Σάββατο βράδυ στην Αθήνα. Η ατμόσφαιρα στον κινηματογράφο Τριανόν ήταν πολύ διαφορετική από αυτήν που κυριαρχεί συνήθως στην πόλη.
Γυναίκες, άντρες και παιδιά με παραδοσιακές φορεσιές είχαν κατακλύσει τον χώρο. Κατά τη διάρκεια της παράστασης που ανέβηκε στη βλαχική γλώσσα οι θεατές συμμετείχαν, σφύριζαν και ενθάρρυναν τους ηθοποιούς. Στη συνέχεια στήθηκε στο φουαγέ και στο πεζοδρόμιο αυθόρμητο λαϊκό γλέντι με παραδοσιακή μουσική, ψησταριά με σουβλάκια και τσίπουρο από διάφορα χωριά. Ο πρόεδρος της Συντροφιάς Βλάχων Αθήνας Αποστόλης Καψάλης μας μίλησε για τις ιδιαίτερες παραδόσεις τους, την προσφορά τους στα γράμματα και στον πολιτισμό, αλλά και την ανάγκη να δημιουργηθεί ένας ισχυρός συνδετικός κρίκος με το σήμερα που δεν θα περιοριστεί στο φολκλόρ αλλά θα χτίσει νέους δεσμούς και συνέχειες.
Η «Συμπεθέρα από το Περιβόλι» (Cuscra Privuleata) είναι η θεατρική παράσταση που ανέβηκε με ερασιτέχνες ηθοποιούς από τον θίασο του Λαογραφικού Συλλόγου Βλάχων Βέροιας. Ενα γαμήλιο θεατρικό δρώμενο της εκπαιδευτικού Ζωής Παπαζήση-Παπαθεοδώρου. «Η μεγάλη αγάπη της για τη γλώσσα την παρακίνησαν να διασώσει σε γραπτό λόγο τραγούδια και παραμύθια που κινδύνευαν να χαθούν. Ο Τάκης Γεωργίου από τον Σύλλογο Βλάχων Βέροιας μετέφερε το έργο σε εκτεταμένη εκδοχή στο σανίδι. Αυτή η προσπάθεια γίνεται στο πλαίσιο διάσωσης και διάδοσης της βλαχικής γλώσσας και του πλούσιου πολιτισμού μας που απειλούνται με αφανισμό» επισημαίνει ο Αποστόλης Καψάλης.
Φαρσεριώτες και Γραμμουστιάνοι
Ποιες είναι οι ρίζες της βλαχικής γλώσσας; «Η λατινοφωνία και η λατινογλωσσία στα Βαλκάνια είναι υπόθεση πολλών αιώνων. Η βλαχική γλώσσα ανήκει στις νεολατινικές γλώσσες. Πρόκειται για αυτόνομη και ολοκληρωμένη γλώσσα και όχι για διάλεκτο, όπως λανθασμένα έχει διατυπωθεί. Τα παλαιότερα χρόνια υπήρχε αποκλειστική λατινοφωνία σε πολλά χωριά της Ελλάδας. Για παράδειγμα, πριν από λίγους μήνες πέθανε μια κυρία στο Ανήλιο Μετσόβου η οποία δεν ήξερε καθόλου ελληνικά. Πολλές γυναίκες μιλούσαν αποκλειστικά βλάχικα με τα παιδιά τους σε χωριά στην Ηπειρο και τη Μακεδονία».
Αυτήν τη στιγμή είναι δύσκολο να υπολογίσει κανείς τον ακριβή αριθμό των ανθρώπων που μιλούν βλάχικα, ενώ τα βλαχόφωνα χωριά της Ελλάδας είναι αρκετά. «Σύμφωνα με τη δική μας εκτίμηση οι κάτοικοι της Ελλάδας που έχουν βλάχικη καταγωγή είναι ίσως και 500.000. Η Αθήνα είναι η μεγαλύτερη “βλαχούπολη” του κόσμου. Η πρωτεύουσα δεν είχε ποτέ γηγενείς Βλάχους. Υπήρχε όμως μια ιστορική αποικία Γαρδικιωτών στον Πειραιά με έναν μαζικό και δραστήριο σύλλογο. Στην Αθήνα έχουν ιδρυθεί πολλοί σύλλογοι από βλαχόφωνα χωριά, όπως ενδεικτικά ο σύλλογος Καλομοιριωτών και ο σύλλογος της Παναγίας Κουτσούφλιανης Τρικάλων. Αρκετά βλαχόφωνα χωριά βρίσκονται στην Αιτωλοακαρνανία όπου ζουν οι Φαρσεριώτες/ Ρεμένοι (Βλάχοι με ιδιαίτερο γλωσσικό ιδίωμα), την Ηπειρο, τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία, ενώ τα Τρίκαλα έχουν τον μεγαλύτερο αριθμό βλαχοχωριών. Υπάρχουν βλάχικοι πληθυσμοί και σε περιοχές του κάμπου που παλαιότερα ξεχειμώνιαζαν στα χειμαδιά. Οι Γραμουστιάνοι Βλάχοι ζουν στις Σέρρες, στη Δράμα και σε άλλες περιοχές».
Τα τελευταία χρόνια γίνεται σημαντική προσπάθεια να κρατηθεί ζωντανή η παράδοση. «Υπάρχουν μεγάλα χωριά όπως το Μέτσοβο που δέχονται τουρισμό και διαθέτουν οικονομικούς πόρους για να συντηρήσουν συλλόγους και σχολεία. Λόγω της κρίσης υπάρχει αναθέρμανση του ενδιαφέροντος των νέων ανθρώπων να αναζητήσουν τις ρίζες και την καταγωγή τους. Αυτή την τάση τη συναντάμε και σε άλλες πτυχές της καθημερινότητας. Για παράδειγμα, παλαιότερα θεωρούνταν γραφικό να μαθαίνει κανείς παραδοσιακούς χορούς, αλλά αυτήν τη στιγμή δημιουργούνται παντού νέοι χορευτικοί σύλλογοι και οι πιο παλιοί αυξάνουν τα τμήματά τους».
Φορεσιές, μουσική και τραγούδια
Το ενδυματολογικό στοιχείο έχει μεγάλο ενδιαφέρον γιατί αντικατοπτρίζει πτυχές και όψεις της καθημερινής ζωής. «Ενα χαρακτηριστικό της γυναικείας φορεσιάς είναι οι κεντημένες με λεπτομέρεια ποδιές που σε άλλες εποχές καταδείκνυαν την ηλικία, την κοινωνική καταγωγή και την περιοχή. Για τους άντρες υπάρχει μεγάλη ποικιλομορφία στις φορεσιές. Οι λαογράφοι επισημαίνουν ότι είναι διαφορετικά τα πουκάμισα για τους νέους από αυτά για τους πιο μεγάλους. Το ενδυματολογικό στοιχείο αναδείκνυε τη διαφορετικότητα μέσα στην ίδια κοινότητα».
Ο βλάχικος πολιτισμός έχει μεγάλο πλούτο στο τραγούδι, στην ποίηση, τη λογοτεχνία και στις επιστήμες. «Εχει επικρατήσει η λανθασμένη αντίληψη ότι τα βλάχικα δεν γράφονται. Πρόσφατα όμως μια ερευνητική ομάδα από το Λονδίνο κατάφερε να καταγράψει την ιδιαίτερη γλώσσα με τα σφυρίγματα στη βόρεια Εύβοια. Εμείς θεωρούμε ότι τα μνημεία γραπτής γλώσσας που υπάρχουν είναι στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού και της παράδοσης. Οι Βλάχοι έχουν κάνει πολλές ευεργεσίες σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας. Υπάρχει ένα ανέκδοτο που λέει: “Αν εξαιρέσεις την Ακρόπολη και το νέφος, όλα τα άλλα στην Αθήνα τα έχουν δημιουργήσει οι Βλάχοι”. Μπορεί να ακούγεται υπερβολικό, αλλά θέλει να καταδείξει το μέγεθος της προσφοράς τους. Η μουσική είναι ιδιαίτερη, παρόλο που το ηχόχρωμα δεν διαφέρει πολύ από των υπόλοιπων ελληνόφωνων χωριών. Τα όργανα όμως έχουν διαφορετικά γυρίσματα. Επίσης, υπάρχουν αναρίθμητα τραγούδια στη βλαχική γλώσσα που τα βγάζουμε από το χρονοντούλαπο. Οι Βλάχοι έχουν συνεισφορά και σε κάποια ιδιαίτερα επαγγέλματα που χάθηκαν μέσα στον χρόνο, όπως αυτό του αγωγιάτη, του ανθρώπου που μετέφερε τα εμπορεύματα στην Ευρώπη».
Προκαταλήψεις και προγονολατρία
Ο όρος «Βλάχος» έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως στο παρελθόν με αρνητικό και υποτιμητικό πρόσημο, αν και στη γλώσσα μας ιστορικά υπάρχει ο προσδιοριστικός όρος Αρμάνος. «Η προκατάληψη ξεπερνιέται με εξωστρεφείς δράσεις. Ολοι έχουμε χρησιμοποιήσει χαρακτηρισμούς με αρνητική φόρτιση. Ο Πόντιος κατέληξε να γίνει συνώνυμο του αφελούς και ο Βλάχος του άξεστου και του χωριάτη. Ο Αλβανός χρησιμοποιήθηκε ως συνώνυμο του κακοποιού και η Φιλιππινέζα της υπηρέτριας που ζει εσώκλειστη μέσα στο σπίτι. Είναι σημαντικό να προσέχουμε όταν χρησιμοποιούμε αυτούς τους όρους, γιατί υποτιμούμε την παράδοση και την ιστορία μας. Ο κόσμος καταλαβαίνει ότι οι Βλάχοι/ Αρμάνοι της Ελλάδας αλλά και πολλών άλλων χωρών έχουν συνεισφέρει στη σύγχρονη βαλκανική ιστορία. Αυτό ισχύει φυσικά και για άλλες πληθυσμιακές ομάδες».
Η στροφή στο παρελθόν μπορεί να προσεγγίσει δημιουργικά το σήμερα. «Από την πλευρά μας προσπαθούμε να αναδείξουμε τα χαρακτηριστικά του βλάχικου πολιτισμού. Δεν θέλουμε να μας χαρακτηρίζει μόνο η προγονολατρία ούτε να μείνουμε στο φολκλόρ, στις παραδοσιακές φορεσιές και στα τραγούδια».
Υπάρχει κίνδυνος όλο αυτό να γίνει μόδα και επιφανειακή αναβίωση του παρελθόντος; «Εγώ δεν θα ήθελα να μείνει στην επιφάνεια αυτή η στροφή και να περιοριστεί στα γλέντια.
Οι σύλλογοι πρέπει να εμβαθύνουν και να αναπτύσσουν παράλληλες δράσεις. Η Συντροφιά Βλάχων Αθήνας διοργανώνει συχνά μαθήματα γλώσσας, χορού και τραγουδιού. Παράλληλα, ετοιμάζουμε ένα λεύκωμα με τις παραδοσιακές φορεσιές των Βλάχων απ’ όλη την Ελλάδα και έχουμε ιδρύσει αθλητική ομάδα. Διοργανώσαμε επίσης έναν πρώτο κύκλο επιστημονικών διαλέξεων σε συνεργασία με το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Είναι σημαντικό να μη μείνουμε μόνο στα πανηγύρια και στην αναβίωση του φολκλόρ».
INFΟ
Σελίδα στο Facebook: Sutsata a Armânjilor di Athina (Συντροφιά Βλάχων Αθήνας)
