Παρά τις δεσμεύσεις, τις αποφάσεις του Ευρωκοινοβούλιου και τις υποχρεώσεις από τις διεθνείς συνθήκες τα ευρωπαϊκά κράτη δεν φροντίζουν να ταυτοποιήσουν πρόσφυγες και μετανάστες που πεθαίνουν στο έδαφός τους.
Τάφοι χωρίς σήμανση ή απλώς με μια ημερομηνία σκεπάζουν γρήγορα τους νεκρούς. Στην Ελλάδα, στον Εβρο και στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου ο βρετανικός Guardian εντόπισε ανώνυμους τάφους. Αλλά και στην Ιταλία, στη Γαλλία, στην Πολωνία και την Κροατία. Οι οικογένειες αυτών των νεκρών δεν γνωρίζουν την τύχη τους.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε ένα ψήφισμα το 2021 που ζητούσε να εντοπιστούν τα άτομα που πεθαίνουν σε μεταναστευτικές διαδρομές και να αναγνωριστεί η ανάγκη για μια συντονισμένη βάση δεδομένων για τη συλλογή στοιχείων των σορών. Αλλά σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες το ζήτημα παραμένει νομοθετικό κενό, χωρίς συγκεντρωτικά δεδομένα, ούτε ομοιόμορφη διαδικασία αντιμετώπισης των φορέων.
Κάθε χώρα σημαδεύει, αν σημαδέψει, με διαφορετικούς «κωδικούς» τους τάφους. Στη Γαλλία είναι «Monsieur X» (Κύριος Χ). Στην Ισπανία ένας αριθμός και ημερομηνία θανάτου. Για παράδειγμα στο νησί Γραν Κανάρια ένας τάφος έχει επιγραφή «μεταναστευτικό σκάφος αριθμός 4. 25/09/2022».
Σε συνεργασία με εγκληματολόγους από τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού (ICRC) και άλλους ερευνητές, ΜΚΟ και παθολόγους, ο Guardian και μια κοινοπραξία δημοσιογράφων συγκέντρωσαν για πρώτη φορά τον αριθμό των μεταναστών και προσφύγων που πέθαναν την τελευταία δεκαετία στα σύνορα της ΕΕ των οποίων τα ονόματα παραμένουν άγνωστα. Τουλάχιστον 2.162 πτώματα δεν έχουν ταυτοποιηθεί.
Μερικά από αυτά τα πτώματα συσσωρεύονται σε νεκροτομεία, αίθουσες τελετών και ακόμη και κοντέινερ σε όλη την ήπειρο. Η έρευνα αποκάλυψε 24 νεκροταφεία και περισσότερους από 1.000 ανώνυμους τάφους.
Αυτά, όμως, είναι η κορυφή του παγόβουνου. Περισσότεροι από 29.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στις ευρωπαϊκές μεταναστευτικές διαδρομές αυτή την περίοδο.
Σε κοντέινερ στην Αλεξανδρούπολη
Σε μια γωνιά του πάρκινγκ του νοσοκομείου στην Αλεξανδρούπολη, δύο χτυπημένα ψυγεία κοντέινερ στέκονται δίπλα σε κάδους απορριμμάτων. Μέσα βρίσκονται οι σοροί 40 ανθρώπων, γράφει ο Guardian.
Είκοσι από τα πτώματα στα κοντέινερ είναι τα απανθρακωμένα λείψανα μεταναστών που πέθαναν στις πυρκαγιές που κατέκαψαν τον Εβρο το καλοκαίρι. Η ταυτοποίηση έχει αποδειχθεί εξαιρετικά δύσκολη, με μόνο τέσσερις από τους νεκρούς να κατονομάζονται μέχρι σήμερα.
Ο καθηγητής Παύλος Παυλίδης, ο ιατροδικαστής της περιοχής, εργάζεται για τον προσδιορισμό της αιτίας του θανάτου, τη συλλογή δειγμάτων DNA και την καταγραφή τυχόν προσωπικών αντικειμένων που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους συγγενείς να αναγνωρίσουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα αργότερα.
Tα προσωρινά νεκροτομεία κοντέινερ στην Αλεξανδρούπολη είναι δανεικά από τον ΔΕΕΣ. Η ανθρωπιστική υπηρεσία έχει δανείσει ένα ακόμη κοντέινερ στο νησί της Λέσβου, ένα άλλο πέρασμα μετανάστευσης, για τον ίδιο σκοπό.
Η Λαμπεντούζα δεν έχει αυτή την πολυτέλεια. «Δεν υπάρχουν νεκροτομεία και ψυγεία», είπε ο Σαλβατόρε Βέλα, ο επικεφαλής εισαγγελέας της Σικελίας που ηγείται των ερευνών για ναυάγια στα ανοικτά των ακτών της. «Μόλις τοποθετηθούν σε σακούλες, τα πτώματα των μεταναστών μεταφέρονται στη Σικελία. Η ταφή γίνεται από μεμονωμένες πόλεις. Έχει συμβεί μερικές φορές μετανάστες να θάβονται σε κάποιους ομαδικούς τάφους μέσα σε νεκροταφεία».
Τεχνικές και πολιτικές δυσκολίες
«Αν μετρήσετε τους συγγενείς όσων αγνοούνται, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι επηρεάζονται. Δεν ξέρουν πού βρίσκονται τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Είχαν καλή μεταχείριση, τους σεβάστηκαν όταν τους έθαψαν; Αυτό είναι που κυνηγάει το μυαλό των οικογενειών», δήλωσε η Laurel Clegg, η ιατροδικαστική συντονιστής του ICRC για τη μετανάστευση στην Ευρώπη. «Έχουμε υποχρέωση να παρέχουμε στους νεκρούς μια αξιοπρεπή ταφή και απαντήσεις στις οικογένειες μέσω της ταυτοποίησης των νεκρών».
Είπε ότι η παρακολούθηση των νεκρών βασιζόταν σε πολλά μέρη που συνεργάζονται καλά: ένα νομικό πλαίσιο που προστάτευε τους αγνώστους νεκρούς, συνεπείς νεκροτομές, νεκροτομεία, ληξιαρχεία, αξιοπρεπείς μεταφορές και νεκροταφεία.
Τα συστήματα είναι ανεπαρκή, ωστόσο, παρά το ψήφισμα του κοινοβουλίου της ΕΕ. Δεν υπάρχουν ακόμη κοινοί κανόνες σχετικά με το ποιες πληροφορίες πρέπει να συλλέγονται, ούτε ένα κεντρικό μέρος για την αποθήκευση αυτών των πληροφοριών. Η πολιτική εστίαση είναι να συλλάβουν τους λαθρέμπορους παρά να ανακαλύψουν ποια είναι τα θύματά τους.
Εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είπε ότι τα δικαιώματα και η αξιοπρέπεια των προσφύγων και των μεταναστών πρέπει να αντιμετωπιστούν παράλληλα με την αντιμετώπιση της λαθρεμπορίας ανθρώπων. Είπαν ότι κάθε κράτος μέλος είναι υπεύθυνο ατομικά για το πώς αντιμετώπισε όσους πέθαναν στα σύνορά του, αλλά ότι η επιτροπή εργάζεται για τη βελτίωση του συντονισμού και των πρωτοκόλλων και «λυπάται για την απώλεια κάθε ανθρώπινης ζωής».
