Οι καλοκαιρινές εκθέσεις της γκαλερί Citronne στον Πόρο αποτελούν από τα πλέον σημαντικά καλλιτεχνικά γεγονότα του Αργοσαρωνικού. Φέτος η γκαλερί κάνει άνοιγμα σε γενιές νέων και διεθνών καλλιτεχνών και τους συστήνει μαζί με καταξιωμένους καλλιτέχνες, απαντώντας στις επιταγές του σύγχρονου καλλιτεχνικού γίγνεσθαι. Η διευθύντρια της γκαλερί Citronne και ιστορικός τέχνης Τατιάνα Σπινάρη-Πολλάλη ανέθεσε την επιμέλεια της φετινής έκθεσης «Εγγύτητες και αποστάσεις» στη Λελλέ Δεμερτζή.
«Οι “Εγγύτητες και αποστάσεις” εντοπίζονται τόσο μεταξύ γενιών και ηπείρων όσο και μεταξύ πρακτικών, υλικών, μέσων και αφηγήσεων. Η έκθεση φέρνει σε διάλογο δώδεκα καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο (Ευρώπη, Αφρική, Αμερική) και τους παρέχει τη δυνατότητα να διαδράσουν αναφορικά με ζητήματα ταυτότητας και συλλογικότητας» λέει η επιμελήτρια μιλώντας στο Documento.
«Ερωτήματα γύρω από την τοπικότητα, την υπερ- και δια-τοπικότητα βρίσκονται στον πυρήνα της γκαλερί Citronne. Οι καλλιτέχνες συνομιλούν μέσα από τη δική τους πραγματικότητα και αναρωτιούνται πού ανήκουν και με ποιους όρους. Ένα εύρος καλλιτεχνικών πρακτικών που εκτείνονται από τη ζωγραφική έως τη φωτογραφία και τις εγκαταστάσεις δίνει έμφαση στα σημεία συνάντησης της συλλογικής εμπειρίας και τιμάει τις διαφορετικές πτυχές μεταξύ πολιτισμών, γεωγραφικών θέσεων, ατομικοτήτων και καλλιτεχνικών προσεγγίσεων» σχολιάζει η κ. Δεμερτζή.
Καλλιτεχνικές φωνές από τη δυτική Αφρική
Ιδιαίτερο καλλιτεχνικό και πολιτισμικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα έργα των αυτοδίδακτων –κατά κύριο λόγο– καλλιτεχνών από τη δυτική Αφρική. «Η καλλιτεχνική πραγματικότητα εκεί απέχει πολύ από ό,τι έχουμε συνηθίσει. Δεν υπάρχει παρά μόνο μία σχολή καλών τεχνών με πολύ λίγους σπουδαστές, ενώ το ταλέντο και η επιθυμία για παραγωγή τέχνης αφθονούν. Επίσης δεν υπήρχαν μέχρι πρόσφατα μουσεία ή ιδρύματα για να έρθεις σε επαφή με την τέχνη.
Βέβαια αυτό τα τελευταία δέκα χρόνια έχει αρχίσει να αλλάζει γιατί μέσω του ίντερνετ και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης όλοι έχουμε πρόσβαση στα μουσεία του κόσμου. Ετσι παρατηρούμε αυτήν τη νέα γενιά καλλιτεχνών από τη δυτική Αφρική να αναδύεται κόντρα στην έλλειψη εκπαίδευσης, κρατικής υποστήριξης και πόρων και να αναπαριστά την πραγματικότητά της με ό,τι μέσα έχει» υπογραμμίζει η συνομιλήτριά μας.
Για παράδειγμα ο Νιγηριανός Chiderah Bosah –μόλις 22 χρόνων– έμαθε να σχεδιάζει αντιγράφοντας φιγούρες από κόμικς και «νομίζω ότι έχει την αρετή και την ποιότητα ενός αναγεννησιακού ζωγράφου. Οι πίνακές του είναι βαθιά συγκινητικοί από κοντά… οι γυαλάδες, η γλυκύτητα των προσώπων, η γαλήνη τους». Ο Chiderah ζωγραφίζει πρόσωπα του στενού κοινωνικού του κύκλου – τα τελευταία τρία χρόνια τα έργα του έχουν εκτεθεί στα μεγαλύτερα art fairs σε Αφρική, Ευρώπη και Αμερική.
Ο Kwaku Yaro από την Γκάνα χρησιμοποιεί ανακυκλωμένα υλικά: υφασμάτινους σάκους μεταφοράς προϊόντων και πλαστικά ματ «προσπαθώντας, όπως άλλωστε πολλοί καλλιτέχνες της γενιάς του, να αφυπνίσει τη διεθνή κοινότητα για τις συνέπειες του fast fashion, mass production, mass waste που είναι απτές σε όλες τις παραλίες και τις αγορές της Γκάνας. Τα τελευταία δυο χρόνια έχει εκθέσει σε μεγάλες γκαλερί σε Λονδίνο και Ντουμπάι».
O Cedric Kouame από την Ακτή Ελεφαντοστού ξεκίνησε την καλλιτεχνική πρακτική του ως γλύπτης ενώ στη συνέχεια παρακολούθησε σεμινάρια φωτογραφίας για να βρει ενδιαφέρον στη συλλογή vintage φωτογραφιών στις οποίες κατόπιν επεμβαίνει με χημικές αντιδράσεις αντιμετωπίζοντάς τις σαν ζωγραφικά έργα.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η Λελλέ Δεμερτζή έρχεται σε επαφή με την εικαστική σκηνή της Αφρικής καθώς το 2019 παρουσίασε εκεί μια long-durational περφόρμανς σε ένα φεστιβάλ, το 2020 μια ακόμη περφόρμανς σε συνεργασία με τον Γκανέζο καλλιτέχνη Martin Toloku ενώ μες στην πανδημία πέρασε εκεί έξι μήνες εμβαθύνοντας «σε ανθρώπινες σχέσεις, σε σύνδεση με πολλούς καλλιτέχνες, κάποιους από τους οποίους θα συναντήσετε και στην έκθεση. Ο τόπος έχει κάτι πραγματικά μαγικό αλλά την ίδια στιγμή οι γεωπολιτικές δυναμικές της δυτικής Αφρικής είναι τόσο περίπλοκες στη μετα-αποικιακή ιστορία και αποτυπώνονται τόσο έντονα στο τοπίο που πάντα έβρισκα λόγο να επιστρέφω και να ερευνώ σε μεγαλύτερο βάθος. Θέματα βιωσιμότητας, οικολογίας, οικονομίας, ανάπτυξης είναι φλέγοντα και στο προσκήνιο της κοινωνίας της Γκάνας. Αυτό αντικατοπτρίζεται και στην τέχνη που παράγεται εκεί, με εξαιρετικές φωνές να αναδύονται οι οποίες μετέρχονται όλα τα καλλιτεχνικά μέσα: εγκαταστάσεις, γλυπτική, ζωγραφική, φωτογραφία, περφόρμανς».
Η δυσκολία του να είσαι νέος καλλιτέχνης
Η πλειονότητα των καλλιτεχνών που συμμετέχουν στην έκθεση «Εγγύτητες και αποστάσεις» ανήκει στη νέα γενιά. Τη ρωτώ πώς βιώνουν οι νέοι εικαστικοί την κατάσταση στην Ελλάδα (όταν το ΑΠΘ σε έρευνά του κατέληξε ότι στην πλειονότητά τους ζουν με εξαιρετικά χαμηλά εισοδήματα) και πόσο σημαντικό είναι οι γκαλερί να εμπιστεύονται και να προωθούν νέους καλλιτέχνες.
«Η εμπειρία μου από διαφορετικές καλλιτεχνικές σκηνές σε Βερολίνο, Νέα Υόρκη, Ακρά και Αθήνα είναι ότι οι καλλιτέχνες της νέας γενιάς έχουν να αντιμετωπίσουν πολλές προκλήσεις, από την επιβίωση έως την ανέλιξη και την ανάδειξη του έργου τους. Ούτε στην Αφρική ούτε στην Ελλάδα υπάρχει η κρατική στήριξη που συναντάμε σε χώρες της βόρειας και κεντρικής Ευρώπης. Αντίστοιχα στην Αμερική η επιβίωση σε ένα ελάχιστο στάνταρ αναγκών ενός καλλιτέχνη (στέγη, στούντιο, υλικά) δεν είναι καθόλου δεδομένη για πολλούς.
Στην Αθήνα πλήττονται όλοι οι καλλιτεχνικοί κλάδοι, από τα εικαστικά έως τον κινηματογράφο, τον χορό, τη μουσική. Με εξαίρεση τις επιχορηγήσεις του υπουργείου και τις πρωτοβουλίες ιδιωτικών ιδρυμάτων οι περισσότεροι καλλιτέχνες βιοπορίζονται σε βάθος χρόνου κατά κύριο λόγο σε άλλα ή παρεμφερή αντικείμενα. Αφενός αυτό έχει ένα ενδιαφέρον γιατί ως καλλιτέχνες βρίσκουμε τρόπο να προσφέρουμε στην κοινωνία με διαφορετικά μέσα από την καθαυτή δημιουργική έκφραση. Από την άλλη όμως πόση αντοχή και συγκέντρωση απομένουν για δημιουργία στο τέλος της μέρας μετά τον καθημερινό βιοποριστικό αγώνα;
Εκεί νιώθω ότι η πρόκληση για όλους τους καλλιτέχνες της γενιάς μου έγκειται κατά βάση στην υπομονή και την επιμονή και στο σμίλευμα μιας τέχνης τόσο συγκεκριμένης που γίνεται πανανθρώπινη και αδιαμφισβήτητη. Αυτοί είναι που θα γραφτούν στις ιστορίες τέχνης του μέλλοντος, όπως άλλωστε συμβαίνει με τους καλλιτέχνες κάθε γενιάς και εποχής».
Περιήγηση στην έκθεση
Το γλωσσικό στοιχείο τονίζεται στο «Αρχείο καπνού: Καπνιστές» του Πάνου Χαραλάμπους, ο οποίος τυπώνει ονόματα αναγνωρίσιμων ανθρώπων της τέχνης, του θεάματος και των γραμμάτων σε φύλλα καπνού για να αντιπαραβάλει την εργασία των ντόπιων καπνοκαλλιεργητών με την εξύμνηση του καπνίσματος στον κινηματογράφο, στη λογοτεχνία και τη διαφήμιση. Το έργο λειτουργεί ως υλικό διανοητικό τοπίο, ως μαρτυρία μιας παραγωγικής και οικονομικής δύναμης που άκμασε στην Ελλάδα στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, αλλά τώρα αργοσβήνει.
Μέσα παραγωγής και πρωτόκολλα εμπορίου μετατρέπονται στο υπόβαθρο του έργου του Πάνου Φαμέλη. Το «γλυπτικό σχέδιο» silencer είναι μια ευτελής ξύλινη επιφάνεια μεταφοράς εμπορευμάτων. Η επάλληλη αυτοματοποιημένη μεταγραφή ποιημάτων καθιστά τη γραφή δυσανάγνωστη: η γλώσσα μετουσιώνεται σε εικόνα και ρυθμό.
Η φωτογραφία έχει εξέχοντα ρόλο στην καλλιτεχνική πρακτική της Αμερικανοβουλγάρας Dessislava Terzieva που περιλαμβάνει κολάζ, γλυπτά και εγκαταστάσεις. Η σειρά έργων συνδυάζει μεταχειρισμένα πολύχρωμα φουλάρια και εικόνες από το άμεσο περιβάλλον στη βουλγαρική γενέτειρά της. Τα υβριδικά κολάζ της Λελλές Δεμερτζή είναι εμπνευσμένα από την ελληνική μυθολογία και ειδικότερα από τις «Μεταμορφώσεις» του Οβίδιου. Η συγχώνευση γλυπτικών και ανθρώπινων σωμάτων μέσα από φωτογραφίες που συνέλεξε σε μητροπολιτικά μουσεία ανά τον κόσμο παραπέμπει στη διασπορά τόσο των έργων πολιτιστικής κληρονομιάς όσο και των ανθρώπων.
Ο Αντώνης Βολανάκης παρουσιάζει ένα γλυπτό σε μορφή ξύλινης βαλίτσας που συμβολίζει την κινητικότητα των σύγχρονων νομάδων. Η επανάληψη της φράσης «I am in the box» σχηματίζει μια σπείρα, αντίστοιχη με εκείνης στον δίσκο της Φαιστού, που προκαλεί αίσθηση εγκλεισμού. Η γλώσσα έχει σημαίνουσα θέση στους πίνακες της Ελληνοαμερικανίδας Νικόλ Οικονομίδου που εξερευνούν τους ενδιάμεσους χώρους της διπλής υπηκοότητάς της. To «State of being» έλκει την καταγωγή του από τη ζωγραφική παράδοση του ρομαντισμού και υποδηλώνει ότι η ταυτότητα κατοικεί στον ενδιάμεσο χώρο του μη ανήκειν.
Τέλος, ο Αλέκος Κυραρίνης, εμπνευσμένος από τη βυζαντινή εικονογραφία, παρουσιάζει ένα τραπεζοειδές μαρμάρινο υποστύλωμα με μια μορφή αγγέλου στις τέσσερις πλευρές. Ιστορία, λαογραφία και χριστιανική παράδοση συνυπάρχουν στο έργο, όπου η εικονογράφηση και η διακόσμηση, το φυσικό και το μεταφυσικό, οι έννοιες του καλού και του κακού συγχέονται.
INF0
Eως τις 18/7 στον Πόρο.Aπό τις 14/7 στη Citronne στην Αθήνα με άλλα έργα των ίδιων καλλιτεχνών
*Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Documento
