Η σχέση της εξουσίας με το κινηματογραφικό θέαμα πάντα υπήρξε ταραχώδης. Δεν είναι η κυβέρνηση Μητσοτάκη (και τα πειθήνια αστυνομικά όργανα) που ανακάλυψε πως η έκθεση ανηλίκων σε κινηματογραφικές εικόνες που έχουν χαρακτηριστεί ακατάλληλες, όπως στην περίπτωση του περιβόητου άμα δε και διαβόητου «Joker», προκαλεί ανήκεστο βλάβη στον ψυχισμό τους. Η ιστορία αυτή στην Ελλάδα ξεκινά από παλιά, ίσως από το 1919.
Έρευνα: Νίκος Θεοδοσίου, σκηνοθέτης – συγγραφέας
Περιπτώσεις βαριάς μορφής
Μια νεαρή κοπέλα της καλής κοινωνίας, 16 χρόνων, πηγαίνει ένα βράδυ σινεμά και βλέπει το έργο «Η κυρία με τας καμελίας». Επιστρέφοντας σπίτι της, εντυπωσιασμένη από την ταινία, επαναλαμβάνει τους διαλόγους κάποιων δραματικών σκηνών. Οι γονείς της πανικοβάλλονται, καλούν επειγόντως τον γιατρό κι αυτός διαπιστώνει ψυχασθένεια!
Το αστείο και συνάμα τραγικό αυτό γεγονός συνέβη το 1919 στον Πειραιά. Η «Κυρία με τας καμελίας» αλλά και οι υπόλοιπες κυρίες και κύριοι της οθόνης μπαίνουν από τότε στο στόχαστρο των «ειδικών». Στον κινηματογράφο βλέπουν από δω και πέρα όλες τις αιτίες των κακών που μαστίζουν την κοινωνία και κύρια την παιδική εγκληματικότητα. Κοινωνικά, οικονομικά ή πολιτικά αίτια γι’ αυτούς δεν υπάρχουν. Η μετατροπή του κινηματογράφου σε αποδιοπομπαίο τράγο είναι μια εύκολη λύση που εξυπηρετεί όλους.
Ταυτόχρονα όμως αυτή η αντίληψη εκδηλώνει και τον τρόμο των κρατούντων απέναντι σε αυτό το μέσο που μπορεί να οδηγήσει τη νεολαία σε ενέργειες που αναταράσσουν την κοινωνική τάξη. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτά που γράφει το 1929 ο δικαστικός Αριστείδης Πουλατζάς στο βιβλίο του «Παιδική εγκληματικότης και προληπτικός έλεγχος του κινηματογράφου»: «Έχομεν την συμμορίαν του νεαρού Χριστοφιλέα, όχι τόσον διά τους φόνους των σωφέρ, αλλά διά την προ έτους δράσιν του ως Ροκαμβόλ. Έτυχε να κληθώ ως πραγματογνώμων διά να αποφανθώ εάν εγράφησαν παρ’ αυτού ορισμέναι απειλητικαί επιστολαί. Όταν λοιπόν διά της ερεύνης και γνωματεύσεως κατέστη ματαία κάθε άρνησις, διηγήθη τον τρόπον της ενεργείας του, τας χρησιμοποιουμένας μάσκας και δυναμίτιδα, την διαταγήν του προς τον τότε διευθυντήν του 3ου τμήματος να αναρτήση πίνακα των πτωχών της συνοικίας και τα διδόμενα προς έκαστον βοηθήματα. Ό,τι ακριβώς εγίνετο εις ομώνυμον ταινίαν του Ροκαμβόλ εις κάποιον συνοικιακόν κινηματογράφον…».
Αλλά πριν από τους «ειδικούς», πολλά χρόνια πριν, δημοσιογράφοι και αστυνομικοί είχαν προείδει την «ανηθικότητα» του κινηματογράφου.
Το 1907 ο Γ. Τσοκόπουλος αρθρογραφεί συστηματικά στην εφημερίδα «Καιροί» κατά των αστυνομικών ταινιών και ζητάει να ληφθούν μέτρα όπως αυτά που πήρε ο Κάιζερ στη Γερμανία! Σε ένα άρθρο του με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Δυστυχισμένα παιδιά» γράφει: «Εις τον Πειραιά απηγορεύθη η κινηματογραφική προβολή των παθών του Χριστού. Όσοι δεν είμεθα παπάδες δεν ημπορούμεν να εννοήσωμεν εις τι προσβάλλεται η θρησκεία διά της προβολής αυτής. Αλλά επιτέλους, ίσως οι παπάδες ξέρουν κάτι περισσότερον από ημάς εις αυτό το κεφάλαιον. Αφού όμως έγινεν η απαγόρευσις εκείνη, δεν ημπορούσε τάχα να γίνη και μια άλλη ακόμη απαγόρευσις όλης αυτής της φρίκης, του αίματος, της θλίψεως, της αηδίας, την οποίαν διοχετεύομεν εις την ψυχήν των παιδιών; Κύριε Δαμηλάτη (σ,σ,: διευθυντής αστυνομίας). Σκεφθήτε ολίγον και αυτό το μικρόν, μικρώτατον, το τοσοδά ζητηματάκι».
Η ίδια εφημερίδα που ζητάει την επέμβαση του διευθυντή της αστυνομίας βρίθει ειδήσεων για μάχες και σφαγές στη Μακεδονία και μονομαχίες στην Αθήνα, όμως αυτές δεν ενοχλούν τους ηθικολόγους Τσοκόπουλους. Τέσσερα χρόνια αργότερα η αστυνομία επεμβαίνει απαγορεύοντας την προβολή ακόμη μιας ταινίας με θρησκευτικό περιεχόμενο. Αυτήν τη φορά όμως βρίσκονται κάποιοι δημοσιογράφοι να χλευάσουν την ενέργεια των αρχών μέσα από τις στήλες της ίδιας εφημερίδας!
Αστυνομικοί προασπίζουν τα ιερά και όσια της φυλής
«Ένας κινηματογράφος έφερε διά την Μεγάλην Εβδομάδα ταινίας αναπαριστώσας τα άγια πάθη. Και ήσαν, όπως φαίνεται, θαυμάσιαι αι προβληθείσαι εικόνες και οι θεαταί έσπευσαν αθρόοι. Φαίνεται όμως, ότι εις την αστυνομίαν μας υπάρχει κάποιος απόγονος των εικονομάχων.
Και ολόκληρος κουστωδία χωροφυλάκων με δύο αστυνόμους επικεφαλής εξεστράτευσαν και απηγόρευσαν το θέαμα αυτό, ως ανευλαβές. Κάποιος, ως τόσο, ετόλμησε να παρατηρήση, ότι το θρησκευτικόν αίσθημα δεν είχε να πάθη τίποτα από τας κινηματογραφικάς εικόνας και ίσως μάλιστα να ωφελείτο. Ένα μέλος της κουστωδίας εξωργίσθη από την παρέμβασιν και διέκοψε την συνέχισιν της αυθαδείας με μίαν από τας βλασφημίας εκείνας, που καθιστώσι την νεοελληνικήν γλώσσαν ασυγκρίτως πλουσιωτέραν πάσης άλλης εις το είδος αυτό. Κ’ έτσι η αστυνομία προήσπισε γενναίως την κινδυνεύουσαν θρησκείαν… Έτσι είνε όλα τα πράγματά μας. Η αστυνομία είνε η εικών μας. Θα καταδιώκη πάντοτε τας κινηματογραφικάς παραστάσεις, τα κουδούνια των κατσικιών και τα οργανέτα. Θα κανονίζη επίσης την πτήσιν των μυιών και μετ’ ολίγον, συνεπεία του θορύβου διά τα σαλβάρια, θα εκδώση και παράρτημα της “Αστυνομικής Ηχούς” με φιγουρίνια διά τας επιτρεπομένας από την αστυνομίαν μόδας».
Οι εφημερίδες του Μεσοπολέμου βρίθουν δημοσιευμάτων που καταγγέλλουν την εγκληματική επίδραση του κινηματογράφου στα παιδιά. Ας περιπλανηθούμε σ’ αυτά ξεκινώντας από την «εγκληματική δράση» της «Κυρίας με τας καμελίας»! Ο κύριος Λαμπαδάριος το 1924 είναι «διακεκριμένος παιδολόγος», όπως αναφέρεται, τμηματάρχης της Σχολικής Υγιεινής του υπουργείου Παιδείας και ασχολείται «από ετών» με το ζήτημα της βλαβερής δράσης του κινηματογράφου στα παιδιά. Είναι λοιπόν ο πιο κατάλληλος να μας μιλήσει ( μέσω της εφημερίδας «Δημοκρατία») για το ζήτημα.
«Ωρμήθην εις το να καταγίνω με το ζήτημα της βλαβεράς επιδράσεως του κινηματογράφου επί της αώρου ηλικίας και να γράψω το πρώτον μου άρθρον εις τα “Αρχεία της Ιατρικής” προ ετών, εκ του εξής τυχαίου γεγονότος: Μίαν νύκτα του χειμώνος του έτους 1919 με ειδοποίησαν αιφνιδίως ότι η 16έτης κόρη μιας οικογενείας της καλής τάξεως ανηκούσης εις την πελατείαν μου είχε νευρικούς παροξυσμούς. Ευθύς ως μετέβην εις την ως άνω οικίαν ευρέθην προ λυπηροτάτου θεάματος. Η κόρη είχεν εξεγερθή εκβάλλουσα αγρίας φωνάς και επαναλαμβάνουσα τας δραματικωτέρας φράσεις του έργου “Η κυρία με τας καμελίας” το οποίον είδε κατά την νύκτα εκείνην εις κινηματογράφον. Η διέγερσις εκείνη παρ’ όλας τας προσπαθείας και εμού και της οικογενείας της, εξηκολούθησε με διαλείψεις, εξελιχθείσα εις αληθή ψυχασθένειαν της οποίας η αποθεραπεία δεν κατορθώθη ακόμη».
Ύστερα από τις μελέτες που έκανε ο «διακεκριμένος παιδολόγος» κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η βλαβερά επίδρασις του κινηματογράφου στα παιδιά είναι διττή, τόσο ψυχική όσο και σωματική: «Κατά την αντίληψιν της ψυχιατρικής, πρώτιστον αίτιον της γεννήσεως και αναπτύξεως των νευρικών καταστάσεων και των ψυχασθενειών εν γένει είναι η νευρική κατάστασις μιας οικογενείας την οποίαν ομούν εις αυτήν οι πρόγονοί της.
Η κληρονομική όμως προδιάθεσις υφίσταται πολλάκις εις λανθάνουσαν κατάστασιν και μέχρις ότου δοθή αφορμή δεν εκδηλούται δι’ ουδενός ψυχικού ή σωματικού σημείου στίγματος εκφυλισμού. Αι αφορμαί, αίτινες δύνανται να προκαλέσουν την αφύπνισιν της νευρικής ταύτης καταστάσεως, εις τα παιδιά κυρίως, είναι πλείσται όσαι. Σας αναφέρω μόνον το θέατρον, την ανάγνωσιν μυθιστορημάτων κυρίως δραματικών και τον κινηματογράφον, ως τας κυριωτέρας εξ αυτών. Από όλα τα αίτια ο κινηματογράφος, εκτός των κατά το μάλλον ή ήττον προσκαίρων διαταράξεων του νευρικού συστήματος του παιδίου (υστερικών παροξυσμών, συχνής κεφαλαλγίας, αγρίων ονείρων και νυκτερινών φόβων, συχνάκις προκαλουμένων υπ’ αυτού), συντελεί εις την εκκόλαψιν σοβαρών ψυχοπαθειών και παρόρμησιν εις ανηθίκους πράξεις και εις αυτό ακόμη το έγκλημα δια τους εξής κυρίως λόγους:
1) Διότι μεγάλως καταπονεί και εξασθενεί τον εγκέφαλον ένεκα της μεγάλης εντάσεως της προσοχής και της ταχύτητος των εναλλασσομένων παραστάσεων.
2) Διότι τα διαδραματιζόμενα γεγονότα εκτυλίσσονται μετά μεγάλης ταχύτητος και ζωηρότητος προκαλούντα ένεκα τούτου εις την τρυφεράν ψυχήν του παιδίου ψυχικάς συγκινήσεις και αλγεινά συναισθήματα τα οποία διεγείρουν την άωρον ηλικίαν…».
Αρκετά. Ας περάσουμε τώρα στις σωματικές βλάβες που προκαλεί ο κινηματογράφος.
«Επειδή εις τας κινηματογραφικάς αιθούσας δυσκόλως ή ουδαμώς διεισδύουν ατμοσφαιρικός αήρ και ηλιακαί ακτίνες και επειδή εισέρχονται ακωλύτως εις αυτούς και άνθρωποι πάσχοντες εκ μολυσματικών νόσων, ευκόλως νοείται πόσον η φοίτησις εις αυτούς είνε επικίνδυνος διά την υγείαν… Ο κινηματογράφος επιδρά επίσης επιβλαβώς και επί της οράσεως. Επέρχεται κυρίως κάματος των οφθαλμών λόγω της διηνεκούς προσηλώσεως και της συχνής και ταχείας μεταβολής της λαμπρότητος των επί της οθόνης φωτεινών εικόνων. Αλλά και η βραδεία διαδοχή των εικόνων είναι επίσης επιβλαβής καθ’ όσον, αντί αι κινήσεις των διαφόρων αντικειμένων να φαίνωνται συνεχείς, παρουσιάζονται ως διακοπτόμεναι και συνεπώς αι εικόνες υποτρέμουν προκαλούνται τον κάματον των οφθαλμών. Η κόπωσις αύτη των οφθαλμών αυξάνει και λόγω της αποτόμου μεταβολής από του φωτός εις το σκότος».
(Συνεχίζεται)
