Η εμφάνιση πανδημιών εξαιτίας της ανθρώπινης παρέμβασης και της κλιματικής αλλαγής είχε ήδη προβλεφθεί
Παντελώς αιφνιδιασμένη και απροετοίμαστη να αποτρέψει την παγκόσμια
εξάπλωση του κορονοϊού αποδείχθηκε η ανθρωπότητα. Οι αιτίες εμφάνισης
του ιού δεν έχουν διευκρινιστεί ακόμη, αυτό που έχει επισημανθεί όμως
εδώ και πολλά χρόνια από πλήθος επιστημόνων είναι η διαχρονική ευθύνη
που φέρει ο άνθρωπος για την εκδήλωση επιδημιών λόγω της περιβαλλοντικής
καταστροφής και της κλιματικής αλλαγής. Η καταστροφή ενός οικοσυστήματος μπορεί να οδηγήσει άγρια ζώα –που φέρουν ιούς με τους οποίους ο άνθρωπος δεν θα ερχόταν σε επαφή- σε μετανάστευση και την ανθρωπότητα αντιμέτωπη με τον κίνδυνο της πανδημίας. Το φαινόμενο της πεταλούδας. Και μπορεί τέτοιες απόψεις
μέχρι πρόσφατα να θεωρούνταν έως και… περιθωριακές αφού συγκρούονταν με
τις «επίσημες», νεοφιλελεύθερες αναλύσεις, εντούτοις η πανδημία καθιστά
σαφές ότι μια παγκόσμια αλλαγή είναι επιτακτική. Γιατί το ασυνήθιστο που
βιώνει σήμερα η ανθρωπότητα θα είναι καθημερινότητα αύριο.
«Η παρουσία μιας μεγάλης δεξαμενής από ιούς τύπου SARS-CoV-2 σε ρινολοφίδες (σ.σ. είδος νυχτερίδας) μαζί με την κουλτούρα της κατανάλωσης εξωτικών θηλαστικών στη νότια Κίνα είναι μια βόμβα η οποία είναι ζήτημα χρόνου πότε θα σκάσει […] Δεν πρέπει να αγνοηθεί η πιθανότητα επανεμφάνισης του SARS και άλλων νέων ιών από ζώα ή εργαστήρια και συνεπώς η ανάγκη ετοιμότητας» αναφέρεται χαρακτηριστικά σε απόσπασμα μελέτης τεσσάρων Κινέζων επιστημόνων το 2007 με τίτλο «Το σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας κορονοϊού ως παράγοντας αναδυόμενης και επανεμφανιζόμενης μόλυνσης». Εδώ και δεκατρία χρόνια οι επιστήμονες είχαν προβλέψει όχι μόνο την εξάπλωση ενός τύπου κορονοϊού αλλά και την πιο επίφοβη γεωγραφική περιοχή για να εμφανιστεί. Δεν ήταν πρόβλεψη αλλά ανάλυση των επιστημονικών δεδομένων.
«Οσο το κλίμα αλλάζει οι ασθένειες χειροτερεύουν»
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει προειδοποιήσει από καιρό ότι οι μεταδοτικές ασθένειες αυξάνονται εξαιτίας «των συνδυαζόμενων επιπτώσεων που προκαλούν οι ταχείες δημογραφικές, περιβαλλοντικές, κοινωνικές, τεχνολογικές και άλλες αλλαγές στον τρόπο ζωής μας». Ως αποτέλεσμα ασθένειες «ευαίσθητες» στο κλίμα, όπως η ελονοσία, ο δάγκειος πυρετός, ο ιός του δυτικού Νείλου και η χολέρα, «αναμένεται να χειροτερέψουν όσο το κλίμα αλλάζει».
Σε συνέντευξη που παραχώρησε στην ιστοσελίδα scientificamerican. com η Κριστίν Τζόνσον, διευθύντρια του EpiCenter για τη Δυναμική των Ασθενειών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, σχολίασε χαρακτηριστικά: «Αυτό που αναμένουμε όσον αφορά ασθένειες οι οποίες μεταδίδονται από τα κουνούπια είναι ότι εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής θα αλλάξει η κατανομή τους και θα επηρεάσουν νέους πληθυσμούς που δεν ήταν συνηθισμένοι να απειλούνται […] Οσο το κλίμα αλλάζει πολλά είδη ζώων είναι πιθανό να αλλάξουν συμπεριφορά ή να μεταναστεύσουν σε νέες περιοχές. Σε ορισμένες περιπτώσεις ίσως αυξηθεί η πιθανότητα να έρθουν σε επαφή με ανθρώπους».
«Ζέστη, ξηρασία και πλημμύρες»
Σύμφωνα με όσα δήλωσε στο ιστολόγιο State of the Planet του Πανεπιστημίου Κολούμπια ο Κρις Μάρεϊ, ερευνητής στην EcoHealth Alliance, εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής «η έλλειψη αποθεμάτων φαγητού θα οδηγήσει πολλούς ανθρώπους σε εναλλακτικές πηγές τροφής και στην κατανάλωση κρέατος ζώων όπως οι νυχτερίδες». Αυτό έχει συνδεθεί με την εμφάνιση τόσο της Covid-19 όσο και του Εμπολα, κάτι που δεν έχει ακόμη επιβεβαιωθεί. Πάντως, όπως υποστηρίζει ο Οργανισμός των ΗΠΑ για τη Διεθνή Ανάπτυξη, «περίπου το 75% όλων των νέων ή επανεμφανιζόμενων ασθενειών που επηρεάζουν τους ανθρώπους στην αρχή του 21ου αιώνα είναι ζωονοσογόνες (σ.σ.: προέρχονται από ζώα)». Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν το AIDS, ο SARS, o H5N1 και o Η1Ν1.
Η κλιματική αλλαγή προκαλεί κι άλλες παρενέργειες που ευνοούν τη μετάδοση ασθενειών. Οπως αναφέρει η Μαντλίν Τόμσον, διευθύντρια του τμήματος έγκαιρων συστημάτων προειδοποίησης για την ελονοσία και άλλες ασθένειες ευαίσθητες στο κλίμα του ΠΟΥ, «η ζέστη και η ξηρασία δημιουργούν ξηρές συνθήκες, παρέχοντας καύσιμα για το κάψιμο των δασών, γεγονός που έχει αποτέλεσμα τον κατακερματισμό τους και οδηγεί την άγρια ζωή κοντά στους ανθρώπους». Η ξηρασία και οι πλημμύρες επηρεάζουν τις σοδειές, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να «γίνονται πιο ευάλωτοι σε ασθένειες αφού αναζητούν άλλες πηγές τροφής». Οι πλημμύρες δημιουργούν περιοχές αναπαραγωγής για έντομα προκαλώντας «μόλυνση του νερού και οδηγώντας στην εξάπλωση ασθενειών που προκαλούν διάρροια, όπως η χολέρα».
«Το οικοσύστημα νοσεί εξαιτίας μας κι εμείς μαζί του»
«Η καταστροφή των οικοσυστημάτων λόγω της ανθρώπινης παρέμβασης, είτε άμεσα (π.χ. αποψίλωση δασών για βοσκοτόπια ή καλλιέργειες) είτε έμμεσα εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, δημιουργεί ακριβώς αυτές τις συνθήκες: όλο και περισσότερα ζώα που για πολλά χρόνια ήταν φορείς νόσων χωρίς να μολύνουν τον άνθρωπο έρχονται πλέον σε στενότερη επαφή με εμάς» ανέφερε στο Documento o υπεύθυνος εκστρατείας για την ενέργεια και τις κλιματικές αλλαγές στο ελληνικό γραφείο της Greenpeace Τάκης Γρηγορίου.
Η ανθρώπινη ύπαρξη και ο πολιτισμός μας, σύμφωνα με τον κ. Γρηγορίου, «χτίστηκαν επάνω σε ένα δεδομένο πλανητικό οικοσύστημα μια δεδομένη χρονική στιγμή στην ιστορία της Γης. Εξαρτόμαστε από αυτό. Το οικοσύστημα νοσεί εξαιτίας μας και μαζί του κι εμείς. Ολο και περισσότεροι επιστήμονες μάλιστα κάνουν λόγο για επικείμενη κατάρρευση αν δεν προβούμε σε ριζικές αλλαγές, με τεράστιες συνέπειες για τον πολιτισμό και την κοινωνία μας».
Οπως εξηγεί, «σε έναν θερμότερο πλανήτη με περισσότερα ακραία φαινόμενα διευκολύνεται η εξάπλωση μολυσματικών ασθενειών, όπως η ελονοσία, ο δάγκειος πυρετός και ο ιός του δυτικού Νείλου, σε βορειότερες περιοχές οι οποίες σήμερα είναι ψυχρότερες. Ο ιός του δυτικού Νείλου, για παράδειγμα, εμφανίστηκε πρώτη φορά στο δυτικό ημισφαίριο στη Νέα Υόρκη ύστερα από μια παρατεταμένη περίοδο υψηλών θερμοκρασιών ακολουθούμενη από έντονες βροχοπτώσεις το 1999. Σε αυτά θα πρέπει να προσθέσετε νοσήματα και θανάτους από υποσιτισμό, διαρροϊκές νόσους, θερμικό στρες κ.ά. Ο ΠΟΥ πρόσφατα εκτίμησε τους θανάτους εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής σε 250.000 τον χρόνο το διάστημα 2030 με 2050».
Προκειμένου αυτή η συνθήκη να ανατραπεί, ο κ. Γρηγορίου τονίζει ότι «θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε άμεσα, συντονισμένα και αποτελεσματικά την περιβαλλοντική και κλιματική κρίση που μας απειλεί. Χρειάζεται ακριβώς η ίδια συνεργασία και ταχύτητα που επέδειξε η παγκόσμια κοινότητα στην αντιμετώπιση του κορονοϊού. Πολύ συγκεκριμένα: πρέπει να τερματίσουμε τη χρήση πετρελαίου, αερίου και άνθρακα τη δεκαετία του 2040 και να στραφούμε σε καθαρές πηγές ενέργειας με κοινωνικά δίκαιο τρόπο. Να αποσυνδέσουμε την ευημερία από την αύξηση της κατανάλωσης προκειμένου να σεβαστούμε τους πεπερασμένους πόρους του πλανήτη. Να στηρίξουμε την κοινωνική δικαιοσύνη ανάμεσα στους λαούς, οι οποίοι θα πρέπει να έχουν ισότιμη πρόσβαση στους πόρους. Να προσαρμόσουμε τη διατροφή μας σε πιο υγιεινό μοντέλο με λιγότερο κρέας. Να προστατέψουμε τα φυσικά οικοσυστήματα σε γη και θάλασσα και να αφήσουμε τη φύση να επανακάμψει».
«Νεοφιλελευθερισμός και παγκοσμιοποίηση»
«Η αλληλεπίδραση του ανθρώπινου είδους με τη φύση έχει πολλαπλές εκφάνσεις, αλλά ουσιαστικά είναι σχέση ηγεμονίας. Η αλλαγή χρήσης γης σε όλο και μεγαλύτερο ποσοστό της επιφάνειας του πλανήτη για την εξυπηρέτηση αναγκών όπως η αγροδιατροφική οικονομία (δηλαδή η παραγωγή τροφίμων), η υλοτομία, η εκβιομηχάνιση και η αστικοποίηση έχει προκαλέσει τεράστια πίεση στα οικοσυστήματα από την άποψη της μείωσης του ζωτικού τους χώρου» ανέφερε στο Documento η Νατάσσα Ρωμανού, ερευνήτρια ‒ καθηγήτρια στο Ινστιτούτο Γκόνταρντ της NASA στη Νέα Υόρκη και το Πανεπιστήμιο Κολούμπια.
«Ο άνθρωπος ζει και εργάζεται όλο και πιο βαθιά πια στην “άγρια φύση”. Τεράστια συμφέροντα πολυεθνικών εταιρειών, ειδικά σε περιοχές του παγκόσμιου νότου, στις τροπικές χώρες, ευθύνονται για μαζική αρπαγή και εκμετάλλευση της γης. Η εμπορευματοποίηση και η κατανάλωση εξωτικών ειδών όπως ο παγκολίνος στις φτωχές αυτές περιοχές είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες γιατί πολλές φορές τα άγρια ζώα είναι μολυσμένα. Οι νέες ασθένειες που εμφανίζονται μεταδίδονται όμως και πιο εύκολα πλέον λόγω της μεγάλης πυκνότητας πληθυσμού αλλά και της δυνατότητας μετακινήσεων των ανθρώπων σε μεγάλες αποστάσεις. Νεοφιλελευθερισμός λοιπόν και παγκοσμιοποίηση παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη και την εξάπλωση των ασθενειών αυτών» μας εξηγεί.
«Να περιορίσουμε τον ανθρώπινο επεκτατισμό»
Η επιδημία που βιώνει ο πλανήτης θα πρέπει, σύμφωνα με την κ. Ρωμανού, «να ωθήσει στη διαφορετική αντιμετώπιση τόσο των φυσικών οικοσυστημάτων όσο και της ίδιας της κοινωνίας και του τρόπου ζωής μας. Αφενός οφείλουμε να περιορίσουμε τον ανθρώπινο επεκτατισμό απέναντι στη φύση, την άκρατη κερδοφορία των μεγάλων πολυεθνικών αγροδιατροφής που εκφράζεται μέσω του κατευθυνόμενου καταναλωτισμού και της διαρκώς αυξανόμενης ανάγκης για φυσικούς πόρους. Να βοηθήσουμε στην οικονομική και κοινωνική υποστήριξη των περιοχών από όπου ξεκινούν πολλές από αυτές τις επιδημίες, με σκοπό τη μακροπρόθεσμη πρόληψη αλλά και την αντιμετώπισή τους, δηλαδή την αντιμετώπιση της μολυσματικότητάς τους και την αποτροπή μιας πανδημίας. Θα πρέπει να σταματήσουμε την αποψίλωση των δασών και την κλιματική αλλαγή που επίσης καταστρέφουν τα οικοσυστήματα».
«Από την άλλη πλευρά» σημειώνει η κ. Ρωμανού «υπάρχει ανάγκη να επαναπροσανατολιστούν και να εκσυγχρονιστούν οργανισμοί όπως ο ΠΟΥ, ο οποίος κατά τη γνώμη μου πιάστηκε στον ύπνο σε αυτή την πανδημία. Δεν συνειδητοποίησε εγκαίρως την πολύ γρήγορη εξάπλωσή της πέρα από τις συνήθεις περιοχές της νοτιοανατολικής Ασίας».
Βέβαια, ο άνθρωπος «δεν θα είναι ποτέ απόλυτα προφυλαγμένος από επιδημίες. Εχει μεγάλη σημασία λοιπόν η υποστήριξη της προληπτικής ιατρικής και της θεραπείας για όλους. Θα πρέπει να ανατραπεί το νεοφιλελεύθερο μοντέλο περίθαλψης και ασφάλισης που αποκόβει τεράστιες μάζες ανθρώπων από την πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη» επισημαίνει.
Παρόλο που η Covid-19 «δεν φαίνεται να αναπτύχθηκε ή να μεταδίδεται εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, υπάρχουν επιστημονικές μελέτες που προβλέπουν ότι η κλιματική αλλαγή θα οδηγήσει σε πολλαπλασιασμό των επιδημιών όπως ο Εμπολα, ο SARS, ο MERS αλλά και η ελονοσία και ο δάγκειος πυρετός. Καινούργιες μολυσματικές περιοχές θα προκύψουν, όπως με το λιώσιμο των πάγων στα αρκτικά τοπία της Ρωσίας και του Καναδά, όπου τεράστια γκάμα αρχαίων μικροβίων θα ελευθερωθούν στην ατμόσφαιρα και θα προκαλέσουν ασθένειες από τις οποίες ο σύγχρονος άνθρωπος δεν μπορεί εύκολα να προστατευτεί. Και φυσικά η κλιματική αλλαγή θα δημιουργήσει μικρόβια περισσότερο ανθεκτικά στις υψηλές θερμοκρασίες τα οποία θα είναι πολύ πιο δύσκολο να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά από το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα» καταλήγει η κ. Ρωμανού.
«Δεν μπορεί να υπάρξει ζωή στον πλανήτη όταν η φύση απειλείται»
«Οπως τονίζει ο ΠΟΥ, η πανδημία του κορονοϊού κατά πάσα πιθανότητα προκλήθηκε από ιό που μεταδόθηκε σε άνθρωπο από άγριο ζώο. Ιοί έχουν και στο παρελθόν μεταδοθεί σε ανθρώπους από άγρια ζώα, η κακομεταχείριση των οποίων (παράνομο εμπόριο ή κατανάλωση) διαταράσσει την ισορροπημένη σχέση φύσης και ανθρώπων και προκαλεί υγειονομικούς κινδύνους. Ανεξαρτήτως όμως των τελικών επιστημονικών πορισμάτων που αναμένεται να κάνουν την εμφάνισή τους μέσα στο επόμενο διάστημα, αυτό που όλοι πρέπει να συνειδητοποιήσουμε άμεσα είναι πως η ανθρωπότητα ήταν, είναι και θα είναι στενά συνδεδεμένη με το φυσικό περιβάλλον. Δεν μπορεί να υπάρξει ζωή στον πλανήτη όταν η φύση απειλείται» σχολίασε στο Documento εκπρόσωπος της WWF Ελλάς.