Περιήγηση σε μια έκθεση αρχαίων μουσικών οργάνων με βιωματικές ξεναγήσεις στη Θεσσαλονίκη
Τη λύρα του θεού του φωτός και της µαντείας, του προστάτη των τεχνών και αρχηγού του χορού των Μουσών είχα στο µυαλό µου µπαίνοντας σε µια από τις στοές που υπάρχουν στο κέντρο της Θεσσαλονίκης για να επισκεφτώ το διαδραστικό µουσείο αρχαίων µουσικών οργάνων Seikilo που βρίσκεται σε µία από αυτές, επί της οδού Βασιλέως Ηρακλείου πέριξ της Αριστοτέλους. Ενώ αναρωτιόµουν τι σχέση µπορεί να έχει ο Σείκιλος µε τον Απόλλωνα, διαπίστωνα ότι δεν έχω ακούσει ποτέ τον ήχο της µυθικής λύρας του καθώς ο ιδιαίτερος αυτός χώρος άνοιγε την πόρτα του στο Documento. Στην είσοδο µας καλωσορίζει ο Θοδωρής Κουµαρτζής, υπεύθυνος επικοινωνίας και συντονισµού του µουσείου στη Θεσσαλονίκη αλλά και της οργανοποιίας της οικογένειάς του στο Κιλκίς, όπου ανακατασκευάζονται τα αρχαία µουσικά όργανα τα οποία παρουσιάζονται εδώ.
«Τον κιθαρίσει κλυτόν παίδα µεγάλου ∆ιός»
Γιατί Seikilo; Είναι το πρώτο που ρωτάµε τον οικοδεσπότη µας καθώς περνάµε το κατώφλι αυτού του πρωτότυπου ιδιόκτητου µουσείου. «Ο χώρος αυτός πήρε το όνοµά του από τον “Επιτάφιο” του Σείκιλου» µας απαντά. Πρόκειται για το αρχαιότερο παγκοσµίως τραγούδι που σώζεται ολόκληρο έως τις µέρες µας. «Εκτός από την ιδιαίτερη µελωδία του, που είναι η αρχαιότερη ελληνική µελωδία που γνωρίζουµε έως σήµερα, ιδιαίτεροι είναι και οι στίχοι του µε ένα σαφές επικούρειο µήνυµα» σχολιάζει ο συνοµιλητής µας και τον ακούµε να τους απαγγέλλει και να τους µεταφράζει: «Οσον ζης φαίνου (όσο ζεις να λάµπεις), µηδέν όλως συ λυπού (να µη λυπάσαι καθόλου), προς ολίγον εστί το ζην (η ζωή µας διαρκεί λίγο), το τέλος ο χρόνος απαιτεί (όλα έχουν ένα τέλος)». Ουσιαστικά µε δεκαεπτά λέξεις που ειπώθηκαν πριν από 2.500 χρόνια, τονίζει ο Θ. Κουµαρτζής, «ο Σείκιλος περιγράφει αυτό που σήµερα οι νέοι της εποχής λένε YOLO (you only live once), που µάλιστα πολλοί το χαρακτηρίζουν επιπολαιότητα. Κατά τη γνώµη µου βέβαια είναι η σηµερινή εκδοχή µιας βαθύτερης σκέψης που βασίζεται στη φιλοσοφία του Επίκουρου».
Αυτή είναι η πρώτη ιστορία που ακούει κάθε επισκέπτης του µουσείου, είτε αναρωτιέται από πού πήρε το όνοµά του είτε όχι, ώστε να συστηθεί µε τον χώρο που έχει επισκεφτεί. Οσο για τη σχέση του Σείκιλου µε τον θεό Απόλλωνα, απαντάται κι αυτή ευθύς αµέσως.
Σε αυτό τον φροντισµένο χώρο έρχεσαι σε επαφή µε µια σειρά από 16 ανακατασκευασµένα µουσικά όργανα της αρχαιότητας, ακούς τον ήχο τους αλλά και πολλές ιστορίες της ελληνικής µυθολογίας που τα αφορούν. Ποιος κατασκευάζει όµως αυτά τα όργανα, αναρωτιόµαστε, καθώς ο οικοδεσπότης ετοιµάζεται να µας αφηγηθεί τη µυθική ιστορία που συνοδεύει το πρώτο µουσικό όργανο που έχουµε µπροστά µας, κυριολεκτικά µε σάρκα και οστά. Και δεν είναι άλλο από τη λύρα του Απόλλωνα από την οποία ξεκινά η ιστορία για τη µουσική της αρχαιότητας όπως παρουσιάζεται στο Seikilo.
Πρόκειται για την πρώτη λύρα αυτού του κόσµου που κατασκευάστηκε από το όστρακο µιας χελώνας, δύο κέρατα και χορδές από έντερο βοδιού. «Είναι η αρχαία χέλυς που φτιάχτηκε από τον νεογέννητο θεό Ερµή και σύµφωνα µε τον ευρέως διαδεδοµένο µύθο τη χάρισε στον θεό Απόλλωνα ώστε να τον συγχωρήσει για την κλοπή των βοδιών του» µας εξηγεί ο Θ. Κουµαρτζής. Η συγκεκριµένη που εκτίθεται εδώ είναι η αναπαράσταση από την παλαιότερη περιγραφή µουσικού οργάνου στη µυθολογία και ανακατασκευάστηκε στο οργανοποιείο Αναστάσιος, όπως και όλα τα υπόλοιπα όργανα που περιλαµβάνει το µουσείο.
Από το Κιλκίς στα πέρατα του κόσµου
Το οργανοποιείο Αναστάσιος ή Luthieros Music Instruments, όπως είναι γνωστό στο εξωτερικό, αποτελεί σηµείο αναφοράς παγκοσµίως για την ανακατασκευή αρχαίων µουσικών οργάνων. Ιδρύθηκε στον Ευρωπό του Κιλκίς από τον πατέρα του Θοδωρή Κουµαρτζή, Αναστάσιο, ο οποίος άρχισε να φτιάχνει αχλαδόσχηµα µουσικά όργανα πριν από 15 χρόνια ως χόµπι, ενώ σήµερα στόχος του οικογενειακού οργανοποιείου είναι κυρίως η κατασκευή και η ανάδειξη µουσικών οργάνων εµπνευσµένων από την αρχαιότητα.
Η σχέση της οικογένειας Κουµαρτζή µε τα όργανα αυτά ξεκίνησε λόγω του γιου Νίκου, όπως µας εξηγεί ο Θοδωρής. «Ο µεσαίος αδερφός µας στο πλαίσιο του δεύτερου µεταπτυχιακού του για τον σχεδιασµό εµπορικών προϊόντων στο ∆ιεθνές Πανεπιστήµιο είχε ως ιδέα, η οποία µάλιστα διακρίθηκε στο πανεπιστήµιο, να επαναπροτείνει την αρχαία ελληνική λύρα στον σύγχρονο κόσµο επανασχεδιάζοντάς την. Στο οργανοποιείο υλοποιήσαµε την ιδέα του αδερφού µου την οποία συνόδευε µια σηµαντική ακαδηµαϊκή έρευνα που έκανε ο ίδιος γι’ αυτά τα όργανα αλλά και για τα υλικά που θα χρησιµοποιούσαµε στην κατασκευή. Ο σκοπός της κατασκευής των πρώτων οργάνων για την παρουσίαση αυτού του µεταπτυχιακού από τον πατέρα µας και τον µεγάλο µας αδερφό ∆άνη έγινε στη συνέχεια ο βασικός στόχος του οργανοποιείου».
Ανάµεσα στα όργανα που ανακατασκευάζει σήµερα η οικογένεια Κουµαρτζή είναι η αρχαία λύρα ή χέλυς, η φόρµιγξ, η σαµβύκη, η πανδουρίδα, η λύρα του Πανός, το επιγόνιο, η βάρβιτος της Σαπφούς αλλά και η κίθαρις του χρυσού αιώνα, ένα προηγµένο τεχνολογικά µουσικό όργανο των αρχαίων Ελλήνων που είχε την ικανότητα να παράγει βιµπράτο και τρέµολο, όπως σχολιάζει ο Θ. Κουµαρτζής, ο οποίος µας παρουσίασε το ιδιαίτερο αυτό όργανο παίζοντας µια υπέροχη µελωδία και τονίζοντας ότι αποτελούσε το µουσικό όργανο των βιρτουόζων της εποχής. «Εν αντιθέσει µε την κλασική λύρα που ήταν το µουσικό όργανο του λαού, η κίθαρις παιζόταν κατά κόρον από επαγγελµατίες µουσικούς και θεωρείται αποδεκτό ότι απαιτούσε αναπτυγµένες ικανότητες παιξίµατος» σηµειώνει.
Οι δηµιουργίες του οργανοποιείου Αναστάσιος ταξιδεύουν από τον Ευρωπό σε όλο τον κόσµο. Σήµερα τα όργανά του βρίσκονται σε περισσότερες από 30 χώρες στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ, στη Βραζιλία, την Ιαπωνία, την Ταϊβάν, την Αυστραλία κ.ά. Στην αρχή, όπως µας λέει ο Θ. Κουµαρτζής, «οι παραγγελίες που έφταναν στον Ευρωπό ήταν αποκλειστικά από το εξωτερικό ενώ τα τελευταία χρόνια το 70% εξ αυτών είναι από την Ευρώπη, την Αµερική, την Ιαπωνία και αλλού και το 30% από την Ελλάδα όπου συµπεριλαµβάνονται και παραγγελίες για τα αχλαδόσχηµα όργανα που φτιάχνουµε (µπαγλαµά, τζουρά και µπουζούκι)». Η Luthieros συγκαταλέγεται στις πιο εξειδικευµένες οµάδες οργανοποιίας παγκοσµίως και συνεργάζεται συνεχώς για την εξέλιξη της κατασκευής των οργάνων της µε ερευνητικούς φορείς, αλλά και µε µια οµάδα συνεργατών και συµβούλων που αποτελείται από µουσικούς, µουσικολόγους, λυρικούς τραγουδιστές, λυριστές και λυρίστριες από όλο τον κόσµο. Παράλληλα ταξιδεύει κάθε χρόνο ανά την Ελλάδα αλλά πολύ περισσότερο στο εξωτερικό συµµετέχοντας σε εκθέσεις, πραγµατοποιώντας φεστιβάλ για την αρχαία ελληνική µουσική σε συνεργασία µε πολιτιστικούς φορείς, αλλά και εργαστήρια τόσο διά ζώσης όσο και διαδικτυακά µέσω της πλατφόρµας που έχουν δηµιουργήσει, ενώ καταξιωµένοι µουσικοί και γνωστοί λυριστές παίζουν τα αρχαία µουσικά όργανα που ανακατασκευάζουν.
Χρήσιμα για ψυχοθεραπεία
Η μόνιμη έκθεση στο ιδιόκτητο μουσείο στη Θεσσαλονίκη προσελκύει χιλιάδες ξένους επισκέπτες ετησίως. Το μουσείο δημιουργήθηκε για να μεταφέρουν τη δουλειά τους με έναν τρόπο και στην πόλη ώστε «να μοιραστούμε αυτό που βιώνουμε στο εξωτερικό, να γίνει βίωμα του καθενός που μπορεί να μας επισκεφτεί εδώ η επαφή του με ένα αρχαίο μουσικό όργανο». Πολλοί, μας λέει ο Θ. Κουμαρτζής, «νομίζουν ότι αυτά τα αρχαία όργανα απευθύνονται αποκλειστικά σε εξειδικευμένους επαγγελματίες μουσικούς, αλλά όπως φάνηκε στην πράξη, απευθύνονται σε πολύ περισσότερο κόσμο (όπως στον χώρο της ψυχοθεραπείας). Πρώτοι μας βρήκαν ψυχοθεραπευτές από Αμερική και Γαλλία και στη συνέχεια, μουσικοί που χρησιμοποιούν αυτά τα όργανα για σάουντρακ ταινιών ή video games που αναφέρονται σε μια τέτοια εποχή ενώ σταδιακά τα όργανα αυτά πέρασαν και στην εκπαίδευση. Ηρθε σε επαφή μαζί μας ένας καθηγητής από πανεπιστήμιο της Βραζιλίας ο οποίος μιλάει για την αρχαία ελληνική γραμματεία στους φοιτητές του και χρησιμοποιεί μία βάρβιτο που έχουμε κατασκευάσει εμείς με σκοπό να τους εισαγάγει σε αυτό τον κόσμο με έναν τρόπο πιο άμεσο για τους ίδιους όπως είναι η μουσική».
INFO
Το Seikilo βρίσκεται στη Β. Ηρακλείου 4 στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Για μια διαδραστική περιήγηση είναι απαραίτητη η τηλεφωνική επικοινωνία στο 2316 019635. Περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα του https://seikilo.com
