Αντιμέτωποι με την πραγματικότητα της κρίσης

Παρά τη σιωπή των κυρίαρχων ελληνικών ΜΜΕ για τις πολιτικές διαχείρισης της υγειονομικής, οικονομικής και πολιτικής κρίσης από την κυβέρνηση Μητσοτάκη, τα μηνύματα που έρχονται από το εξωτερικό και δείχνουν ότι «ο βασιλιάς είναι γυμνός» πληθαίνουν. 

Σε όλες τις κατατάξεις της χώρας από οργανισμούς εξωτερικούς με τα πολιτικά πράγματα στη χώρα, η κυβέρνηση σημειώνει το ένα αρνητικό ρεκόρ μετά το άλλο. Δυστυχώς ελάχιστα από αυτά τα μηνύματα περνούν τα φίλτρα λογοκρισίας λόγω του ασφυκτικού ελέγχου που ασκεί η κυβέρνηση στα ελληνικά ΜΜΕ.

Αντιθέτως προβάλλονται μια σειρά από επιχειρήματα που μάλιστα ανακυκλώνονται ανάμεσα σε στρώματα που στήριξαν το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας (Ν.Δ.) – πέρα από τους πλούσιους και εύπορους που έχουν αληθινά κοινωνικά συμφέροντα σε ένα πιο νεοφιλελεύθερο μέλλον το οποίο ευαγγελίζεται το κυβερνών κόμμα. Κοινωνικά στρώματα, που απαρτίζονται από επαγγελματικές ομάδες (π.χ. μικροεπιχειρηματίες, πανεπιστημιακούς, γιατρούς, δικηγόρους, σχετικά υψηλά αμειβόμενους του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα) αλλά και λαϊκό κόσμο (π.χ. κατηγορίες συνταξιούχων) που απογοητευμένοι από τη διάψευση των μεγάλων ελπίδων του αντι-μνημονιακού κινήματος (2011-2015), επένδυσαν στη νίκη της Ν.Δ. Δεν έχει σημασία εάν αυτό έγινε κάτω από την επίδραση των μονολιθικών ΜΜΕ για το Μακεδονικό ζήτημα και τις ευθύνες για τις απώλειες της πυρκαγιάς στο Μάτι σε ένα αντιΣΥΡΙΖΑ μέτωπο. Η ουσία ήταν μια βαθιά συντηρητική αντι-αριστερή στροφή που αγγίζει κάθε προοδευτικό ή ριζοσπαστικό εγχείρημα και πρέπει να ενδιαφέρει όλη την ευρύτερη αριστερά. Είναι μια μετατόπιση του πολιτικού σκηνικού αρκετά κλικ προς τα δεξιά. Στη βάση αυτής της μετατόπισης σήμερα σημειώνονται εξελίξεις εντός του κοινωνικού σώματος.

Παρακάτω, κωδικοποιούμε τα σημαντικότερα από αυτά τα επιχειρήματα στο πλαίσιο της κρίσης (υγειονομική-οικονομική-πολιτική), που ενεργούν ως αμφιθυμικές καταστάσεις, ιδιαίτερα ανάμεσα στον κόσμο της Ν.Δ.:

1. Η σκληρή καραντίνα είναι στα λόγια. Δες έξω τι γίνεται στους δρόμους, όλοι κυκλοφορούν σαν να μην υπάρχει λοκντάουν.

2. Ναι, έχουμε κατά μέσο όρο 90 νεκρούς τη μέρα επί 32 ημέρες! (αυτά είναι τα ακριβή νούμερα για το διάστημα 21 Νοέμβρη έως 22 Δεκέμβρη). Αργήσανε λίγο στην κυβέρνηση, αλλά όλες οι χώρες πάνω κάτω τα ίδια μέτρα πήραν. Eμείς, ο κόσμος που δεν προσέχει, φταίει για τη σφοδρότητα τους 2ο κύματος. Στο πρώτο κύμα ήμασταν αλλιώς.

3. Η χώρα είναι φτωχή, μετά τα μνημόνια. Τι να κάνουν οι κυβερνώντες; «Να γεννήσουν λεωφορεία;» «Να γεννήσουν γιατρούς και ΜΕΘ;» Ό,τι μπορούν κάνουν.

4. Ναι ίσως να έχουμε ύφεση που θα πλήξει παραπέρα το εισόδημά μας, αλλά φταίει ότι δεν παράγουμε τίποτα. Στηριζόμαστε στον τουρισμό.

5. Η κυβέρνηση τα πήγε καλά. Αντέδρασε γρήγορα και έγκαιρα στο πρώτο κύμα γιατί ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης είχε γρήγορα αντανακλαστικά.

6. Μην ασκείτε κριτική. «Όλοι μαζί» να γλιτώσουμε τα χειρότερα.

7. Το θέμα είναι ότι δεν υπάρχει ατομική ευθύνη στην Ελλάδα. Φταίει «ο χαρακτήρας των Θεσσαλονικιών», των Λαρισαίων, οι Ρομά, οι νέοι που συνωστίζονται στις πλατείες κ.ά. όπως στελέχη της κυβέρνησης και διάφορα ΜΜΕ έχουν ισχυριστεί κατά καιρούς.

Ας επιχειρήσουμε μια ψυχολογική προσέγγιση αυτού του κόσμου της Ν.Δ. Καταλαβαίνουμε τον ψυχικό πόνο που προκαλεί η απώλεια της ελπίδας στην κυβέρνηση Μητσοτάκη που συνοπτικά ακολουθεί τις φάσεις που είναι γνωστές ως «Τα πέντε στάδια του πένθους»:

α. Άρνηση

β. Θυμός

γ. Διαπραγμάτευση

δ. Κατάθλιψη

ε. Αποδοχή

Η πορεία αυτή των συναισθημάτων δεν είναι βέβαια γραμμική, ποικίλλει ατομικά και συχνά τα συναισθήματα είναι ανάμικτα. Στο σημείο αυτό ίσως είναι χρήσιμο να συμφωνήσουμε στα πραγματικά δεδομένα της υγειονομικής (και όχι μόνο) κρίσης. Στον επιδημιολογικό άξονα, η πολιτική διαχείριση της Ν.Δ. τον τελευταίο μήνα έχει καταλήξει σε 90 νεκρούς για 32 ημέρες και ένα αριθμό διασωληνωμένων 570 ανθρώπων, κατά μέσο όρο, για το ίδιο διάστημα (από 21 Νοέμβρη έως 22 Δεκέμβρη).

Πέρα όμως από τον τραγικό αυτό απολογισμό που φέρνει σε μεγάλο βαθμό τη σφραγίδα των κυβερνητικών χειρισμών, η οποία συνεπικουρούμενη από τα κυρίαρχα ΜΜΕ έκανε σημαία την τραγωδία στο Μάτι των 102 νεκρών, υπάρχουν και άλλα δεδομένα που υπερβαίνουν την επιδημιολογική κρίση. Τα συνοψίζουμε παρακάτω:

1. Η χώρα έχει ένα από τα αυστηρότερα lockdown στον κόσμο τον μήνα Δεκέμβριο με έναν Δείκτη Αυστηρότητας Απόκρισης της Κυβέρνησης (Government Response Stringency Index) πάνω από +80,00 (μαζί με μετά την Ονδούρα) σύμφωνα με το Oxford University που αξιολογεί τα lockdown. Χαρακτηριστικά, στις 22 Δεκέμβρη είχε ένα δείκτη αυστηρότητας ίσο με +84,26, πίσω μόνο από την Ονδούρα και τον Λίβανο (+87,26), ενώ ισοβαθμούσε στην τρίτη θέση μαζί με τη Βενεζουέλα και τη Γεωργία σε μια κλίμακα αυστηρότητας από το 0 έως το 100 [1]. Ο Πίνακας εδώ δείχνει την κατάταξη της χώρας στον δείκτη αυστηρότητας.

2. Η Ελλάδα αξιολογήθηκε πρόσφατα (21 Δεκεμβρίου) από το Bloomberg στην 50ή χειρότερη θέση βάσει του συγκεντρωτικού δείκτη Ανθεκτικότητας σε Covid (Covid Resilience) ανάμεσα σε 53 χώρες με οικονομίες (ΑΕΠ) άνω των 200 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Ο δείκτης Ανθεκτικότητας σε Covid αναφέρεται στην υγειονομική και οικονομική διαχείριση της πανδημίας και στηρίζεται σε 10 παραμέτρους (5 επιδημιολογικές και 5 ποιότητας ζωής). Παρά το σκληρό lockdown για το 2ο κύμα της πανδημίας, η χώρα έπεσε σε ένα μήνα 19 θέσεις από την προηγούμενη κατάταξη του Νοέμβρη. Βρέθηκε μόλις πάνω από το Περού, το Μεξικό και την Αργεντινή [2].

3. Η Ελλάδα είναι μία από τις πέντε χώρες στην Ευρωπαϊκή Ένωση (μαζί με τις Πολωνία, Τσεχία, Αυστρία, Σλοβενία) που έχει τα σχολεία κλειστά επί 5-7 εβδομάδες (ανάλογα τη βαθμίδα) σε όλη την επικράτεια της χώρας (ακολουθούν από κοντά η Βουλγαρία και Ρουμανία), σύμφωνα με τα δεδομένα της UNESCO [3]. Σημειώνεται ότι το καθολικό και οριζόντιο κλείσιμο των σχολείων δεν είναι η νόρμα στο 2ο κύμα της πανδημίας καθότι λιγότερες από 20 χώρες σε όλο τον κόσμο έχουν προβεί σε ανάλογο μέτρο της ίδιας έντασης [3]. Μια πρόσφατη συστηματική ανάλυση επιστημονικών μελετών έχει δείξει ότι το κλείσιμο του σχολείου και η περιορισμένη κινητικότητα συμβάλλουν στο άγχος των γονέων και των παιδιών και μπορούν να γίνουν παράγοντες κινδύνου που απειλούν τη σωματική και ψυχολογική ανάπτυξη των παιδιών [4]. Πέρα από τα αυξημένα επίπεδα στρες λόγω του ίδιου του κινδύνου μόλυνσης, οι συναισθηματικές συνέπειες μπορεί να είναι σοβαρό άγχος ή κατάθλιψη μεταξύ των γονέων, αλλά και μετατραυματικό στρες, διαταραχές άγχους και κατάθλιψης μεταξύ των παιδιών. Όσο πιο δυσμενείς οι παιδικές εμπειρίες, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος αναπτυξιακών καθυστερήσεων και προβλημάτων υγείας στην ενήλικη ζωή, όπως κάποια γνωστική βλάβη, κατάχρηση ουσιών και κατάθλιψη [4]. Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι οι κυβερνητικές αποφάσεις για το οριζόντιο κλείσιμο των σχολείων έχουν πάρει αυτούς τους παράγοντες κινδύνου υπόψη τους. Τελικά τα σχολεία δεν ήταν η πρώτη προτεραιότητα. Σήμερα ελλοχεύει ο κίνδυνος πριν προλάβουν να ανοίξουν τα σχολεία τον Ιανουάριο, η χώρα να συναντιέται με ένα τρίτο και ίσως σφοδρότερο κύμα πανδημίας.

Εν τω μεταξύ σε έρευνα του Συλλόγου Εκπαιδευτικών Π.Ε. Καλλιθέας – Μοσχάτου για την Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, το 10% των μαθητών δεν μπορούσε να παρακολουθήσει διαδικτυακά μαθήματα, το 15% των μαθητών συνδεόταν από κινητό τηλέφωνο, μόλις το 2% από tablets του Υπ. Παιδείας και ένα 8% από tablets των δήμων [5]. Τα δεδομένα αυτά δείχνουν μια ασυγχώρητη αμέλεια εκ μέρους του Υπ. Παιδείας και της κυβέρνησης που μπροστά στο δίλημμα δαπάνες για να διατηρηθεί η δια ζώσης διδασκαλία όσο γίνεται περισσότερο (με μέτρα κοινωνικής απόστασης, βάρδιες και πρωτόκολλα εξαερισμού αιθουσών) ή δαπάνες για την Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, επέλεξε την αδράνεια και τον στρουθοκαμηλισμό. Πράγμα που δείχνει την αδιαφορία για τις δημόσιες δαπάνες ενώ στην αρχή της χρονιάς στήριξε ουσιαστικά την απουσία στρατηγικής σε ένα μεγάλο ψέμα. Το μεγάλο ψέμα έλεγε ότι είναι αδιάφορο το πόσοι μαθητές θα υπάρχουν σε μια σχολική τάξη περιορισμένων τετραγωνικών (1, 17 ή 27) και μάλιστα αυτό το δημόσιο ψέμα επιχειρήθηκε να στηριχτεί με διαγράμματα και βέλη. Ήταν μια εμβληματική και μοιραία κίνηση στη διαχείριση της πανδημίας, επειδή σε ένα τέτοιο κομβικό ζήτημα όπως τα σχολεία η κυβέρνηση κατέστησε σαφές προς όλους ότι την ενδιαφέρει η επικοινωνία και όχι η ουσία. Έσπασε κάθε «κοινωνικό συμβόλαιο» με τον λαό. Το «όλοι μαζί» τους πρώτου κύματος βούλιαξε στο ψέμα και συνεχίζει να βουλιάζει μέσα από τη διαρκή εργαλειοποίηση των περιορισμών της κοινωνικής κινητικότητας για μέτρα ή σχεδιασμό μέτρων όπως απλήρωτες υπερωρίες, κατάσχεση περιουσιών, απαγορεύσεις σε πορείες και απεργίες, ρυθμίσεις που αφορούν στη θεσμοθέτηση ελάχιστης βάσης εισαγωγής στο πανεπιστήμιο, προώθηση ιδιωτικής εκπαίδευσης κ.ά. Ναι στην πανδημία η κυβερνητική πολιτική συνεχίζεται χωρίς κοινωνικό αντίλογο. Αυτό είναι το αυταρχικό πλαίσιο που προσπαθεί να επιβάλει μια κατ’ όνομα «φιλελεύθερη» κυβέρνηση πάνω σε μια μίζερη και μελαγχολική δημοκρατία.

4. Η κίνηση στους δρόμους γίνεται αφορμή για σχόλια στα ΜΜΕ που δεν έχουν ουσιαστική επιστημονική βάση. Η σκληρή καραντίνα στη χώρα δεν είναι στα λόγια. Είναι στην πράξη και είναι η χειρότερη κατά το 2ο κύμα ανάμεσα στις 53 χώρες που εξέτασε το Bloomberg. Υπάρχουν αντικειμενικά και μετρήσιμα δεδομένα που δίνει η Google για την κινητικότητα των πολιτών στα οποία μετράνε, μεταξύ άλλων, δύο βασικοί άξονες: (α) Η κινητικότητα στο λιανεμπόριο και την ψυχαγωγία που έχει μια πτώση 52%, τη μεγαλύτερη ανάμεσα στις 53 χώρες με οικονομίες (σε Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν – ΑΕΠ) άνω από 200 δισεκατομμυρίων και (β) Η κινητικότητα στους χώρους εργασίας που έχει πέσει κατά 36% [6]. Τα δύο αυτά δεδομένα στάθμισε το Bloomberg και έδωσε μια πτώση κινητικότητας 49,9%, τη μεγαλύτερη ανάμεσα στις 53 οικονομίες του κόσμου με ΑΕΠ άνω των 200 δισ. δολαρίων. Έπεσε σε ένα μήνα 19 θέσεις από την προηγούμενη κατάταξη που δημοσιεύτηκε στις 24 Νοεμβρίου [2].

Είναι γεγονός ότι η πτώση κινητικότητας στους υπαίθριους χώρους: πάρκα, πλατείες, παραλίες είναι ελάχιστη, μόλις 1% [6]. Αλλά αυτό σε γενικές γραμμές λίγο ενδιαφέρει επιδημιολογικά (υπάρχουν αρκετές ενδείξεις για αυτό) και είναι παντελώς αδιάφορο οικονομικά. Έχει ενδιαφέρον μόνο για την εικόνα ενός κόσμου Matrix τον οποίο παρουσιάζουν τα ελληνικά ΜΜΕ. Επίσης, η σύγκριση με το 1ο κύμα είναι εκτός πραγματικότητας. Σε όλο τον κόσμο η σκληρότατη καραντίνα έγινε για προετοιμασία του ΕΣΥ, την ιατρική αντιμετώπιση του ιού (πρωτόκολλα θεραπείας), την ανακάλυψη διαγνωστικών δοκιμασιών, την ενίσχυση δομών πρωτοβάθμιας ιατρικής φροντίδας, την ενίσχυση των δημόσιων μέσων μεταφοράς, την ενημέρωση των πολιτών απέναντι σε έναν άγνωστο ιό, και την αναμονή για την εμφάνιση εμβολίου. Δεν έγινε, υποτίθεται, από σαδιστικό βίτσιο, ούτε για να συνηθίσουν οι πολίτες να ζουν σε ένα διαρκές σύνδρομο Στοκχόλμης. Ακόμα όμως και σε σύγκριση με την περίοδο του Μαρτίου-Μαΐου, τα μετρήσιμα δεδομένα δείχνουν ότι η διαφορά στην πτώση της κινητικότητας είναι υπαρκτή αλλά μικρή και σίγουρα δεν δικαιολογεί τους ισχυρισμούς του τύπου «δεν υπάρχει καραντίνα» [7].

5. Στην εν λόγω κατάταξη του Bloomberg, υπάρχει πρόβλεψη για τις συνέπειες της κρίσης σε ποσοστό οικονομικής ύφεσης, δηλαδή πτώσης του ΑΕΠ κατά 9,5%. Η Ελλάδα εδώ φιγουράρει στη 10η χειρότερη θέση ανάμεσα σε 53 χώρες. Ωστόσο η πρόβλεψη αυτή στηρίζεται στην εκτίμηση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) στις 2 Οκτωβρίου 2020 [8], πριν από την κορύφωση του 2ου κύματος στη χώρα, που συντελέστηκε τέλος Νοέμβρη. Η υψηλή βαθμολογία στον περιορισμό της κινητικής και οικονομικής δραστηριότητας είναι ένδειξη ότι η πραγματική ύφεση μπορεί να αγγίξει το 10-11%. Ο κίνδυνος ενός τρίτου κύματος της επιδημίας στις αρχές του ερχόμενου έτους, όπως έχει προειδοποιήσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, με τα ίδια δρακόντεια μέτρα για το λιανεμπόριο και την ψυχαγωγία αλλά αναποτελεσματικά για την αντιμετώπιση της επιδημίας αναμένεται ότι θα εκτοξεύσουν το δημόσιο χρέος άνω του 205% του ΑΕΠ αυτή τη χρονιά [8], και ίσως παρεμποδίσουν την οικονομία της χώρας να επιστρέψει σε πιο κανονικούς ρυθμούς ανάπτυξης μέσα στο 2021. Οι ανθρώπινες συνέπειες για το εισόδημα των εργαζομένων (π.χ. ένα πιθανό νέο Μνημόνιο) και τη μακροπρόθεσμη υγεία των κατοίκων είναι αυτή τη στιγμή ανυπολόγιστες, όταν μάλιστα υπάρχει πρόβλεψη του ΔΝΤ για τη μείωση των δημόσιων δαπανών από το 57% του (μειωμένου) ΑΕΠ το 2020 και σε 51% του ΑΕΠ το 2021 (εν μέσω πανδημίας) [8]. Η κυβέρνηση έχει πέσει μέσα στην ίδια επικοινωνιακή παγίδα που η ίδια έστησε, στρέφοντας την επικοινωνιακή προσοχή αποκλειστικά στο υγειονομικό σκέλος, και μάλιστα ακόμη στενότερα, αφού ανέβαλε προγραμματισμένα χειρουργεία λόγω της Covid-19 με πάλι κίνδυνο «υπέρμετρους θανάτους» (excess deaths) στο άμεσο μέλλον. Στο σημερινό 2ο κύμα της επιδημίας, τα επικοινωνιακά τρυκ έχουν γυρίσει μπούμερανγκ.

6. Στον πίνακα σχετικά με την ελευθερία του Τύπου που καταρτίζουν οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα (Reporters Sans Frontières) που λαμβάνουν υπόψη κριτήρια, όπως η ανεξαρτησία των μέσων (δηλ. ο βαθμός στον οποίο τα μέσα μπορούν να λειτουργούν ανεξάρτητα από πηγές πολιτικής, κυβερνητικής, επιχειρηματικής και θρησκευτικής δύναμης και επιρροής), ο πλουραλισμός των απόψεων, η διαφάνεια κ.ά., η χώρα βρίσκεται στην 4η χειρότερη θέση ανάμεσα σε 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης [9]. Τα τελευταία περιστατικά καταχρήσεων όπως η λογοκρισία της Έλενας Ακρίτα για «Το Σπίτι του Τσίπρα» που είχε γραφτεί για να περάσει τον σκόπελο της αναμενόμενης λογοκρισίας, ή ο εξαναγκασμός σε παραίτηση της Δήμητρας Κρουστάλλη, διευθύντριας σύνταξης του Βήματος, για το παράλληλο και ατελέσφορο σύστημα καταγραφής των κρουσμάτων κορωνοϊού από την ΗΔΙΚΑ και τον ΕΟΔΥ αντανακλούν ίσως τον ασφυκτικό έλεγχο των ΜΜΕ από την κυβέρνηση με επιλεκτικούς χρηματοδοτικούς μηχανισμούς. Σημειώνεται πως εδώ ισχύει η γνωστή ρήση ότι ελευθερία είναι ελευθερία για αυτούς που σκέφτονται διαφορετικά. Ελευθερία μόνο για τα μέλη της κυβέρνησης και τους οπαδούς της δεν είναι καθόλου ελευθερία.

7. H χώρα είναι φτωχότερη έχοντας χάσει 25% του ΑΕΠ της μετά τα μνημόνια αλλά, και για να μην κάνουμε συγκρίσεις με πλουσιότερες χώρες, είναι 2-3 φορές πλουσιότερη από τη μικρότερη σε πληθυσμό Σερβία, η οποία τον Αύγουστο ξεκίνησε την ανέγερση δύο νέων νοσοκομείων Covid με περίπου 1.300 κλίνες ΜΕΘ και ΜΑΦ τα οποία και πρόσφατα παρέδωσε. Η Σερβία επίσης αντιμετώπισε πολύ καλύτερα το 2ο κύμα από ό,τι η Ελλάδα, με λιγότερο αυστηρά μέτρα, χωρίς κλείσιμο σχολείων και μεγάλη διατάραξη της οικονομικής ζωής [10].

8. Θα αφήσουμε απέξω τις υπαίθριες απαγορεύσεις για συγκεντρώσεις άνω των τεσσάρων ατόμων σε όλη τη χώρα, που έγιναν με αφορμή την επέτειο του Πολυτεχνείου ή τις αντίστοιχες απαγορεύσεις της 6ης Δεκεμβρίου. Όταν μάλιστα, αργότερα μέσα στον μήνα, σε ένα άγνωστο επιδημιολογικό τοπίο, ήδη έχει προαποφασιστεί με ΦΕΚ ότι επιτρέπονται συνάξεις μέχρι και 50 ατόμων σε κλειστούς εκκλησιαστικούς χώρους. Για τις εκκλησίες προβλέπεται η τέλεση τριών λειτουργιών 25/12/2020, 1/1/2021 και 6/1/2021 με παρουσία πιστών σε όλη τη χώρα [11]. Αν και το μέγεθος της υποκρισίας είναι εμφανές, δεν υπάρχει κατάταξη για δείκτη κυβερνητικής υποκρισίας. Ό,τι η κυβέρνηση δεν έκανε με τα υπόλοιπα πολιτικά κόμματα και τις οργανώσεις πολιτών στις 17/11 και 6/11, δηλαδή να διαπραγματευτεί με τους αρμόδιους φορείς, το έκανε με την ηγεσία της Εκκλησίας. Όταν μια κυβέρνηση αδιαφορεί μονόπλευρα και προκλητικά για τις πολιτικές ελευθερίες (το συνταγματικό δικαίωμα του συνέρχεσθαι – άρθρο 11 του Συντάγματος) υπάρχει πρόβλημα στην ίδια την ουσία της πολιτικής λειτουργίας της δημοκρατίας. Εάν αυτό το πολιτικό πρόβλημα είναι προσωρινό ή μακροπρόθεσμης διάρκειας είναι σήμερα άγνωστο.

Είναι λοιπόν δυνατόν το Oxford University, η UNESCO, η Google, το Bloomberg, οι Reporters Sans Frontières, όλοι αυτοί να συνωμοτούν όλοι μαζί εναντίον της «καλύτερης κυβέρνησης» που τα είχε καταφέρει τόσο καλά στο πρώτο κύμα; Εμείς θέσαμε τα δεδομένα. Είναι χρέος κάθε πολίτη, δίχως κομματικές παρωπίδες, να απαντήσει το ερώτημα.

Πρέπει όμως να σημειώσουμε κάτι ακόμα. Πολλοί μπορεί να απογοητευτούν αλλά η χώρα πήρε τα ίδια μέτρα που πήραν όλες οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες (με εξαίρεση Ηνωμένο Βασίλειο και Σουηδία), στον ίδιο περίπου χρόνο, σύμφωνα με πρόσφατο άρθρο στο επιστημονικό περιοδικό Science [12]. Η εξήγηση του γιατί τα πήγαμε τόσο καλά στο 1ο κύμα είναι απλή: πήραμε τα μέτρα έγκαιρα (και ευτυχώς), σε μια περίοδο που δεν είχαμε πολλούς ταξιδιώτες από διεθνείς πτήσεις και ο ιός δεν είχε προλάβει να αποκτήσει μεγάλη διασπορά στην κοινότητα [13].

Πιθανώς κάποιοι να θυμώνουν όταν τα ιδεολογικά σχήματα άρνησης της πραγματικότητας συγκρουστούν με τα ξεροκέφαλα γεγονότα και τα δεδομένα. Ωστόσο, η μετατόπιση από την άρνηση στον θυμό και τη διαπραγμάτευση είναι και αυτή μια πρόοδος για να λυθούν καταστάσεις γνωστικής ασυμφωνίας (cognitive dissonance) που προκαλούν αγχωτικά ή αμφιθυμικά συναισθήματα. Η αντιμετώπιση των αντιφατικών εμπειριών είναι αγχωτική για κάποιον κόσμο που ψήφισε Ν.Δ., προερχόμενοι ιδιαίτερα από τον χώρο του κέντρου. Απαιτεί προσπάθεια να αντιμετωπίσει φαινομενικά αντίθετα πράγματα που όλα του φαίνονται αληθινά. Μια μερίδα ανθρώπων θα επιλύσουν αναπόφευκτα τη γνωστική ασυμφωνία πιστεύοντας τυφλά ό, τι ήθελαν να πιστέψουν, αγνοώντας πληροφορίες που έρχονται σε αντίθεση με τις προηγούμενες πεποιθήσεις τους [14].

Μια άλλη μερίδα ανθρώπων μπορεί να επιλέξουν να επιλύσουν τη γνωστική ασυμφωνία με πλήρη φυγή από την κοινωνική πραγματικότητα. Μια απόδραση με άρνηση του κινδύνου του ιού λόγω οικονομικών ή κοινωνικών επιπτώσεων, άρνηση των εμβολίων. Δυστυχώς σήμερα διαφαίνεται από τις δημοσκοπικές έρευνες ότι υπάρχει μια μεγάλη δεξαμενή αρνητών του κινδύνου του ιού ή/και a priori αρνητές των εμβολίων που μπορεί να αγγίζει ένα ποσοστό περίπου του 1/3 του πληθυσμού. Δεν θα είναι περίεργο εάν σε συνθήκες παρατεταμένης κρίσης, αυτή η άρνηση-«φυγή» πάρει ως ένα βαθμό ακροδεξιό χρώμα. Μια καχεκτική ή/και πολυ-τραυματισμένη φιλελεύθερη δημοκρατία (π.χ. Γαλλία, Ελλάδα, ΗΠΑ) μέσα στις συνθήκες της παρατεταμένης υγειονομικής και κοινωνικής κρίσης μπορεί να δυναμώσει την άνοδο αυταρχικών πλουτο-δημαγωγικών (pluto-populists) πολιτικών ρευμάτων όχι μόνο σε χώρες με κυρίαρχη παρουσία (π.χ. Ουγγαρία, Πολωνία, Τουρκία, Ινδία, Βραζιλία) αλλά και στην Κεντρική Ευρώπη, τα Βαλκάνια, την Ελλάδα.

Τέλος, μια μερίδα ανθρώπων μπορεί να αλλάξουν πολιτική και εκλογική συμπεριφορά σε μια προοδευτική και ριζοσπαστική κατεύθυνση. Και αυτό αφορά όλη την ευρύτερη αριστερά, όχι ένα κομμάτι της, το μεγαλύτερο ή το μικρότερο. Σχετίζεται με το κατά πόσο η ευρύτερη κοινωνική και πολιτική αριστερά είναι έτοιμη να αντισταθεί αλλά και να απαντήσει με ιδέες και προτάσεις συσπείρωσης και αλληλεγγύης απέναντι στις ανησυχίες των εργαζομένων και πολιτών για τη ζωή, την υγεία, την ασφάλεια καθώς και την οικονομική, κοινωνική και πολιτική ευημερία. Έχοντας την κοινωνία ως μακρύ ορίζοντα και όχι μόνο τους στενούς συσχετισμούς στο παρόν κομματικό σκηνικό. Όπως σε κάθε καμπή της ιστορίας περισσότερα του ενός ενδεχόμενα είναι σήμερα ανοικτά.

Δημήτρης Αναστασίου, Πανεπιστήμιο του Νότιου Ιλλινόις

Παντελής Μπάγκος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Πηγές:

1. The Oxford COVID-19 Government Response Tracker (OxCGRT) https://www.bsg.ox.ac.uk/research/research-projects/coronavirus-government-response-tracker#data

2. Chang, R., Hong, J. & Varley, K. (2020). The Best and Worst Places to Be in Covid: U.S. Sinks in Ranking. Updated: December 21, 2020 https://www.bloomberg.com/graphics/covid-resilience-ranking/?sref=vAydZQ5n&fbclid=IwAR2fDr0z3VJ4oMBJPzxOQkfqywoMOQYr-43DzB_snVK0D9VOgRdoB9eFik4

3. UNESCO. COVID-19 Impact on Education. https://en.unesco.org/covid19/educationresponse

4. Araújo, L. A., Veloso, F. C., Souza, M. C., Azevedo, J. M., C., & Tarro, G. (2020). The potential impact of the COVID-19 pandemic on child growth and development: a systematic review. Jornal de Pediatria (Rio J), 23 Sep. 2020, doi: 10.1016/j.jped.2020.08.008

5. Έρευνα: Καταγραφή υποδομών και ελλείψεων για την ΕξΑΕ https://www.alfavita.gr/ekpaideysi/339920_ereyna–katagrafi–ypodomon–kai–elleipseon–gia–tin–exae

6. Google COVID-19 Community Mobility Report https://www.gstatic.com/covid19/mobility/2020-12-18_GR_Mobility_Report_en.pdf

7. Φαρσαλινός Κ. Πουλάς Κ. Κουρέτας Δ, Μπάγκος Π, Μπαρμπούνη Α, Βανταράκης Α. Διαφορές κινητικότητας του πληθυσμού στην Ελλάδα μεταξύ των περιόδων πρώτου και δεύτερου lockdown. Coronavirus Greece Research Group https://www.coronavirus-greece.gr/covid19/index.php/el/teleftea-nea/215-lock_1_2.html

8. International Monetary Fund (2 October 2020). Greece: Staff Concluding Statement of the Second Post-Program Monitoring Mission. https://www.imf.org/en/News/Articles/2020/10/02/mcs100220-greece-staff-concluding-statement-of-the-second-post-program-monitoring-mission#:~:text=The%20economy%20is%20expected%20to,recovering%20over%20the%20medium%20term.&text=A%20rebound%20is%20expected%20in,a%20recovery%20in%20foreign%20demand.

9. Reporters Sans Frontières. Classement mondial de la liberté de la presse 2020 https://rsf.org/ranking

10. ΕΡΤ https://www.ert.gr/eidiseis/diethni/servia-69-thanatoi–apo–epiplokes–toy–koronoioy-7-782-nea–kroysmata–egkainiastike–sto–veligradi–neo–covid–nosokomeio/

11. ΦΕΚ, Τεύχος B’ 5509/15.12.2020 https://www.in.gr/wp-content/uploads/2020/12/FEk-%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%81%CF%84%CE%B5%CF%82.pdf

12. Brauner JM, Mindermann S, Sharma M, Johnston D, Salvatier J, Gavenčiak T, Stephenson AB, Leech G, Altman G, Mikulik V, Norman AJ. Inferring the effectiveness of government interventions against COVID-19. Science. 2020 Dec 15. https://science.sciencemag.org/content/early/2020/12/15/science.abd9338/tab-pdf

13. Piovani D, Christodoulou MN, Hadjidemetriou A, Pantavou K, Zaza P, Bagos PG, Bonovas S, Nikolopoulos GK. Effect of early application of social distancing interventions on Covid-19 mortality over the first pandemic wave: an analysis of longitudinal data from 37 countries. Journal of Infection. 2020 Dec 1. https://www.journalofinfection.com/article/S0163-4453(20)30751-9/fulltext

14. Festinger, L. (1962). Cognitive dissonance. Scientific American, 207(4), 93–107. https://doi.org/10.1038/scientificamerican1062-93