Οι συμπτώσεις είναι το αλατοπίπερο της ζωής, προσφέρουν ευκαιρίες για αναπολήσεις και για μια επανεξέταση ωραίων στιγμών και είναι επίσης εφαλτήρια για γόνιμες δράσεις. Ιδού μια αγαπημένη μου σύμπτωση: τέσσερις από τους πιο ρηξικέλευθους και τολμηρούς δημιουργούς του 20ού αιώνα γεννήθηκαν τον μήνα Φεβρουάριο· ο Τζέιμς Τζόις (02/02/1882), ο Ουίλιαμ Μπάροουζ (05/02/1914), ο Τόμας Μπέρνχαρντ (09/02/1931) και ο Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας (21/02/1962).
Μια άλλη σύμπτωση: συμβαίνει και οι τέσσερις να είναι λίαν ευπρόσδεκτοι στη χώρα μας, να έχουν αγαπηθεί (έως και λατρευτεί) από αλλεπάλληλες γενιές αναγνωστών, να έχουν μεταφραστεί από άξιους δουλευτές του γυρίσματος απαιτητικών έργων στη γλώσσα μας. Ιδίως ο τρίτος, ο Μπέρνχαρντ, δεν παύει να μας ερεθίζει καρπερά, καθώς μεταφράζονται συνεχώς πεζογραφήματα και ποιήματά του, ενώ ανεβαίνουν –πάντα με εκπληκτική επιτυχία– τα θεατρικά του.
Από τις 25 Ιανουαρίου στο θέατρο Ροές ο λαμπρός Γιάννος Περλέγκας, συνεπικουρούμενος από ένα επιτελείο αξιέπαινων καλλιτεχνών, μας συγκλονίζει με ένα από τα πιο εμπρηστικά και σκανδαλώδη έργα του Αυστριακού σαμποτέρ των στερεοτύπων, τη «Δύναμη της συνήθειας». Πρόκειται για μια διεξοδική αποσυναρμολόγηση του μηχανισμού της εξουσίας και του ελέγχου (εδώ ο Μπέρνχαρντ συναντάται με τον Μπάροουζ)· για έναν γλωσσικό πειραματισμό που επανεξετάζει τον ρυθμό και τη μελωδία της λαλιάς (εδώ ο Μπέρνχαρντ συναντάται με τον Τζόις)· τέλος, για μια σπαρταριστή και σπαραξικάρδια αποδομητική αναμόχλευση των συναισθηματικών περιπλοκών στην καθημερινή ζωή της εποχής μας (εδώ ο Μπέρνχαρντ συναντάται με τον Γουάλας).
Ο Καριμπάλντι, ο κεντρικός ήρωας του έργου, είναι διευθυντής ενός ελεεινού τσίρκου, ανάλγητος εξουσιαστής, αμετάκλητα αποτυχημένος στα πάντα και συνάμα επιμένει, επί είκοσι ατελέσφορα έτη, να προβάρει το εμβληματικό κουιντέτο «Πέστροφα» του Σούμπερτ για να ξεστραβώσει καλλιτεχνικά τον κόσμο, τον οποίο κατά τα άλλα αποστρέφεται και βδελύσσεται. Περιβάλλεται από έναν εσμό εξίσου αποτυχημένων συνεργατών, έναν ζογκλέρ, έναν θηριοδαμαστή, μια ακροβάτισσα, έναν κλόουν, στους οποίους έχει επιβάλει να είναι και μουσικοί!
Ο Μπέρνχαρντ αδράχνει (ή μάλλον στήνει στρατηγικά) την ευκαιρία να χύσει κι άλλο μπόλικο φαρμάκι, παρότι μονίμως δεν σταμάτησε να χύνει άφθονο φαρμάκι: στην ολιγοφρένεια και αμβλύνοια των ουσιαστικά μικροαστών Αυστριακών και Γερμανών που ρέπουν πάντα στην υποταγή· στη μικροπρέπεια και στον συναισθηματικό αναλφαβητισμό· στην υποκρισία.
Ο Γιάννος Περλέγκας και οι συμπαίκτες του αναδεικνύουν την μπερνχαρντική κοσμοθέαση με συναρπαστικά ξεκαρδιστικό τρόπο, με το να παίζουν όλοι όλους τους ρόλους εναλλάξ και αναπάντεχα, με το να εκτινάσσουν στα ύψη (εν προκειμένω, κυριολεκτικά: σκαρφαλώνουν σε σκάλες, ανεβαίνουν σε σχοινιά ακροβατών) τους περιλάλητους μηρυκασμούς και αναμηρυκασμούς του Μπέρνχαρντ περί σμπαραλιάσματος της τέχνης από αχρείους, περί της μουσικής ως λυτρωτικής τέχνης («Oλα είναι μουσική/ όλα/ Ο κόσμος είναι/ ο μακροάνθρωπος») αλλά και ως συστήματος καταπίεσης και καταστολής (μην ξεχνάμε τη χρήση του Βάγκνερ στο Τρίτο Ράιχ), περί της διαλεκτικής ανάμεσα στον άκαμπτο γερμανοαυστριακό ορθολογισμό και την τρέλα («Η νηφαλιότητά του ζευγαρώνει/ και εξοικειώνεται/ με την παραφροσύνη του») και περί μιας κοινωνίας που είναι αποκρουστική, άρρωστη και ολέθρια για τους ευαίσθητους ανθρώπους («Oλα μετά βδελυγμίας/ όλα όσα συμβαίνουν/ συμβαίνουν μετά βδελυγμίας/ Η ζωή, η υπόσταση/ μετά βδελυγμίας» και «Αυτό που συμβαίνει εδώ/ και που θα μπορούσε να το χαρακτηρίσει κανείς μουσική τέχνη/ είναι στην πραγματικότητα/ μία νοσηρότητα»).
Σημειώνω ότι η έναρξη της παράστασης σηματοδοτείται από τη μουσική των Einstürzende Neubauten και συγκεκριμένα από το δεύτερο μέρος του έργου «Grundstück», κάτι που είμαι βέβαιος ότι θα χαροποιούσε τον Μπέρνχαρντ, μιας και η μπάντα του Μπλίξα Μπάργκελντ άλλο δεν κάνει από το να ξεμοντάρει και να απορρυθμίζει (ρυθμικά, ασφαλώς) τα εξουσιαστικά πλέγματα, τη μικρότητα, τον φαρισαϊσμό και να βάλλει κατά των φιλισταίων, όπως αποκαλούσε ο Καρλ Μαρξ τους ηθικολογούντες μικροαστούς.
Αυτό το εκρηκτικό μανιφέστο αποδιάρθρωσης και αναδιάρθρωσης των αξιών, η «Δύναμη της συνήθειας», συνοδεύεται από ένα τυπογραφικό κομψοτέχνημα που επιμελήθηκε ο μαΐστωρ Ιωάννης Κ. Τσίγκας για λογαριασμό της Κάπα Εκδοτικής, έναν τετράγωνου σχήματος τόμο 260 σελίδων που στεγάζει την ανεπίληπτη μετάφραση του έργου από τον Γιάννο Περλέγκα, καθώς και κατατοπιστικά κείμενα και αναλύσεις του μπερνχαρντικού έργου από τους Σεραφείμ Βελέντζα, Μάρτιν Εσλιν, Μπέρνχαρντ Μινέτι και Ειρήνη Λεβίδη.
«Ο άρρωστος και ο σακάτης/ είναι οι κυρίαρχοι του κόσμου/ κυρίαρχοι των πάντων είναι οι άρρωστοι και οι σακάτηδες/ Μια κωμωδία αυτό είναι/ ο αίσχιστος εξευτελισμός» διαβάζουμε στη σελ. 47 του τόμου και σκεφτόμαστε με ευγνωμοσύνη πόσο πολύτιμοι είναι οι παθολογοανατόμοι των κοινωνικών συνθηκών, με πιο οξύνου, πιο ευαίσθητο, πιο ακριβή και μεθοδικό τον Τόμας Μπέρνχαρντ!
Face Control
Οκέι, τον Γιάννο Περλέγκα τον είχα πρωτοδεί στη θρυλική παράσταση «Καθαροί πια», πάνε 24 χρόνια (ω, Θεέ μου!), στο θέατρο Ροές, όπου ο αείμνηστος Λευτέρης Βογιατζής αποθέωνε τη γραφίδα της Σάρα Κέιν, και λίγο μετά συναντηθήκαμε παρέα με άλλους εκλεκτούς νέους, γεννημένους, όπως και ο Γιάννος, στην αυγή της δεκαετίας του 1980, όλοι ανήσυχοι και ταλαντούχοι, κι εκεί, σε κάποια στέκια στην οδό Ρόμβης και την πλατεία Καρύτση, βοηθούντος του οίνου, κουβεντιάζαμε δημιουργικά για τα τεκταινόμενα της εποχής, και πετάω τη σκούφια μου κάθε φορά που τον συναντάω, απ’ όσο θυμάμαι ποτέ τετ α τετ, πάντα με άλλους μαζί, και χαίρομαι που είναι Κυψελιώτης και παραμένει διάκονος της τέχνης!
