Οι αριστερές και φιλολαϊκές κυβερνήσεις σαρώθηκαν από τη Δεξιά και την ακροδεξιά
Η «ροζ παλίρροια» των αριστερών κυβερνήσεων όπως του Ούγκο Τσάβες, του Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, του Εβο Μοράλες, της Κριστίνα Φερνάντεζ ντε Κίρχνερ αποτέλεσε στα τέλη της δεκαετίας του ’90 και στις αρχές των 00s μια εναλλακτική για μια ήπειρο που έχει βιώσει και βιώνει τις μεγαλύτερες κοινωνικές ανισότητες.
Σήμερα ωστόσο τίποτε δεν θυμίζει τη δεκαετία εκείνη. Οι αριστερές κυβερνήσεις πληρώνουν το γεγονός ότι δεν κατάφεραν να εκμεταλλευτούν και να αξιοποιήσουν την παγκόσμια άνθηση του εμπορίου το 2014 και να τη μετατρέψουν σε βιώσιμη ανάπτυξη για τις κατώτερες και μεσαίες τάξεις. Την ίδια στιγμή η Δεξιά άρχισε να κερδίζει συνεχώς έδαφος. Η νίκη του κεντροδεξιού προέδρου της Αργεντινής Μαουρίσιο Μάκρι το 2015 σήμανε και την αρχή του τέλους για τις αριστερές κυβερνήσεις, ενώ η εκλογή του Βραζιλιάνου προέδρου Ζαΐρ Μπολσονάρο το 2018 αποτέλεσε το τελειωτικό χτύπημα.
Πλέον η Δεξιά και η ακροδεξιά έχουν τον πλήρη έλεγχο σε Χιλή, Κολομβία, Ισημερινό, Ουρουγουάη, Παραγουάη και Περού. Η πτώση στις αρχές Νοεμβρίου του επί δεκατεσσάρων ετών προέδρου της Βολιβίας Εβο Μοράλες μετά τις κατηγορίες εναντίον του για εκλογική απάτη και νοθεία κατέστησε τον πρόεδρο της Βενεζουέλας Νικολά Μαδούρο τον τελευταίο επιζώντα της Αριστεράς, με τη θέση του ωστόσο να απειλείται από τον αρχηγό της αντιπολίτευσης Χουάν Γκουαϊντό. Στον Ισημερινό ο αντικαταστάτης του Ραφαέλ Κορέα, ο πρόεδρος Λενίν Μορένο, αποδείχτηκε ένα ακόμη υποχείριο της Δεξιάς.
«Ο νεοφιλελευθερισμός επέστρεψε αλλά χωρίς ενέργεια και ικανότητα. Δεν έχει τη λαϊκή στήριξη, μόνο τη στήριξη του χρηματοοικονομικού κεφαλαίου» υποστηρίζει ο Βραζιλιάνος κοινωνιολόγος Εμίρ Σάντερ.
Η διαφθορά της Αριστεράς
Η άνοδος της Δεξιάς όμως δεν ήταν τυχαία. Τα μεγάλα σκάνδαλα διαφθοράς που διπλασιάστηκαν από τις αριστερές διοικήσεις και ήρθαν στην επιφάνεια στιγμάτισαν τα αριστερά πολιτικά κόμματα σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική. Το σκάνδαλο της δημόσιας επιχείρησης πετρελαίου Petrobras της Βραζιλίας ήταν ένα από τα μεγαλύτερα που συντάραξαν το πολιτικό σκηνικό της χώρας εμπλέκοντας 108 πολιτικούς, ανάμεσά τους και τον πρώην πρόεδρο της χώρας Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα που βρίσκεται σήμερα στη φυλακή. Τέσσερις από τους πρώην προέδρους του Περού κατηγορήθηκαν ή φυλακίστηκαν για την εμπλοκή τους στο σκάνδαλο Οντεμπρέχτ, ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα διαφθοράς στην ιστορία της Λατινικής Αμερικής. Ανάμεσα στους κατηγορούμενους ήταν και ο αριστερός πρόεδρος της χώρας Ογιάντα Ουμάλα. Αντιμέτωπη με τη Δικαιοσύνη βρέθηκε και η πρώην πρόεδρος της Αργεντινής Κριστίνα Φερνάντεζ ντε Κίρχνερ που κατηγορείται ότι δωροδοκήθηκε με δεκάδες εκατομμύρια δολάρια κατά τη διάρκεια της θητείας της.
Το μακρύ χέρι των ΗΠΑ
Η λατινοαμερικανική Δεξιά από την πλευρά της, ιστορικά ευθυγραμμισμένη με τη στρατηγική των ΗΠΑ, αξιοποίησε όλες τις θεσμικές δυνατότητες που μπορούσε για να υπονομεύσει τα εγχειρήματα της «ροζ παλίρροιας» και να διαμορφώσει τους όρους για την πολιτική παλινόρθωσή της. Σήμερα δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι οι ΗΠΑ ελίσσονται προκειμένου να επωφεληθούν από την κρίση. Μόνο που σήμερα, σε αντίθεση με τις δεκαετίες του ’70 και του ’80, οι προσπάθειες να επανακατοχυρώσουν την κυριαρχία τους στη Λατινική Αμερική δεν γίνονται μέσω στρατιωτικών πραξικοπημάτων αλλά με πραξικοπήματα «χαμηλής έντασης».
Η προσπάθεια του επικεφαλής της αντιπολίτευσης στη Βενεζουέλα Χουάν Γκουαϊντό στις αρχές του 2019 να αυτοανακηρυχθεί πρόεδρος της χώρας με τις ευλογίες και την πλήρη στήριξη της Ουάσινγκτον αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της αμερικανικής ανάμειξης στην περιοχή. Η κεντροδεξιά πολιτικός Τζανίνε Ανιες επίσης αυτοανακηρύχθηκε μεταβατική πρόεδρος της Βολιβίας με τις ευλογίες των ΗΠΑ έπειτα από την παραίτηση του Εβο Μοράλες τον περασμένο Οκτώβρη. Ο ακροδεξιός πρόεδρος της Βολιβίας Ιβάν Ντούκε και εκλεκτός της Ουάσινγκτον στην περιοχή πρωταγωνίστησε στις αρχές του χρόνου στο «θεσμικό πραξικόπημα» κατά του Μαδούρο, υποθάλποντας με κάθε τρόπο τον αυτόκλητο πρόεδρο Γκουαϊντό, ενώ πρόσφατα έκανε το ίδιο πανηγυρίζοντας για την ανατροπή του αυτοεξόριστου Μοράλες.
Η επόμενη μέρα
Για τις δεξιές και ακροδεξιές κυβερνήσεις όμως της περιοχής η επόμενη μέρα δεν είναι η αναμενόμενη. Η δημοτικότητά τους πέφτει απότομα. Κοινωνικά προβλήματα όπως η βία, η υψηλή εγκληματικότητα και η ανθρωπιστική κρίση εξακολουθούν να υπάρχουν. Το παράνομο εμπόριο ναρκωτικών σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική, ειδικά στην Κολομβία, ανθεί πυροδοτώντας συνεχή κύματα βίας και συγκρούσεων. Για μερικούς ηγέτες η παρέμβαση του στρατού αποτελεί τη μοναδική λύση οξύνοντας ακόμη περισσότερο τα πνεύματα. Από τα σκάνδαλα διαφθοράς που έπληξαν τους αριστερούς δεν έμειναν αλώβητοι και οι πολιτικοί της Δεξιάς που φάνηκε να έχουν ανάμειξη.
Σήμερα η πανδημία του κορονοϊού αποτελεί μια ακόμη τεράστια πρόκληση για την περιοχή με άμεσες επιπτώσεις για τους δεξιούς και ακροδεξιούς ηγέτες όπως για τον Ζαΐρ Μπολσονάρο που, όπως φάνηκε, δεν πήρε στα σοβαρά την απειλή και δεν κατάφερε να διαχειριστεί την κρίση. Για πόσο ακόμη λοιπόν θα αντέξουν;
«Οι δεξιές κυβερνήσεις είναι καλές στο να εκλέγονται, να προκαλούν δυσαρέσκεια και να επιτίθενται στην αντιπολίτευση, αλλά δεν είναι πολύ καλές στη διακυβέρνηση» υποστηρίζει η Κάθριν Λέντεμπουρ, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ στο Ηνωμένο Βασίλειο.