Την Παρασκευή 11 Ιουνίου ανοίγει για πρώτη φορά στο κοινό το εμβληματικό κτίριο του πρώην Δημόσιου Καπνεργοστασίου, ως ο νέος σύγχρονος χώρος πολιτισμού της Αθήνας.
Είναι το αποτέλεσμα της συνεργασίας της Βουλής των Ελλήνων και του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ που πραγματοποιείται τη χρονιά της επετείου των 200 χρόνων από την ελληνική επανάσταση του 1821.
Ο νέος πολιτιστικός χώρος επιφάνειας 6.500 τ.μ., που αναμορφώθηκε με χρηματοδότηση του ΝΕΟΝ, θα αποτελέσει ένα ανοιχτό σε όλους δυναμικό κέντρο συνάντησης και ανταλλαγής ιδεών. Εγκαινιάζεται με τη διεθνούς εμβέλειας έκθεση σύγχρονης τέχνης Portals | Πύλη, με τη συμμετοχή 59 καλλιτεχνών από 27 χώρες και 15 νέες αναθέσεις έργων από τον ΝΕΟΝ. Στη χρονική συγκυρία της εθνικής επετείου και της πανδημίας, η έκθεση φιλοδοξεί να αναπτύξει μηνύματα, ιδέες και προβληματισμούς της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας, προσεγγίζοντας τη νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται μέσα από την αλλαγή και την ανατροπή. Η επιμέλεια είναι της Ελίνας Κουντούρη, Διευθύντριας ΝΕΟΝ, και της Madeleine Grynsztejn, Pritzker Director, Museum of Contemporary Art Chicago.
Η έκθεση Portals | Πύλη
Η έκθεση αναπτύσσεται σε όλους τους αναμορφωμένους χώρους του κτιρίου, στο αίθριο, στις αίθουσες και τα πατάρια, στα λουτρά, στο παλιό τελωνείο, στον περιβάλλοντα χώρο, στην στέγη/πρόσοψη του κτιρίου και στον Λόφο του Κολωνού.
Παρουσιάζονται έργα από 59 καλλιτέχνες προερχόμενους από 27 χώρες με διαφορετικές καταβολές και προέλευση, μεταξύ των οποίων και 15 νέες αναθέσεις έργων ειδικά για το χώρο του πρώην Δημόσιου Καπνεργοστασίου. Ανάμεσά τους, 18 έλληνες καλλιτέχνες παρουσιάζουν νέα έργα ή έργα των οποίων ανανεώθηκε η παραγωγή και το πλαίσιο παρουσίασής τους ώστε να συνδεθούν στο συγκεκριμένο περιβάλλον.
Οι νέες αναθέσεις είναι προς τους καλλιτέχνες Αναστασία Δούκα, Brendan Fernandes, Elif Kamisli, Πάνο Κοκκινιά, Χρυσάνθη Κουμιανάκη, Glenn Ligon, Μαρία Λοϊζίδου, Teresa Margolles, Ad Minoliti, Duro Olowu, Gala Porras-Kim, Michael Rakowitz, Αλέξανδρο Τζάννη, Adrián Villar Rojas και Danh Võ.
Έμπνευση για την έκθεση αποτέλεσε άρθρο της συγγραφέα Arundhati Roy, ότι η πανδημία είναι μια πύλη, ένα σημείο μετάβασης από έναν κόσμο σε έναν άλλο. Θεωρώντας ότι το ρήγμα που δημιούργησε η πανδημία σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο ανοίγει μια πύλη, μένει σε εμάς να πραγματευτούμε τη μετάβασή μας μέσα από αυτήν. «Μπορούμε να επιλέξουμε να την περάσουμε», προτείνει, «σέρνοντας πίσω μας τα κουφάρια από τις προκαταλήψεις και το μίσος μας, την πλεονεξία μας, τις τράπεζες δεδομένων και τις νεκρές ιδέες μας, τα νεκρά ποτάμια και τους μολυσμένους ουρανούς μας. Ή μπορούμε να τη διαβούμε ανάλαφρα, με λίγες αποσκευές, έτοιμοι να φανταστούμε έναν άλλο κόσμο».
Η έκθεση εκφράζει τον πλουραλισμό των ιδεών και προσεγγίζει θέματα για τη συλλογικότητα, την πολιτιστική κατανόηση της ιστορίας και της πολιτικής, τον δημόσιο χώρο, το κοινό μας παρελθόν, παρόν και μέλλον.
Στην πρόσοψη του κτιρίου, το έργο του Νίκου Ναυρίδη υποδέχεται την πόλη και τους επισκέπτες. Εξωτερικά του κτιρίου, σε δύο νέες αναθέσεις, ο Brendan Fernandes αναφέρεται στην ανθρώπινη ανάγκη για επικοινωνία μέσω της performance του, ενώ η Χρυσάνθη Κουμιανάκη ενεργοποιεί την ευρύτερη περιοχή και τον Λόφο του Κολωνού.
Το αίθριο είναι ο κεντρικός δημόσιος χώρος, η «αγορά» της έκθεσης. Ο δημόσιος χώρος όπου οι κοινότητες, τα κοινωνικά κινήματα και οι συμβολικές χειρονομίες συνυπάρχουν σχηματίζοντας κοινές μνήμες. Εδώ οι Steve McQueen, El Anatsui και σε 2 νέες αναθέσεις οι Μαρία Λοϊζίδου και Glenn Ligon πραγματεύονται με τα έργα τους την ιδέα του συλλογικού και την πολιτιστική διάσταση της ιστορίας και της πολιτικής. Στην τρίτη ανάθεση στο χώρο του αιθρίου, περίπλοκες ιστορίες καταγράφονται και εναρμονίζονται στην εγκατάσταση του Danh Võ. Για τον Võ, τα πάντα -η αρχιτεκτονική, τα φυτά, τα γλυπτά και τα κειμήλια- θεωρούνται ήδη επιβαρυμένα. Μέσα στο αίθριο, η εγκατάσταση του Võ δημιουργεί έναν πρόσθετο δημόσιο χώρο. Το αίθριο είναι ένας φόρος τιμής σε έναν κόσμο που έχει ανάγκη από ίαση και ενότητα.
Στον διάδρομο τα έργα χρησιμοποιούν τη γλώσσα σαν στοιχείο ταυτότητας, διαπραγμάτευσης ή αποξένωσης, δημιουργώντας «πορτρέτα» μέσα από ήχους, λέξεις, χάρτες και εφημερίδες. Στις δύο νέες αναθέσεις, ο Michael Rakowitz εξερευνά την πολιτική και τον εθνικισμό σε ένα επίκαιρο γεωπολιτικά έργο, με αναφορά και στη Χάρτα της Ελλάδος του Ρήγα Βελεστινλή, ενώ η Teresa Margolles εστιάζει στα πρωτοσέλιδα ως μέσο να αντιληφθούμε τη βαναυσότητα της πραγματικότητας. Επιπλέον οι Shilpa Gupta και Felix Gonzalez-Torres χρησιμοποιούν τις λέξεις ως στοιχείο καθορισμού της μνήμης. Στον αντίποδα, μέσα από έργα χειροπρακτικά, γλυπτά και υφαντά, οι Adriana Varejão, Sonia Gomes και Solange Pessoa, τρεις διαφορετικών γενεών γυναίκες από τη Βραζιλία, μεταφέρουν την πλούσια ιστορία της περιοχής και της αποικιοκρατίας.
Στην πρώτη αίθουσα κυριαρχεί η έννοια της ισοτιμίας (equity) σε σχέση με την εργασία, την κοινωνική δικαιοσύνη και τους πόρους. Οι Kutluğ Ataman και Adam Pendleton θίγουν ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης και φυλετικής ισότητας. Το έργο του Γιάννη Κουνέλλη αντηχεί τις συνθήκες εργασίας στο βιομηχανικό χώρο, ενώ οι Μαρία Παπαδημητρίου και Αναστασία Δούκα (νέα ανάθεση) αναφέρονται στις πολιτικές της εργασίας και τη μηχανική.
Στο πατάρι της πρώτης αίθουσας, γυναικείες φωνές απ’ όλο τον κόσμο μοιράζονται τον όροφο μαζί με έργα των Ed Ruscha και Βαγγέλη Γκόκα. Στις δύο νέες αναθέσεις, η Elif Kamisli ρίχνει μια γυναικεία ματιά, με τη μορφή του ημερολογίου της, στην πολιτική κατάσταση της Τουρκίας, ενώ η Gala Porras-Kim καταφεύγει σε μουσειολογικές πρακτικές για να αναπαραστήσει μια υποθετική πραγματικότητα. Εδώ, τιμώνται οι πολλαπλές ζωές ισχυρών γυναικών, οι πορείες των οποίων εκφράζουν μια βαθιά πίστη στον κόσμο γύρω τους και επιδεικνύουν μία οξυδερκή κατανόηση της ανθρώπινης κατάστασης. Έργα των πρωτοπόρων καλλιτεχνών Marisa Merz, Άλεξ Μυλωνά, Erika Verzutti και Dana Schutz εκτίθενται δίπλα σε άλλα, από μια νεότερη γενιά που εκπροσωπείται από τις Sidsel Meineche Hansen, Tala Madani και τη Μυρτώ Ξανθοπούλου.
Στη δεύτερη αίθουσα παρουσιάζεται η ανάπτυξη των ανεπίσημων δικτύων (μια συνέπεια της πανδημίας αφού περιορίστηκε σημαντικά η προσωπική επαφή), καταδεικνύοντας τη δύναμη των κοινωνικών συνδέσεων. Οι καλλιτέχνες ανέκαθεν επιβίωναν χάρη σε ανεπίσημα δίκτυα, με αλληλεγγύη και αλληλεξάρτηση μέσων και ιδεών. Εδώ, τα έργα των Louise Lawler, Elias Sime, Γιάννη Κουνέλλη, Liliane Lijn και Daphne Wright τονίζουν την ποικιλία των δικτύων που μας συνδέουν και σχηματίζουν ένα «ανεπίσημο δίκτυο» – σθένους, αστικών ιστοριών και προσωπικών αφηγήσεων.
Στο πατάρι της δεύτερης αίθουσας η Cornelia Parker αποτίει φόρο τιμής στη «Magna Carta» του 1215, ένα σύμβολο δικαιωμάτων και ελευθεριών. Το κέντημα μήκους 13 μέτρων του λήμματος της Magna Carta στη Wikipedia (όπως εμφανιζόταν στην 799η επέτειό της, στις 15 Ιουνίου 2014) δημιουργήθηκε από ανθρώπους από όλα τα κοινωνικά στρώματα, από βαρυποινίτες, ακτιβιστές, πολιτικούς, δικαστικούς.
Στην τρίτη αίθουσα, τα έργα πραγματεύονται θέματα εμπιστοσύνης και οικειότητας μέσα από διάφορες αποδόσεις της ταυτότητας και του σπιτιού. Οι Do Ho Suh, Robert Gober, Απόστολος Γεωργίου και Χριστιάνα Σούλου αναφέρονται στην εμπιστοσύνη και την απουσία αυτής, στο σπίτι ή τους οικείους, και στα παιδικά όνειρα. Τα έργα των Paul Mpagi Sepuya και Francis Picabia αναφέρονται στις ιδέες της προσωπογραφίας, τον ερωτισμό και το σώμα, εκτεθειμένο ή κρυφό. Οι ζωές και οι ιστορίες γυναικών ως αφανείς ηρωίδες αντιπροσωπεύονται από τις καλλιτέχνιδες Toyin Ojih Odutola, Billie Zangewa και Joana Choumali, οι οποίες χρησιμοποιούν ζωγραφική και κεντήματα πάνω σε εικόνες.
Στο πατάρι της τρίτης αίθουσας περιγράφεται η συνθήκη της σοφίτας, ένας παράξενος συνδυασμός άνεσης και δυσφορίας, ρομαντισμού, πρακτικότητας και αναμνήσεων. Η νέα ανάθεση του Αλέξανδρου Τζάννη συνδέεται με τα στοιχεία της εσωτερικής δομής του χώρου, φωτίζοντας τις άκρες και τις γωνίες. Οι Νίκος Αλεξίου, Βλάσης Κανιάρης και Erika Verzutti δημιουργούν αναμνήσεις, φόβους, αχαρτογράφητα συναισθήματα.
Στο χώρο των λουτρών, η νέα ανάθεση της/των/του Ad Minoliti καταρρίψει συμβολικά τον διαχωρισμό μεταξύ των δύο φύλων, υπενθυμίζοντας την ύπαρξη άλλων ταυτοτήτων, ενώ ο Δημήτρης Αντωνίτσης αμφισβητεί την ιδέα της επιθυμητής ή αποδεκτής ομοιομορφίας.
Στην τέταρτη αίθουσα ο Adrian Villar Rojas επιστρέφει με νέα ανάθεση στην Αθήνα, και αποτυπώνει σε βίντεο τις συνθήκες του καιρού της πανδημίας, όπως καταγράφηκαν από δημόσιες κάμερες σε όλο τον κόσμο.
Στην πέμπτη αίθουσα, τα έργα των Κώστα Μπασάνου, Kapwani Kiwanga, Anna Tsouhlarakis, Jeffrey Gibson και Ειρήνης Ευσταθίου διερευνούν την ανασφάλεια, μια πιθανή, δυστοπική, άγνωστη κατάληξη του κοινού τρόπου ζωής μας. Η νέα ανάθεση του Πάνου Κοκκινιά αφηγείται μια ιστορία συγχωνεύοντας πολλές ανεξάρτητες εικόνες, όπως οι εκδιωγμένοι κουβαλούν μέσα τους πολλές ιστορίες.
Το κτίριο του παλιού τελωνείου καταλαμβάνεται από τη νέα ανάθεση του Duro Olowu. Η καλλιτεχνική του παρέμβαση περιλαμβάνει υφασμάτινα γλυπτά, ζωγραφικά έργα, βίντεο, ταπετσαρίες και τοιχογραφίες για να δημιουργήσει ένα περιβάλλον από διαφορετικές ιδέες μετανάστευσης και κίνησης, αποκαλύπτοντας ιστορίες που κρύβονται στην πολιτική και την τέχνη. Όπως το θέτει ο ίδιος, δημιουργεί «παρεμβάσεις, συζητήσεις και παρουσία σε άδειες αίθουσες».
Τον Δεκέμβριο ενεργοποιείται και το υπόγειο του κτιρίου, με την παράσταση του Δημήτρη Παπαϊωάννου Sisyphus/Trans/Form (2019).
Παράλληλα με την υλική παρουσίαση, λειτουργεί και μια διαδικτυακή «πύλη». Η εφαρμογή του ΝΕΟΝ για κινητά δίνει τη δυνατότητα στο κοινό να περιηγηθεί αυτόνομα στην έκθεση, να δει εικόνες των έργων και να μάθει πληροφορίες για τα έργα και τους δημιουργούς τους, καθώς και να ενημερωθεί για το πρόγραμμα των παράλληλων δράσεων.
