Αποκλειστικό: Η Μενδώνη ήξερε αλλά αδιαφόρησε για τις κλεμμένες αρχαιότητες του οίκου Christie's

Γιατί το ΥΠΠΟ δεν έκανε τίποτα για να μπλοκάρει τη δημοπρασία ενώ έχει στην κατοχή του το αρχείο του αρχαιοκάπηλου Μπεκίνα;

Πολλά ερωτηματικά εγείρει η χθεσινή απάντηση του ΥΠΠΟ, μετά την είδηση της ακύρωσης κυριολεκτικά στο παρά πέντε της προγραμματισμένης για τις 9 Απριλίου δημοπρασίας τεσσάρων αρχαιοελληνικών αγγείων στη Νέα Υόρκη από τον οίκο Christie’s, μετά την αποκάλυψη από Έλληνα αρχαιολόγο ότι συνδέονται με τον διαβόητο Ιταλό αρχαιοκάπηλο Τζιανφράνκο Μπεκίνα.

Την ηχηρή αποκάλυψη έκανε στον Guardian ο δρ. Χρήστος Τσιρογιάννης, συνεργαζόμενος λέκτορας αρχαιολογίας στο πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ και ειδικός σε θέματα λεηλατημένων αρχαιοτήτων, ο οποίος έχει στην κατοχή του χιλιάδες φωτογραφίες και αρχειακό υλικό που κατάσχεσαν οι Ιταλοί καραμπινιέροι από τις αποθήκες του Μπεκίνα, υπό την καθοδήγηση του εισαγγελέα Πάολο Φέρι. Ο δρ. Τσιρογιάννης έφερε σε πολύ δύσκολη θέση τους Christie’s αποδεικνύοντας ότι όλα τα επιβαρυντικά στοιχεία για την παράνομη διακίνηση των τεσσάρων επίμαχων αντικειμένων βρίσκονται στην αλληλογραφία του οίκου Christie’s με τον αρχαιοκάπηλο. Επομένως, όπως συμπέρανε, ο οίκος γνώριζε και σκοπίμως απέκρυψε τη σύνδεση των αρχαιοτήτων με τον Μπεκίνα, αποφεύγοντας να ενημερώσει ότι τρεις από αυτές, οι οποίες είχαν δημοπρατηθεί από τον οίκο στη Γενεύη το 1979, είχαν φτάσει στα χέρια του από τον λαθρέμπορο.

Είναι θεματοφύλακες ή σφυρίζουν αδιάφορα;

Με ανακοίνωση του χθες, 10 Απριλίου, το ΥΠΠΟ προσπάθησε να απαντήσει σε ερωτήματα που όπως ανέφερε τέθηκαν αναφορικά με το συμβάν. Με τρόπο γενικόλογο και κυρίως στοχεύοντας να μην εμπλακεί σε μια τόσο δυσάρεστη αποκάλυψη, ανέφερε, μεταξύ άλλων: “Ο έλεγχος που έγινε από το αρμόδιο Τμήμα Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών (ΤΤΠΠΑ) δεν έδωσε στοιχεία που να τεκμηριώνουν την παράνομη διακίνηση, από τον σημερινό ελλαδικό χώρο, κάποιου από τα αντικείμενα αυτά”.

Προσπαθώντας να αποκωδικοποιήσουμε την ανακοίνωση του ΥΠΠΟ, οδηγούμαστε σε περισσότερα ερωτήματα. Τι είδους και ποιας έκτασης έλεγχος έγινε από την υπηρεσία του; Και τί σχέση έχει αν οι λεηλατημένες ελληνικές αρχαιότητες βρέθηκαν στην Ελλάδα ή αλλού; Νίπτουμε τα χείρας μας για όσες δεν είναι ελληνικής προέλευσης ώστε να διεκδικήσουμε τον επαναπατρισμό τους; Δεν μας ενδιαφέρει αν πωλείται λεηλατημένη αρχαιοελληνική τέχνη σε “σοβαρούς” οίκους δημοπρασιών έναντι χιλιάδων δολαρίων; Δεν είναι υποχρέωσή μας να μπλοκάρουμε την αγοραπωλησία αρχαιοτήτων εάν έχουμε στοιχεία παράνομης διακίνησης τους, ανεξάρτητα από το αν αυτές είναι προϊόντα λαθρανασκαφής στην Ελλάδα, στην Ιταλία ή σε άλλη χώρα; Οι αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΠΟ έχουν στα χέρια τους το αρχείο του καταδικασμένου για παράνομη εμπορία αρχαιοτήτων Μπεκίνα το 2011, επομένως θα μπορούσαν να εντοπίσουν και να μπλοκάρουν τη δημοπρασία του οίκου Christie’s. Αλλά δεν το έκαναν. Μήπως γι΄αυτό εξέδωσαν αυτή την ανακοίνωση, που δεν απαντά επί της ουσίας για το γεγονός ότι δεν έκαναν τίποτα;

“Παρέδωσα το αρχείο Μπεκίνα στο ΥΠΠΟ”

Από την επικοινωνία μας μετά την είδηση της ακύρωσης της δημοπρασίας του οίκου Christie’s με τον έγκριτο δημοσιογράφο/ερευνητή και συγγραφέα Νικόλα Ζηργάνο, ο οποίος έχει αφιερώσει πολλά χρόνια της ζωής του στη διεθνή έρευνα για την αρχαιοκαπηλία, πληροφορηθήκαμε ότι το ΥΠΠΟ έχει στην κατοχή του χιλιάδες τεκμήρια του αρχείου Μπεκίνα. “Παρέδωσα ο ίδιος το ογκώδες υλικό στη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και στο ΤΤΠΠΑ”, μας είπε. Πρόκειται για το υλικό που είχε φτάσει στα χέρια του από τις ιταλικές διωκτικές αρχές κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης έρευνάς του και των σχέσεων εμπιστοσύνης που αναπτύχθηκαν ανάμεσα στον ίδιο και το επιτελείο του Ιταλού εισαγγελέα Φέρι. Μάλιστα, όπως μας επεσήμανε, “τουλάχιστον μία από τις επίμαχες αρχαιότητες εμπεριέχεται στο αρχείο που έχω παραδώσει”.

Η αποκάλυψη αυτή μας οδηγεί σε νέα ερωτηματικά, τα οποία οι αρμόδιοι θα πρέπει επίσης να μας απαντήσουν: Ερεύνησαν καθόλου το αρχείο που έχουν στα χέρια τους ώστε να εντοπίσουν και να μπλοκάρουν τις ελληνικές αρχαιότητες που έβγαιναν στο σφυρί και είχαν δημοσιευθεί στον κατάλογο του οίκου; Κι αν δεν ερεύνησαν γιατί δεν το έκαναν; Είναι στη διακριτική τους ευχέρεια ή αποτελεί θεσμική υποχρέωση να διαφυλάσσουν με όποιο τρόπο μπορούν την πολιτιστική κληρονομιά μας, όπου κι αν αυτή βρίσκεται; Ιδίως όταν γίνεται αντικείμενο ανερυθρίαστης εκμετάλλευσης και ξεπλύματος με σκοπό το παράνομο κέρδος. Και όπως το έθεσε ευρύτερα ο κ. Ζηργάνος, του οποίου οι έρευνες έχουν βοηθήσει καθοριστικά τις ελληνικές διωκτικές και εισαγγελικές αρχές και το ΥΠΠΟ να επαναπατρίσει πολύτιμες λεηλατημένες αρχαιότητες από το Μουσείο Γκετί και από τη συλλογή της αμερικανίδας Σέλμπι Γουάιτ: “Είναι υποχρέωσή τους να προστατεύουν κάθε αμφισβητούμενη αρχαιότητα οποιασδήποτε προέλευσης ή εθνικότητας, εφόσον έχουν στα χέρια τους ισχυρές ενδείξεις ότι είναι προϊόν παράνομης διακίνησης”.

Πιάστηκαν στα πράσα

Τα επίμαχα αγγεία ανήκουν“στις καλύτερες ιδιωτικές συλλογές του είδους, που συγκεντρώθηκαν στα τέλη του 20ου με αρχές του 21ου αιώνα”, όπως χαρακτηρίζεται η συλλογή του Μάνφρεντ Ζίμερμαν από τον κατάλογο των πωλήσεων του οίκου Christie’s. Πρόκειται για τα εξής αντικείμενα: Λήκυθο ή βάζο με λάδι που απεικονίζει τον Θησέα του 500-490 π.Χ. εκτιμώμενης αξίας 20.000 έως 30.000 δολάρια. Αττικό κύπελλο με διάκοσμο πολεμιστών του 570- 560 π.Χ., του οποίου η πώληση αναμενόταν να φτάσει τα 15.000 με 20.000 δολάρια. Κάλυμμα αγγείου με απεικονίσεις Σφιγγών του 570-550 εκτιμώμενης αξίας από 8.000 έως 12.000 δολάρια. Ύδρα ή δοχείου νερού με τον Διόνυσο, του 520-53 π.Χ. εκτιμώμενης αξίας 7.000 έως 9.000 δολάρια.

Όλες οι ανωτέρω αρχαιότητες έχουν εξαφανιστεί από την ηλεκτρονική ιστοσελίδα του οίκου, μετά την αμφισβήτηση και τα στοιχεία που δημοσιεύτηκαν. Οι Christie’s, ως αθώες περιστερές, απάντησαν στο δημοσίευμα του Guardian ότι ο οίκος “δημοσιεύει τους καταλόγους πολύ πριν τις δημοπρασίες και προσκαλεί το κοινό να τους εξετάσει”. Η αλήθεια είναι ότι οι πωλήσεις θα είχαν προχωρήσει κανονικά χωρίς το δημοσίευμα με τις αποκαλύψεις του Δρα Τσιρογιάννη ότι τα υπό πώληση αγγεία ήταν προϊόντα συναλλαγής με τον αρχαιοκάπηλο, το οποίο ανάγκασε τον οίκο να αναδιπλωθεί αμέσως. Παραμένει ωστόσο διαχρονικά σκανδαλώδες ότι στην πραγματικότητα κανένας κρατικός φορέας ανά τον κόσμο δεν ελέγχει τους συλλέκτες, τους οίκους δημοπρασιών και τα μουσεία για τα αποκτήματά τους.

Η παράλειψη του ΥΠΠΟ να εμποδίσει τη δημοπρασία λεηλατημένων αρχαιοτήτων από τη συλλογή Ζίμερμαν μας φέρνει στο νου την περίπτωση του ¨φιλέλληνα” συλλέκτη κυκλαδικής τέχνης Λέοναρντ Στερν και τη συμφωνία που υπογράψαμε ουσιαστικά “νομιμοποιώντας” την αμφισβητούμενη συλλογή του, με το αιτιολογικό ότι κάποτε θα τη φέρουμε στην Ελλάδα. Εν τω μεταξύ, και για τα πενήντα επόμενα χρόνια (25+25), ο κ. Στερν και οι κληρονόμοι του θα μπορούν να την απολαμβάνουν νόμιμα δίπλα στο σπίτι τους, στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης.