Σε τρομερή πίεση εξακολουθεί να βρίσκεται η ΕΕ αναφορικά με την άρση των πατεντών των εμβολίων για την Covid-19. Η αμφισβήτηση –σε πολιτικό επίπεδο– του ολοκληρωτικού δικαιώματος που έχει δοθεί στις φαρμακευτικές να διαχειρίζονται κατ’ αποκλειστικότητα τις πατέντες των εμβολίων ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2020. Τότε η Ινδία και η Νότια Αφρική πρότειναν στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) την άρση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας στα εμβόλια προκειμένου να παράγονται παγκοσμίως σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα. Η πρόταση μέχρι στιγμής «μπλοκάρεται από την ΕΕ, την Ελβετία και άλλες χώρες υψηλού εισοδήματος».
Την περασμένη Πέμπτη έπειτα από μια πολυαναμενόμενη συνεδρίαση ο ΠΟΕ συμφώνησε ότι είναι επιτακτική ανάγκη να πραγματοποιηθεί η σχετική συζήτηση μεταξύ των μελών του. Η απόφαση αυτή αποτελεί προφανώς μια προσπάθεια να κερδηθεί κι άλλος χρόνος. Η προσήλωση αμιγώς στην επικοινωνιακή διαχείριση της υπόθεσης δεν αφορά μόνο τους ανώτατους πολιτικούς αξιωματούχους της ΕΕ αλλά και την Ελλάδα. Παρότι η χώρα μας –μετά τις πιέσεις– φαίνεται το τελευταίο χρονικό διάστημα να είναι υπέρ της άρσης των πατεντών, εντούτοις σε πρόσφατη συνεδρίαση του Συμβουλίου της ΕΕ, διά στόματος του Ιωάννη Σμυρλή, γενικού γραμματέα Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, ζήτησε μόνο καλύτερη επικοινωνιακή διαχείριση του ζητήματος, καταδεικνύοντας την υποκριτική της στάση κι επ’ αυτού του θέματος.
«Πίσω από κλειστές πόρτες»
Στις 20 Μαΐου 2020 το Συμβούλιο της ΕΕ πραγματοποίησε συνεδρίαση επί του θέματος, αλλά, όπως επισημαίνεται σε ανάλυση του Παρατηρητηρίου της Ευρώπης των Πολυεθνικών που δημοσιεύει σήμερα το Documento, «αυτές οι κρίσιμες συζητήσεις κρύφτηκαν πίσω από κλειστές πόρτες». Μια από τις σημαντικότερες πολιτικές μάχες της σύγχρονης ιστορίας συνεχίζεται.
Μπορεί φαινομενικά τουλάχιστον η πίεση προς την ΕΕ να έχει αυξηθεί μετά την απόφαση των ΗΠΑ να στηρίξουν την πρόταση για άρση των πατεντών, εντούτοις το Παρατηρητήριο, που επικαλείται έγγραφα τα οποία έχει στην κατοχή του, έχει διαφορετική άποψη. Σύμφωνα με τα επίσημα αρχεία του Συμβουλίου της ΕΕ, το ζήτημα φαίνεται σαν να μη συζητήθηκε ποτέ. Βάσει εγγράφων όμως που έχει στην κατοχή του το Παρατηρητήριο, η συζήτηση έγινε στις 20 Μαΐου και απλώς έμεινε κρυφή.
Πλέον η πρόταση που συζητείται στον ΠΟΕ έχει τη στήριξη περισσότερων από εκατό χωρών. Απεναντίας, η υποστήριξη από την ΕΕ σε κυβερνητικό επίπεδο είναι τόσο μικρή «που το ζήτημα το διαχειρίζονται αποκλειστικά δημόσιοι υπάλληλοι των κρατών-μελών στην Επιτροπή Εμπορικής Πολιτικής του Συμβουλίου σαν να ήταν ένα απλό διοικητικό ζήτημα». Η ΕΕ στηρίζει με όλες τις δυνάμεις της τα συμφέροντα των πολυεθνικών, που δεν επιθυμούν καμία παραχώρηση στα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας.
«Να μην πληγεί η εικόνα της ΕΕ»
Για διάστημα μηνών η επιτροπή είχε εστιάσει στο να αντιμετωπίσει το ζήτημα «με προσοχή» και με μια τέτοια επικοινωνιακή στρατηγική «που δεν θα πλήξει την εικόνα της ΕΕ. Σημαντικά ζητήματα δεν έμπαιναν στο τραπέζι». Είναι ενδεικτικό ότι στο 18 σελίδων αρχείο από τη συνεδρίαση της 16ης Απριλίου υπάρχουν μόλις πέντε σειρές σχετικά με το επίμαχο θέμα. Στις 29 Απριλίου οι γραμμές έγιναν επτά! Κι αυτό γιατί «οι δημόσιοι υπάλληλοι στους οποίους ανατέθηκε ένα από τα μεγαλύτερα πολιτικά ζητήματα της εποχής μας δεν είδαν κάποια εξέλιξη στον ορίζοντα που θα άλλαζε την αδρανή κατάσταση σε αυτό το θέμα».
Μάλιστα, βάσει όσων γράφτηκαν από έναν δημόσιο υπάλληλο προερχόμενο από γερμανικό υπουργείο, «στη συζήτηση σχετικά με την παραίτηση από τις πατέντες οι ΗΠΑ και η Αυστραλία κινούνται πιο κοντά στη θέση σκεπτικισμού της ΕΕ». Δυο εβδομάδες μετά ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν ανακοίνωσε ότι υποστηρίζει την άρση των πατεντών. Εκτοτε η αμηχανία της πολιτικής εξουσίας της ΕΕ είναι έκδηλη.
Η ανακοίνωση των ΗΠΑ ανάγκασε την ισπανική κυβέρνηση να υποστηρίξει την άρση των πατεντών. Το ίδιο έπραξε και ο Ιταλός υπουργός Εξωτερικών Λουίτζι ντι Μάιο, όπως και ο Ιρλανδός υπουργός Υγείας Στέφεν Ντόνελι. Σύμφωνα με το Reuters, και η ελληνική κυβέρνηση πλέον υποστηρίζει την άρση. Ολοένα περισσότερα κοινοβούλια της ΕΕ ωθούνται να υιοθετήσουν μια απόφαση που δεν ήθελαν να πάρουν.
«Τώρα υπάρχει μεγάλη πίεση»
Το σημαντικότερο ζήτημα όμως στην τωρινή συγκυρία παραμένει πώς οι κυβερνήσεις των κρατών- μελών θέτουν το ζήτημα στο Συμβούλιο και τι λένε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στις 7 Μαΐου, δύο ημέρες μετά την ανακοίνωση Μπάιντεν, «πραγματοποιήθηκε συνεδρίαση του Συμβουλίου στην Επιτροπή Εμπορικής Διαχείρισης, όπου ένας εκπρόσωπος της επιτροπής παραπονέθηκε ότι οι ΗΠΑ δεν είχαν συμβουλευτεί προηγουμένως την ΕΕ. Παραδέχτηκαν ότι τώρα υπάρχει μεγάλη πίεση προς την ΕΕ». Για πρώτη φορά το ζήτημα θα έπρεπε να συζητηθεί από υπουργούς και κυβερνήσεις σε πολιτικό επίπεδο. Οταν γίνεται η προετοιμασία για μια συνάντηση του Συμβουλίου της ΕΕ η ημερήσια διάταξη «πρέπει να στέλνεται –μεταξύ άλλων– στα εθνικά κοινοβούλια και να είναι διαθέσιμη για το κοινό στην ιστοσελίδα του Συμβουλίου». Αυτό δεν συνέβη ποτέ.
Κι όμως το γραφείο Τύπου του Συμβουλίου επιβεβαίωσε στο Παρατηρητήριο ότι όντως πραγματοποιήθηκε μια τέτοια συζήτηση. Βάσει όμως των εγγράφων της επίμαχης συνάντησης που κατέχει το Παρατηρητήριο «καθίσταται σαφές ότι ο επίτροπος Ντομπρόβσκις ζήτησε υποστήριξη σχετικά με τη θέση σκεπτικισμού που ακολουθείται μέχρι τώρα».
«Επικοινωνιακή η μοναδική συνεισφορά της Ελλάδας»
Σύμφωνα με τα επίμαχα έγγραφα, «τα περισσότερα κράτη-μέλη ήταν ανοιχτά σε συζητήσεις, αλλά με διαφορετική ετοιμότητα σχετικά με την πραγματική υποστήριξη της άρσης». Για παράδειγμα, «η Γαλλία, η Ουγγαρία και η Ισπανία μπορούσαν να δουν ότι θα λειτουργούσε μια προσωρινή αναστολή, αλλά θα χρειαζόταν να υπάρξουν κάποιες εγγυήσεις. Η Γερμανία, η Σουηδία, η Ολλανδία, η Τσεχία, η Εσθονία, η Ιρλανδία, η Δανία και η Ιταλία τάχθηκαν στο να υπάρξει προσήλωση στις “πραγματικές προκλήσεις”. Αυτές οι προκλήσεις δεν αναφέρονται στο έγγραφο».
Αναφορικά με τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης, αφορούσε αποκλειστικά επικοινωνιακά ζητήματα, αφού «η μοναδική συνεισφορά της Ελλάδας –σύμφωνα με τα έγγραφα– ήταν ένα κάλεσμα για καλύτερη επικοινωνιακή στρατηγική». Βάσει ασφαλών πληροφοριών του Documento, αυτή η τοποθέτηση που δεν καταπιάστηκε με την ουσία του θέματος πραγματοποιήθηκε από τον Ι. Σμυρλή, γενικό γραμματέα Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων.
«Προσπάθεια να διακοπούν οι διαπραγματεύσεις»
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε μία ημέρα πριν από την επίμαχη συνάντηση μια τριμερή πρόταση που θα συζητηθεί στον ΠΟΕ. Η εν λόγω πρόταση αφορά μεταξύ άλλων μέτρα ενάντια στους περιορισμούς εξαγωγών και επέκταση της παραγωγής μέσω δεσμεύσεων που θα πραγματοποιήσουν οι επίμαχοι κατασκευαστές εμβολίων. «Αυτή η πρόταση αντιμετωπίζεται από τους ακτιβιστές της υγείας ως ατελέσφορη και, πιο σημαντικά, ως προσπάθεια να διακοπούν οι διαπραγματεύσεις σχετικά με την άρση της πατέντας».
Ως αποτέλεσμα το Παρατηρητήριο κρίνει ότι «το Συμβούλιο της ΕΕ κράτησε τον κόσμο στο σκοτάδι σχετικά με τις συζητήσεις. Αν υπάρχει διαφοροποίηση σχετικά με το τι λένε οι υπουργοί των κρατών-μελών δημόσια και τι λένε οι κυβερνήσεις στο Συμβούλιο, η μυστικότητα βοηθάει να αποφευχθούν μη ευχάριστες σκηνές». Ακόμη και οι ευρωβουλευτές «μένουν στο σκοτάδι σχετικά με την προσέγγιση της ΕΕ στις διαπραγματεύσεις». Αλλωστε «η αποφυγή διαφάνειας σχετικά με τις συζητήσεις στο συγκεκριμένο ζήτημα μοιάζει –στην καλύτερη περίπτωση– ως αυτοεξυπηρέτηση και είναι αδικαιολόγητη εν μέσω μιας πανδημίας που ακόμη μαίνεται».
Αυτή η στάση της ΕΕ αποδίδεται στο ότι «μόνο οι πλουσιότερες χώρες έχουν αυτήν τη στιγμή πρόσβαση σε επαρκή αριθμό εμβολίων για τα εμβολιαστικά προγράμματα μεγάλης κλίμακας που απαιτούνται». Η ανεπαρκής προμήθεια των εμβολίων και η άρνηση των φαρμακευτικών εταιρειών να εισέλθουν σε εθελοντικές συμφωνίες αδειοδότησης με παρασκευαστές εμβολίων στον παγκόσμιο νότο σημαίνει ότι μεγάλα τμήματα του παγκόσμιου πληθυσμού δεν θα εμβολιαστούν πριν από το 2023. Κι όμως, λομπίστες της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας των Φαρμακευτικών Βιομηχανιών και Ενώσεων (EFPIA) σε συνάντηση που είχαν με την Επιτροπή τον Δεκέμβριο του 2020 χαρακτήρισαν την άρση ως «ακραίο μέτρο για ένα μη αναγνωρισμένο πρόβλημα».
