∆εν µας εκπλήσσει η µεταφορά µυθιστορηµάτων στην οθόνη κι ακόµη µας είναι οικεία η διασκευή λογοτεχνικών έργων –µυθιστορηµάτων, διηγηµάτων, ακόµη και ποιηµάτων– ώστε να παιχτούν στο θέατρο. Αυτό που αποτελεί τολµηρό εγχείρηµα είναι το ανέβασµα στη σκηνή όχι διασκευασµένων αλλά ατόφιων, όπως ακριβώς είναι γραµµένα, λέξη προς λέξη, έργων µυθιστοριογράφων.
Εδώ δεν έχουµε να κάνουµε µε διαλόγους και σύντοµες, κοφτές ατάκες, αλλά µε δεκάδες σελίδες, γραµµένες από σπουδαίους δηµιουργούς που παρουσιάζονται στο θέατρο.
Το ρίσκο είναι µεγάλο. Ξέρουµε ότι ο Τόµας Μπέρνχαρντ έγραψε θεατρικά και ορισµένα ευτύχησαν πανηγυρικά όταν παίχτηκαν στη χώρα µας, αρχής γενοµένης από το «Ρίττερ, Ντένε, Φος» που ανέβασε ο Λευτέρης Βογιατζής· o ∆ηµήτρης Καραντζάς συγκλόνισε το κοινό µε την ιλιγγιώδη «Πλατεία ηρώων»· ο Γιάννος Περλέγκας µάς πρόσφερε ανεπίληπτα τα «Ιµµάνουελ Καντ» και «Ο αδαής και ο παράφρων», ενώ µόλις ανακοινώθηκε ότι τον ∆εκέµβριο θα ανεβάσει τη «∆ύναµη της συνήθειας».
Ας επαναλάβω: αυτά ήταν γραµµένα ειδικά για το θέατρο. Ο Μπέρνχαρντ άλλωστε συνέθεσε 18 θεατρικά έργα, δέκα µικροδράµατα, ένα έργο για µπαλέτο µε φωνές και ένα λιµπρέτο για όπερα δωµατίου. ∆ιέπρεψε, και ως πεζογράφος, καθώς σκάρωνε µικρές «αφηγήσεις», έγραφε διηγήµατα, σύντοµες πρόζες (Kurzprosa), αλλά καταπιάστηκε και µε τη συγγραφή εννέα µυθιστορηµάτων, από τα οποία έχουν µεταφραστεί τα εξής εφτά: «Ξύλευση», «Παλιοί δάσκαλοι», «∆ιόρθωση», «Μπετόν», «Το ασβεστοκάµινο», «Αφανισµός» και «Ο αποτυχηµένος».
Είναι ενδιαφέρον ότι τα δύο τελευταία µεταφέρθηκαν στη σκηνή σχεδόν ως είχαν, το κείµενο το ίδιο και όχι η θεατρική διασκευή του κειµένου, από εκλεκτούς θεατρανθρώπους: ο «Αφανισµός» από την Αννα Κοκκίνου και ο «Αποτυχηµένος» από τον Εκτορα Λυγίζο.
Το τόλµηµα ήταν τελεσφόρο. Ο λόγος του Μπέρνχαρντ, ασθµατικά αλλά και µελωδικά µακροπερίοδος, γεµάτος µηρυκασµούς και αναµηρυκασµούς, καταιγιστικούς αφορισµούς και σαρωτικά αιχµηρό χιούµορ, ευτύχησε στα χέρια της Κοκκίνου και του Λυγίζου. Αντιµετώπισαν τα κείµενα σαν παρτιτούρα και επιδόθηκαν σε µια µουσική και χορευτική µεταφορά τους. Ιδίως η εργασία του Λοΐζου και των συνεργατών του συνίσταται σε µια καταπληκτική χορογραφία βλεµµάτων, ακόµη και των δαχτύλων των ηθοποιών οι κινήσεις έχουν σηµασία, ενώ κάθε φράση, κάθε λέξη του Μπέρνχαρντ αναδεικνύεται µε όλο της το σηµασιολογικό φορτίο.
Η Βιρζινί Ντεσµπάντ µε είχε ήδη συνεπάρει όσο καταβρόχθιζα την καταιγιστική τριλογία της «Βερνόν Σουµπουτέξ» (µτφρ. Ρίτα Κολαΐτη τα δύο πρώτα έργα και Χαρά Σκιαδέλλη το τρίτο, εκδ. Στερέωµα), που έγινε τηλεοπτική σειρά εννέα επεισοδίων από την Κάθι Βερνέ και παίζεται στο Cinobo.
Η τριλογία ολοκληρώθηκε το 2017 και πέντε χρόνια µετά, το 2022, η Ντεσµπάντ επανέρχεται µε ένα πολύ δυνατό µυθιστόρηµα, το «Αγαπητέ µαλάκα» (µτφρ. Γιώργος Καράµπελας, εκδ. Στερέωµα), που θίγει όλα τα κρίσιµα ζητήµατα και φαινόµενα της εποχής µας: τους εθισµούς, τη δηµοσιότητα, τα µέσα κοινωνικής δικτύωσης, την πολιτική ορθότητα, τον κορονοϊό και την καραντίνα, το χάσµα γενεών, τον φεµινισµό και κυρίως την κοινωνική αποµόνωση, ναι, τη µοναξιά πλήθους ανθρώπων µες στις µεγαλουπόλεις. Το µυθιστόρηµα έχει τη µορφή ανταλλαγής ηλεκτρονικών µηνυµάτων ανάµεσα σε έναν πετυχηµένο µυθιστοριογράφο, τον Οσκάρ Ζαγιάκ, και µια ηθοποιό σε πτώση, τη Ρεµπεκά Λατέ, ενώ παρεµβάλλονται αναρτήσεις-µανιφέστα µιας ακραίας φεµινίστριας, της Ζοέ Κατανά.
Το κοκτέιλ είναι εµπρηστικό, η γλώσσα της Ντεσµπάντ είναι καταβυθισµένη στη σηµερινή λαλιά, µε στοιχεία τόσο από την αργκό όσο και από τις τρέχουσες κοινωνιολογικές θεωρίες, ενώ κάθε τόσο «ακούγονται» κοµµάτια της γαλλικής ραπ. Μολονότι εκκινεί επιθετικά, µε βίαιες και υβριστικές αντιπαραθέσεις, ανάµεσα στους Ζαγιάκ και Λατέ (ας σηµειώσω, παρεµπιπτόντως, ότι πρότυπο της ηθοποιού είναι η λατρεµένη Μπεατρίς Νταλ, επιστήθια φίλη της µυθιστοριογράφου), µε την πάροδο του χρόνου και των σελίδων δεσπόζουν η κατανόηση, η ενσυναίσθηση, η ατραπός προς µιαν αλληλοπεριχώρηση, προς µια λυτρωτική υπέρβαση της αλλοτρίωσης και του µοναχικού ζόφου. Το πολύ ανθρώπινο αυτό µυθιστόρηµα µεταφέρεται, όπως και αυτά του Μπέρνχαρντ, στη σκηνή από τον Σωτήρη Καραµεσίνη στις αρχές Νοεµβρίου.
Ελπίζουµε και ευχόµαστε να δούµε κι άλλα σηµαντικά µυθιστορήµατα στο θέατρο, όχι διασκευασµένα αλλά διατηρώντας το δικό τους ύφος και τον ιδιαίτερο αφηγηµατικό ρυθµό τους.
Διαβάστε επίσης:
Ζιλιέτ Μπινός και Ρέιφ Φάινς στο 65ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης
Στην πρόβα: Στο μυαλό της Μπλανς Ντιμπουά (Photos)
Μισές δουλειές… ολόκληρη παράσταση
Τιμ Ρόμπινς: Ηθοποιός με άποψη και νεύρο
Είμαστε φτιαγμένοι από αστρόσκονη
Στην Πρόβα: Είδαμε την «Κόρη του λοχαγού» -Ένας ύμνος στην αγάπη