To ντοκιμαντέρ «Τα 4 Επίπεδα της Υπαρξης» της Ηλιάνας Δανέζη παρουσιάζει μια απίθανη ιστορία για τη φιλία και τη μουσική.
Βρισκόμαστε στις αρχές της δεκαετίας του ’70 στο Iλιον της δυτικής Αττικής. Ο Θανάσης Αλατάς, ο Νίκος Γράψας, ο Χρήστος Βλαχάκης και ο Μαρίνος Γιαμαλάκης γράφουν απίθανες ροκ και ψυχεδελικές μουσικές με το συγκρότημα Τα 4 Επίπεδα της Υπαρξης, δίνουν συναυλίες σε συνοικιακούς κινηματογράφους, φοράνε παντελόνια καμπάνα και κάνουν πρόβες στα υπόγεια της γειτονιάς τους. Ο ένας και μοναδικός δίσκος τους ακολουθεί λαμπερή μοναχική πορεία, γίνεται περιζήτητος από τους συλλέκτες και με τα χρόνια αποκτά τεράστια αξία. Και κάπως έτσι φτάνουμε στο πιο απίθανο κομμάτι της ιστορίας. Το μουσικό θέμα ενός εκ των κομματιών του δίσκου («Κάποια μέρα στην Αθήνα») γίνεται το sample του «Run this town» που ερμηνεύουν η Ριάνα, o Jay–Z και ο Kanye West και το 2010 βραβεύεται με δύο Grammy. Αυτή την εντυπωσιακή ιστορία επέλεξε η Ηλιάνα Δανέζη για να κάνει το σκηνοθετικό της ντεμπούτο. Ενα μουσικό ντοκιμαντέρ για τη φιλία και τις παρέες από τις δυτικές συνοικίες το οποίο βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
«Εχω εμμονή με τις ιστορίες που έχουν καλό τέλος. Κατά τύχη έπεσα πάνω σε μια συνέντευξη που είχε δώσει ο Θανάσης Αλατάς με αφορμή τα βραβεία Grammy. Αρχισα να ακούω τα κομμάτια τους στο YouTube και αναρωτήθηκα πώς αυτά τα πιτσιρίκια που έγραφαν μουσική μέσα στη χούντα έκαναν τόσο τρομερά πράγματα» αναφέρει στο Documento η Ηλιάνα Δανέζη. «Συναντήθηκα με τον Θανάση και του ήρθε σαν βόμβα ότι ήθελα να κάνω ταινία την εφηβεία τους. Για έξι μήνες βρισκόμασταν τακτικά για να με βάλει στο κλίμα της εποχής. Γεννημένη το 1984 δεν είχα πλήρη εικόνα εκείνης της περιόδου. Κάναμε μια καλή προεργασία προτού βγάλω την κάμερα. Διαβάζαμε στίχους, εφημερίδες, ιστορίες πίσω από τα τραγούδια. Το ντοκιμαντέρ είναι μια κωδικοποιημένη ιστορία της νιότης τους. Δεν πίστευα ότι θα βραβευτεί ή ότι θα πουλήσει τρελά. Και ο Θανάσης όμως όταν έγραφε μουσική στα 18 του χρόνια δεν ήξερε ότι θα πάρει Grammy».
Το ντοκιμαντέρ σκιαγραφεί και τη μουσική ατμόσφαιρα της εποχής: «Πέρα από τα 4 Επίπεδα της Υπαρξης, είναι ένα ντοκιμαντέρ για τις δυτικές συνοικίες και τις αφανείς μπάντες-διαμάντια εκείνης της εποχής. Ηθελα να εστιάσω στο μουσικό κλίμα των 70s και στη γειτονιά που τους ανέδειξε. Ηταν απαραίτητο όμως να τους ακολουθήσω στα στέκια και στη ζωή τους σήμερα. Δεν ήθελα να πέσουμε στην παγίδα να αναδείξουμε μόνο το περιστατικό με τον Jay–Z και τη Ριάνα. Η συνάντηση και το σμίξιμο των φίλων είναι η ουσία της ταινίας. Αγάπησε αυτό που κάνεις και δεν ξέρεις ποτέ πώς μπορεί να πάει. Πιστεύω πολύ σε αυτό».
Η κιθάρα, οι γελοιογραφίες και ο Θανάσης Βέγγος
Ο Θανάσης Αλατάς είναι ξεχωριστή περίπτωση ανθρώπου και καλλιτέχνη με χιούμορ και ιδιαίτερη ευαισθησία. Πώς όμως ξεκίνησε η περιπέτειά του με τη μουσική; «Ο πατέρας μου έβαζε δίσκους στο σπίτι και χόρευε κάθε Κυριακή. Στον κινηματογράφο απέναντι από το σπίτι μου ήρθα σε επαφή με όλες τις μουσικές του κόσμου. Είχα όμως και μια ανησυχία… συνθετική. Παρά την επιμονή μου να μάθω να παίζω γνωστά τραγούδια στην κιθάρα, μέσα στο κομμάτι έβλεπα από την αρχή άλλα πράγματα και προσπαθούσα να συνθέσω. Μιλάμε για τις αρχές της δεκαετίας του ’70. Τότε μάζευα χαρτζιλίκι από τα κάλαντα για να αγοράσω δίσκους. Ηταν δύσκολο να αποδεχτεί η οικογένεια ότι παίζεις κιθαρούλα και δεν αγαπάς τόσο τα μαθήματα και να εμφανίζεσαι με παντελόνι καμπάνα και φαβορίτα».
Η περίοδος της χούντας τον βρήκε να ασχολείται με τη μουσική και τις γελοιογραφίες. «Τότε δούλευα ως κλητήρας στα “Νέα”, αλλά είχα πάθος με τα σκίτσα. Πολλά από αυτά δεν περνούσαν από τη λογοκρισία. Καμιά φορά με φώναζε ο διευθυντής της εφημερίδας Κώστας Νίτσος και μου έλεγε: “Βάζε ό,τι θέλεις για τους χουντικούς, αλλά μη βάζεις για παπάδες”. Θυμάμαι ότι ερχόταν συχνά στην εφημερίδα ο Θανάσης Βέγγος. “Γεια σου, Θανάση” του έλεγα, “γεια σου, Θανάση” μου απαντούσε. Μια φορά πήγα να του ζητήσω αυτόγραφο. Μου απάντησε: “Πήγαινε σε αυτή την οδό στον δεύτερο όροφο, χτύπα το κουδούνι και θα σου δώσουν εκεί αυτόγραφο”. Του λέω “Τι είναι εκεί;”. Και μου απαντάει: “Εκεί μένει η Βουγιουκλάκη”. Ηθελα να μελετάω και κιθάρα στο θυρωρείο. Είχα φτιάξει μια δική μου κατασκευή από ξύλο πάνω στην οποία είχα σχεδιάσει τα τάστα της κιθάρας για να παίζω στα κρυφά. Τότε βρισκόμασταν με παρέες από το Ιλιον και τους κοντινούς δήμους. Εκείνη την εποχή δεν μπορούσες να κάνεις κάτι αυθόρμητο, πήγαινες σε μια λέσχη για να ακούσεις μουσική και να παίξεις μπιλιάρδο και υπήρχε ο φόβος να σε πιάσουν, να σε κουρέψουν και να σου πάρουν την ταυτότητα».
Οι εμπειρίες του συνθέτουν το μουσικό κλίμα και τις παράλογες καταστάσεις της εποχής. «Το πρώτο γκρουπ που συμμετείχα ονομαζόταν Frog’s Εye (τo μάτι του βατράχου). Δεν παίξαμε ποτέ σαν πρώτο συγκρότημα σε συναυλία, αλλά είχαμε τα δικά μας κομμάτια. Ερχονταν να μας ακούσουν παιδιά από τα σχολεία για να μαζέψουν χρήματα για τις γιορτές τους. Οι κινηματογράφοι τις Κυριακές το πρωί γέμιζαν ασφυκτικά. Δεν παίρναμε χρήματα. Ούτε καν πορτοκαλάδες. Παίζαμε για να εκτονωθούμε. Δεν εμφανιστήκαμε ποτέ σε κάποιο κέντρο με αμοιβή. Οταν ερχόταν ένα μεγάλο συγκρότημα (π.χ. οι Socrates) ήμασταν στο κοινό και σεληνιαζόμασταν. Είχαμε κάνει και περιοδείες. Μια φορά είχαμε πάει στα Μέγαρα. Η αφίσα έγραφε “Μουσική με την ελπίδα της μουσικής” και από κάτω τα ονόματα των συγκροτημάτων. Η λέξη “ελπίδα” ήταν γραμμένη με μεγάλα γράμματα και τα ονόματά μας με τόσο μικρά που όταν φτάσαμε εκεί όλοι περίμεναν να ακούσουν την Ελπίδα. Ο υπεύθυνος μου είχε πει: “Θανάση, να παίξετε καλά γιατί θα φάμε ξύλο. Εχει γίνει μια παρανόηση”. Του απάντησα: “Αυτό δεν είναι παρανόηση, είναι παραπλάνηση”. Κάποιοι πονηροί προσπαθούσαν να βγάλουν χρήματα έτσι».
Από τον πρώτο δίσκο στα βραβεία Grammy
Πώς όμως Τα 4 Επίπεδα της Υπαρξης χάραξαν όλη αυτήν τη λαμπερή μουσική διαδρομή; «Το συγκρότημα δημιουργήθηκε το 1974. Η αρχή της μεταπολίτευσης ήταν ιδιαίτερα έντονη και πυκνή εποχή. Κάποτε μας κάλεσαν σε μια συναυλία στο Σπόρτιγκ να παίξουμε για την Κύπρο. Οι επίσημοι καλλιτέχνες καθυστερούσαν και έτσι μείναμε στη σκηνή για 45 ολόκληρα λεπτά. Μόλις βγήκε ο Πασχάλης θυμάμαι ότι είχε γίνει πανικός, είχαν ορμήσει στη σκηνή εκατοντάδες κορίτσια. Εμείς βέβαια ήμασταν ροκάδες, ο Πασχάλης ήταν για μας ο Ρουβάς εκείνης της εποχής. Προσπάθησα να βρω υλικό γι’ αυτήν τη συναυλία αλλά δεν τα κατάφερα. Τελικά έφαγαν τα λεφτά και δεν τα έδωσαν ποτέ για την Κύπρο. Το 1975 μας κάλεσε η ΕΡΤ στον διαγωνισμό “Μουσικά ταλέντα”. Είχε έρθει ο Στέφανος Βασιλειάδης στο υπόγειο να μας ακούσει και είχε ενθουσιαστεί. Από τότε παίζαμε στα μουσικά διαλείμματα της ΕΡΤ κάθε μέρα. Από κει μας ανακάλυψε η Τζίνα (η Venus Gina που είχε το δισκάδικο) και κυκλοφόρησε ο πρώτος μας δίσκος. Τα Επίπεδα διαλύθηκαν όταν πήγαμε φαντάροι. Ο δίσκος μας τελικά έκανε παγκόσμια τουρνέ μόνος του».
Και φυσικά η κορύφωση ήρθε με τα βραβεία Grammy. «Το 2009 με πήραν τηλέφωνο από την Αμερική για να μου ανακοινώσουν ότι θέλουν ένα κομμάτι μου. Ηταν κάτι απίθανο, αλλά αυτό το τηλεφώνημα ήταν ένα τίποτε σε σχέση με όσα συνέβησαν στη συνέχεια. Στις αρχές του 2010 έμαθα ότι το τραγούδι είναι υποψήφιο για Grammy. Ολο αυτό το διάστημα είχα μιλήσει με τα μεγαλύτερα στούντιο παραγωγής της Αμερικής, τη γραμματέα του Jay–Z, τους διευθυντές του MTV. Ενα πρωί ξύπνησα και είδα ότι το τραγούδι είχε κερδίσει δύο Grammy. “Πού πας τώρα, Θανάση;” σκέφτηκα, γιατί δεν ήμουν καν ενεργός μουσικός. Αν το πάθεις αυτό 16 χρόνων, χαζεύεις. Τώρα το χειριστήκαμε ωραία. Καμιά φορά βέβαια όλα τα επισκιάζει η συζήτηση για τη Ριάνα. Κάποιος μου έχει ζητήσει να τη φέρω για συναυλία, άλλοι μου έχουν πει να της στείλω τα τραγούδια τους. Απίστευτα πράγματα».
Οπως αναφέρει ο Θανάσης Αλατάς, «κάθε δέκα χρόνια συμβαίνει κάτι εντελώς απρόσμενο με τα Επίπεδα. Το τηλεφώνημα της Ηλιάνας έσκασε κι αυτό ξαφνικά. Ο Χρήστος ζει στην Ολλανδία και ο Νίκος είναι καθηγητής μουσικής και έχει κάνει μεγάλη καριέρα με τις Δυνάμεις του Αιγαίου. Μόνος μου δεν θα το έκανα. Μας έβαλε σε ωραία περιπέτεια η Ηλιάνα. Οταν πήγαμε στη Θεσσαλονίκη και άκουσα ότι θα βραβευτεί μια ταινία για τη φιλία, της λέω: “Το πήρες”. “Ποιο;” μου λέει. Της απαντάω: “Tο βραβείο, σήκω”. Δεν το πίστευε εκείνη τη στιγμή».
Ο Θανάσης Αλατάς λέει ότι είναι λίγο «παντέχνης», δηλαδή ασχολείται με πολλά πράγματα ταυτόχρονα. «Φέτος συνεργάζομαι με τον Νίκο Γράψα και τις Δυνάμεις του Αιγαίου για ένα καινούργιο ντοκιμαντέρ και εμφανίσεις με τους OTUS. Προχωράω μεταξύ μουσικής, συγγραφής βιβλίων, σκίτσων και γελοιογραφιών και ό,τι άλλο μου κινήσει το ενδιαφέρον».
INFΟ
Το ντοκιμαντέρ είναι αφιερωμένο στη μνήμη του Μαρίνου Γιαμαλάκη από Τα 4 Επίπεδα της Υπαρξης και του σκηνοθέτη Νίκου Τριανταφυλλίδη