποιο είναι το ελάχιστο κόστος δικηγορικής αμοιβής και εξόδων για την πιο απλή υπόθεση που απασχολεί μία δικάσιμο και την αντίστοιχη προετοιμασία και ας πολλαπλασιάσει με τον αριθμό των μέχρι τώρα 513 συνεδριάσεων (467+ 46) ή σε όσες από αυτές έχει πραγματικά παραστεί κάθε δικηγόρος για να μπορέσει να αποτιμήσει τα ύψος του ανάλογου προς αποζημίωση τους χρηματικού ποσού.
Εάν το ελληνικό κράτος επιδείξει στοιχειώδη πρόνοια απέναντι στα θύματα της Χ.Α. και τις οικογένειες τους, έστω και αντίστοιχη προς εκείνη που επιφυλάσσει προς την Χρυσή Αυγή για την περίπτωση κατά την οποία αθωωθεί, συζητάμε για ένα πρόβλημα που η λύση του υπαγορεύεται ήδη χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία από τα δεδομένα του, αρκεί να υπάρχει σχετική πολιτική βούληση. Αλλιώς θα αποδειχθεί ότι εμφανίζεται άλλο ένα πεδίο στο οποίο η αντιναζιστική ρητορεία δεν αποτελεί τίποτε άλλο παρά κούφια λόγια και α λα καρτ επιστράτευσή της όταν οι μικροπολιτικές σκοπιμότητες το υπαγορεύουν.
Το γεγονός ωστόσο ότι ακόμα και σε μία προεκλογική περίοδο, περίοδο υποσχέσεων κατά τα διαχρονικά κρατούντα πολιτικά ήθη, όταν μάλιστα έχει προηγηθεί μια πολύμηνη αντιναζιστική – προσχηματική ή αληθινή ας το κρίνει ο καθένας – ρητορική, δεν ακούγεται λέξη από κόμματα και υποψήφιους βουλευτές τους για την αποζημίωση των θυμάτων της Χρυσής Αυγής και των οικογενειών τους, μας δημιουργεί εύλογα το ερώτημα αν αυτή η πολιτική βούληση είναι υπαρκτή.
*O Κώστας Παπαδάκης είναι δικηγόρος συνήγορος υποστήριξης κατηγορίας στην δίκη της Χρυσής Αυγής