Τεράστια οικολογική και οικονομική καταστροφή αφήνουν πίσω τους οι πυρκαγιές που ξέσπασαν σε Εύβοια και Ελαφόνησο, καταδεικνύοντας για ακόμη μια φορά τον προβληματικό τρόπο άμεσης διαχείρισης και αντιμετώπισης από τον κρατικό μηχανισμό. Οι εικόνες από τη μεγάλη πυρκαγιά στην κεντρική Εύβοια είναι σοκαριστικές.
Συνολικά πάνω από 35.000 στρέμματα καμένης δασικής γης και αγροτοκαλλιεργειών αλλά και αμέτρητα νεκρά ζώα σοκάρουν ακόμη και τον πιο απαθή. Αρμόδιοι φορείς κάνουν λόγο για τεράστιο περιβαλλοντικό πλήγμα, ενώ δεν λείπουν οι φόβοι για μη ορθή εφαρμογή της μεταπυρικής διαχείρισης. Εντονες ανησυχίες και προβληματισμοί διατυπώνονται για πιθανές πλημμύρες, ενώ αυτό που βρίσκεται πρώτο στη λίστα των άμεσων κινήσεων που πρέπει να γίνουν είναι η ανακήρυξη των καμένων εκτάσεων ως αναδασωτέων και η υλοποίηση συγκεκριμένων έργων για την υποστήριξη της φυσικής διαδικασίας αναγέννησης του δάσους.
Ακρως ανησυχητικά είναι και τα δεδομένα που προκύπτουν από την κλιματική αλλαγή. Σε συνδυασμό με τη συσσώρευση τεράστιων ποσοτήτων καύσιμης ύλης στα δάση όχι μόνο της Ελλάδας αλλά ολόκληρης της Μεσογείου, στο άμεσο μέλλον αναμένονται ακόμη πιο δύσκολα διαχειρίσιμες και επιθετικές πυρκαγιές που θα καίνε για περισσότερες ημέρες. Σοκαριστικά είναι τα ευρήματα από σχετική έκθεση της WWF. Οι πυρκαγιές κοστίζουν σε περιβάλλον, ανθρώπινες ζωές και οικονομία.
Κρανίου τόπος η Εύβοια
Στάχτες παντού, καμένα δέντρα και νεκρά ζώα στέκουν εκεί που άλλοτε δέσποζε το πυκνό και καταπράσινο πευκοδάσος στην περιοχή Αγριλίτσα-Καταβόθρα-Καλαμάκι Ψαχνών Ευβοίας. Ενα από τα σημαντικότερα καταφύγια άγριας ζωής στο νησί. Η φωτιά που τη στιγμή που γράφεται το παρόν ρεπορτάζ δεν έχει σβήσει ξέσπασε στις 3 τα ξημερώματα της Τρίτης σε μια περιοχή καθαρού δάσους. Ο χρόνος, το σημείο στο οποίο ξεκίνησε η φωτιά αλλά και ευρήματα από την περιοχή 1,5 χιλιόμετρο έξω από το χωριό Μακρυμάλλη κάνουν τους άντρες της Διεύθυνσης Αντιμετώπισης Εγκλημάτων Εμπρησμού να προσανατολίζονται στην εκδοχή του εμπρησμού ως την πιο λογικοφανή, σενάριο που μέχρι στιγμής δεν έχει επιβεβαιωθεί. Αλλωστε στο θέμα των δασικών πυρκαγιών το μέγα ερώτημα είναι ποιος μηχανισμός σβήνει τις φωτιές, αφού έτσι κι αλλιώς θα υπάρχει πάντα κάποιος που θα τις ανάβει. Είτε πρόκειται για πυρομανή είτε για εμπρηστή καταπατητή είτε για πράκτορα είτε απλώς για έναν ασυνείδητο που με μποφόρ ψήνει μπριζόλες. Το θέμα, όμως, ποιος μηχανισμός υψηλού επιπέδου κατά το δυνατόν θα προλαμβάνει και την εκδήλωση αλλά και την τρομακτική επέκταση μιας πυρκαγιάς σε δάσος είναι ένα ερώτημα που η πολιτεία δεν έχει απαντήσει ακόμη.
Σύμφωνα με όσα δήλωσε στο Documento ο αναπληρωτής δασάρχης Χαλκίδας Γιώργος Μήλιος, σχεδόν 30.000 στρέμματα κάηκαν. Συμπλήρωσε ότι πάρα πολλά ζώα διάφορων ειδών έγιναν στάχτη μαζί με το δάσος. Ζημιές υπήρξαν σε αυτοκίνητα και σπίτια κατοίκων των χωριών, τα οποία και εκκενώθηκαν άμεσα, ενώ σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης κηρύχθηκε από τον γενικό γραμματέα Πολιτικής Προστασίας Νίκο Χαρδαλιά η δημοτική ενότητα Μεσσαπίων του Δήμου Διρφύων-Μεσσαπίων. Αρκετές αγροτοκαλλιέργειες, ελαιόδεντρα, μικρής έκτασης κτηνοτροφικές μονάδες και κυψέλες μελισσοκόμων καταστράφηκαν. «Οπως μπορούσαμε να αντιληφθούμε και από τον καπνό, υπάρχει τεράστια καταστροφή και για τους παραγωγούς ρητίνης της περιοχής. Πραγματικά καταστράφηκαν και πρέπει να δούμε την επόμενη ημέρα» προσθέτει ο αναπληρωτής δασάρχης. Σημειώνει ότι δημιουργήθηκαν τεράστια προβλήματα στην τοπική οικονομία, ενώ την ίδια στιγμή ερωτηθείς αν υπάρχουν φόβοι για εκμετάλλευση των καμένων περιοχών την επόμενη ημέρα είπε: «Αυτόματα οι περιοχές ανακηρύσσονται αναδασωτέες. Αλλωστε είναι μακριά από μεγάλες οικιστικές περιοχές και δεν βλέπω να κληθούμε να αντιμετωπίσουμε οικιστικές πιέσεις. Θέλει προσοχή βέβαια για να αφήσουμε το δάσος να αναγεννηθεί από μόνο του».
«Με τα πρώτα δεδομένα από το μεγάλο μέτωπο της πυρκαγιάς, πρόκειται για ένα ώριμο δάσος το οποίο αν ακολουθηθούν οι προβλεπόμενες διαδικασίες μπορεί να επανέλθει έπειτα από κάποια χρόνια μέσω της διαδικασίας της φυσικής αναγέννησης. Αρκεί βέβαια μεταξύ άλλων να προστατευτεί ο βασικός κορμός τους, που είναι το έδαφος, μέσω αντιδιαβρωτικών έργων» επισημαίνει ο Ηλίας Τζηρίτης, υπεύθυνος τοπικών δράσεων της WWF Ελλάς, ενώ θίγει το πλέον σπουδαίο πρόβλημα της συσσώρευσης καύσιμης ύλης.
«Υπάρχουν χρόνια προβλήματα διαχείρισης της καύσιμης ύλης στα δάση. Μια φωτιά που καίει ανεξέλεγκτα για μέρες και δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί από μεγάλο αριθμό εναέριων και επίγειων μέσων σημαίνει ότι μένει πάρα πολλή καύσιμη ύλη στην περιοχή. Είναι μια πρόκληση που θα δούμε σε μεγαλύτερο βαθμό στο άμεσο μέλλον λόγω της κλιματικής αλλαγής. Θα δημιουργεί περισσότερες ξηροθερμικές συνθήκες, οι οποίες σε συνδυασμό με την αύξηση της καύσιμης ύλης θα δίνουν φωτιές που δεν θα μπορούν να αντιμετωπιστούν εύκολα. Η κλιματική αλλαγή θα το επιδεινώσει. Θα είναι πολύ πιο έντονες και εκτεταμένες οι πυρκαγιές» αναφέρει ο υπεύθυνος του WWF.
Σύμφωνα με έκθεση που συνέταξαν έξι εθνικά γραφεία του WWF, η Διακυβερνητική Επιτροπή του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή προειδοποιεί ότι τα μεσογειακά οικοσυστήματα θα γίνουν ακόμη πιο ευάλωτα λόγω της παραμέτρου της κλιματικής αλλαγής. Η αναμενόμενη αύξηση της θερμοκρασίας συνεπάγεται περισσότερα και μεγαλύτερης διάρκειας κύματα ζέστης, τα οποία θα κάνουν την καύσιμη ύλη ακόμη πιο εύφλεκτη, κάτι το οποίο σημαίνει πως η κλιματική αλλαγή θα φέρει στο άμεσο μέλλον σφοδρότερες και πιο εκτεταμένες δασικές πυρκαγιές. Επίσης, η κλιματική αλλαγή αλλάζει τα χαρακτηριστικά της αντιπυρικής περιόδου, η οποία γι’ αυτό τον λόγο θα είναι πιο εκτεταμένη και έντονη.
Τι πρέπει να γίνει – Φόβοι για το αύριο
Μιλώντας στο Documento, ο βουλευτής Ευβοίας του ΣΥΡΙΖΑ και πρώην υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης Βαγγέλης Αποστόλου επέκρινε τη χρήση εναέριων πυροσβεστικών μέσων ως μοναδικού εργαλείου δασοπυρόσβεσης. «Αφεθήκαμε στο σβήσιμο των φωτιών με τα εναέρια μέσα» σημειώνει και προσθέτει: «Και αυτή η πυρκαγιά ανέδειξε την αναγκαιότητα επανεξέτασης του μοντέλου της δασοπυρόσβεσης». Το κυριότερο κομμάτι αντιμετώπισης των πυρκαγιών, όπως αναφέρει, είναι η πρόληψη και όχι η καταστολή.
Δηκτικός είναι και ο Ηλ.Τζηρίτης του WWF. «Απουσιάζουν τοπικά σχέδια διαχείρισης δασικών πυρκαγιών προκειμένου να καταδείξουν προτεραιότητες και μέτρα. Μέσα σε αυτά και δασοτεχνικά έργα». Αναφορικά με την επόμενη ημέρα για το άλλοτε καταπράσινο δάσος δηλώνει: «Πρέπει πρώτα να ανακηρυχθεί αναδασωτέα η καμένη περιοχή. Να γίνουν μελέτες. Να γίνουν τα απαραίτητα αντιδιαβρωτικά έργα και να απαγορευτεί η βόσκηση. Τα πλημμυρικά φαινόμενα, αν δεν γίνουν τα αντιδιαβρωτικά έργα, μειώνουν κατά πολύ τις συνθήκες φυσικής αναγέννησης. Πρέπει επίσης να αστυνομευτεί η περιοχή. Να ενισχυθεί δηλαδή το δασαρχείο Χαλκίδας και με προσωπικό αλλά και με χρήματα. Υπάρχει μεγάλο πρόβλημα προσωπικού». Αυτό ακριβώς αναφέρει στο Documento και ο αναπληρωτής δασάρχης Χαλκίδας κ. Μήλιος. «Εδώ και χρόνια έχουμε σοβαρό πρόβλημα υποστελέχωσης. Χρειαζόμαστε κόσμο».
Συγκεκριμένος είναι και ο κ. Αποστόλου. «Πρέπει άμεσα να κηρυχτούν αναδασωτέες οι εκτάσεις με συγκεκριμένη πράξη η οποία δεν θα επιτρέπει καμία αμφισβήτηση για αλλαγή της χρήσης. Πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη για το πού θα βόσκουν οι κτηνοτρόφοι τα ζώα τους. Οσον αφορά το περιβαλλοντικό κομμάτι, πρέπει να αφήσουμε τη φύση να κάνει μόνη της την αναγέννηση. Και να παρέμβουμε μόνο βοηθητικά όπου χρειαστεί. Χρειάζεται επίσης άμεση κινητοποίηση για καταγραφή ζημιών σε αγροτικές εκτάσεις, ποιμνιοστάσια κ.ά. ώστε να δοθούν άμεσα αποζημιώσεις». «Δεν χρειάζονται κραυγές για αναδώσεις τώρα. Το οικοσύστημα θα επανέλθει μόνο του αν το σεβαστούμε» επισημαίνει ο κ. Τζηρίτης.
Στάχτες και… μπίζνες με οικόπεδα στην Ελαφόνησο
Το 25% της Ελαφονήσου, ενός νησιού με απίστευτη ομορφιά αλλά κυρίως σπουδαίου οικολογικού πλούτου, έγινε στάχτη. Επεσε θύμα όχι της ίδιας του της φύσης αλλά, όπως φαίνεται, της ανθρώπινης εγκληματικής αμέλειας. Περισσότερα από 5.000 στρέμματα γης κάηκαν από τη φωτιά που ξέσπασε το περασμένο Σάββατο και φέρεται –όπως όλα τα πρώτα στοιχεία δείχνουν– να ξεκίνησε από τη χωματερή πίσω από την πανέμορφη παραλία του Σίμου. Η πληγή που άφησε πίσω της η πυρκαγιά στο νησί, το οποίο ανήκει στις προστατευόμενες περιοχές Natura 2000, είναι μεγάλη αλλά όχι μη αναστρέψιμη. Την ίδια στιγμή καίρια ερωτήματα προκύπτουν για την αποτελεσματικότητα και τον χρόνο αντιμετώπισης της φωτιάς από τους αρμόδιους φορείς, καθώς η αναζωπύρωση της φωτιάς την Κυριακή ήταν αυτό που οδήγησε στα τραγικά τελικά αποτελέσματα. Κάποιοι μάλιστα μιλούν για πυρκαγιά που έπρεπε να αντιμετωπιστεί πλήρως κατά την πρώτη ήμερα.
Σύμφωνα με αρμόδιους, τα βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν από εδώ και πέρα ναι μεν είναι απλά αλλά και πλέον αναγκαία προκειμένου το σμαραγδένιο νησί να αναγεννηθεί όσο πιο σύντομα γίνεται από τις στάχτες του. Εκείνο που απασχολεί και ταλανίζει πάντως την τοπική κοινωνία είναι η πολύκροτη υπόθεσης της οικοπεδοποίησης του νησιού, για την οποία ο πρώην δήμαρχος Χαράλαμπος Λιάρος είχε καταδικαστεί το 2017. Το Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων του είχε επιβάλει ποινή κάθειρξης 15 ετών για απάτη κατ’ εξακολούθηση σε βάρος του ελληνικού δημοσίου. Οι μπίζνες του δημάρχου που σκόπευε να… πουλήσει το νησί σε 135 κομμάτια συντάραξαν την τοπική κοινωνία. Σύμφωνα με την εισαγγελέα, η αντικειμενική αξία των επίδικων ακινήτων άγγιζε τις 268.000 ευρώ ενώ η εμπορική τους ξεπερνούσε τα 3.000.000 ευρώ! Μέχρι και σήμερα παραμένουν ανοιχτές και άλλες δικογραφίες για οικοπεδοποίηση στην Ελαφόνησο.
Η πυρκαγιά της 10-11ης Αυγούστου στην Ελαφόνησο έφερε στο μυαλό των κατοίκων μνήμες από τη φωτιά που είχε ξεσπάσει στο νησί το 1987 και είχε κάψει σχεδόν την ίδια περιοχή και έκταση. Σύμφωνα με την πρώτη αποτίμηση της οικολογικής καταστροφής στην Ελαφόνησο που έδωσε στη δημοσιότητα ο Φορέας Διαχείρισης Πάρνωνα, Μουστού, Μαινάλου και Μονεμβασιάς: «Με κάθε επιφύλαξη, εκτιμάται πως οι οικολογικές επιπτώσεις της πυρκαγιάς είναι σημαντικές αλλά όχι μη αναστρέψιμες, καθώς η καμένη βλάστηση θα ανακάμψει, ενώ δεν υπάρχουν ακόμη στοιχεία για τις επιπτώσεις στην πανίδα της περιοχής. Τα αμμοθινικά οικοσυστήματα και οι εκτάσεις με είδη σπάνιας χλωρίδας εκτιμάται πως δεν έχουν επηρεαστεί». Σημειώνεται ότι τα σημαντικότερα στοιχεία της Ελαφονήσου που την καθιστούν προστατευόμενη περιοχή Natura 2000 είναι οι αμμοθίνες και τα ενδημικά είδη χλωρίδας που εμφανίζονται αποκλειστικά στις παραλίες αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της Ελαφονήσου. Τεράστιο οικολογικό ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει το νησί και για τους σπάνιους φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από ποικιλία τύπων οικοτόπων.
Παράνομη χωματερή;
Αν και κατά την αποτύπωση του ρεπορτάζ δεν έχει ακόμη εκδοθεί το πόρισμα της πυροσβεστικής για τα αίτια της πυρκαγιάς, όπως έχουν δηλώσει αυτόπτες μάρτυρες και με βάση τα πρώτα στοιχεία, η φωτιά ξεκίνησε από τη χωματερή στο νησί. Ερωτηθείσα σχετικά, η δήμαρχος της Ελαφονήσου Ευσταθία Λιάρου δηλώνει στο Documento: «Θα περιμένουμε να αποφανθεί η ΔΑΕΕ της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας. Είχαμε λάβει και έχουμε λάβει μέτρα σε συνεργασία με την πυροσβεστική». Το θέμα της χωματερής έχει απασχολήσει ανά διαστήματα τοπικούς φορείς και οργανώσεις πολιτών. Ορισμένοι μάλιστα τη χαρακτηρίζουν ανεξέλεγκτη, ενώ κάποιοι αναφέρουν ότι είναι και παράνομη. Ο Θανάσης Πετράκος, επικεφαλής της Αγωνιστικής Συνεργασίας Πελοποννήσου, με τοποθέτησή του επέρριψε ευθύνες μεταξύ άλλων σε δημοτική και περιφερειακή αρχή. «Η χωματερή από την οποία ξεκίνησε η καταστροφική πυρκαγιά δεν είχε τα μέτρα πυρασφάλειας. Δεν είχε πυροσβεστικά μέσα, προσωπικό επιφυλακής και αντιπυρικές ζώνες» επισήμανε. «Οι χωματερές αναφλέγονται είτε λόγω των εύφλεκτων υλικών είτε εξαιτίας ενεργειών των διαχειριστών τους που βάζουν σκόπιμα φωτιά για να μειώσουν τον όγκο των απορριμμάτων» αναφέρει στο Documento ο Ηλ. Τζηρίτης του WWF Hellas. Προσθέτει ότι «το συγκεκριμένο δεν έχει να κάνει μόνο με την εξάπλωση της πυρκαγιάς, αλλά και με τα χημικά που παράγονται από την καύση. Το τοξικό νέφος». Ταυτόχρονα κρούει τον κώδωνα του κινδύνου και για άλλες τέτοιου είδους ανεξέλεγκτες χωματερές που υπάρχουν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας.
Η επόμενη ημέρα
Αν και δεν έχουν καταγραφεί ζημιές σε σπίτια ή ξενοδοχειακές μονάδες, μεγάλες δασικές εκτάσεις χαμηλής βλάστησης, αγροτεμάχια, καλλιέργειες και μελίσσια έγιναν στάχτη. Η οικονομική καταστροφή που αφήνει πίσω της η φωτιά σε επίπεδο τουρισμού αλλά και ντόπιων καλλιεργητών και παραγωγών είναι τεράστια. «Αυτό που χρειάζεται να γίνει είναι να μην επιτρέψουμε δραστηριότητες που θα εμποδίσουν τη φυσική αναγέννηση, όπως είναι η βόσκηση αλλά κυρίως οι αλλαγές της χρήσης της γης. Δηλαδή αν εκεί αποχαρακτηριστεί η γη και πάμε π.χ. σε ανέγερση ξενοδοχειακών μονάδων ή κατοικιών, τότε θα έχουμε αποτύχει πλήρως στη μεταπυρική διαχείριση» επισημαίνει ο κ. Τζηρίτης. Σε άμεσες κινήσεις από μεριάς πολιτείας για αποζημίωση των πληγέντων αναφέρεται σε δηλώσεις του στο Documento ο βουλευτής Ευβοίας του ΣΥΡΙΖΑ Βαγγ. Αποστόλου. Η δήμαρχος του νησιού κάνει λόγο για αποκατάσταση της ασφάλειας και για αφιέρωση όλης της προσοχής στον τουρισμό. «Εχουμε δεσμευτεί για μέσα πυροπροστασίας και πυρασφάλειας. Θα δρομολογηθούν όλα τα άλλα με τη νέα δημοτική αρχή από 1 Σεπτεμβρίου».
