Μία πολύτιμη έκδοση για την εβδομηντάχρονη ιστορία του ελληνικού κινούμενου σχεδίου
Περισσότερα από 70 χρόνια πριν, το 1945, ο Σταμάτης Πολενάκης ολοκληρώνει την πρώτη ελληνική ταινία κινουμένων σχεδίων με τίτλο: «Ο Ντούτσε αφηγείται». Ο σχεδιασμός της είχε αρχίσει στη Σίφνο το 1942, στην καρδιά της ιταλικής Κατοχής. Είναι η ταινία-ορόσημο για το ελληνικό animation, μια «έξοχη απ’ όλες τις απόψεις αντιφασιστική σάτιρα, επίκαιρη και σήμερα» όπως αναφέρει ο επίτιμος πρόεδρος της ASIFA ΕΛΛΑΣ, Γιάννης Βασιλειάδης, στον πρόλογό του στην επετειακή έκδοση «70 χρόνια δημιουργίας ελληνικών κινουμένων σχεδίων 1945-2015».
Μέσα σ’ αυτά τα εβδομήντα χρόνια κύλησε πολύ
νερό στ’ αυλάκι ή μάλλον πολύ μελάνι στο χαρτί των σχεδιαστών που έδωσαν ψυχή (anima, στα λατινικά, απ’ όπου
και ο όρος animation) στα πλάσματα της
φαντασίας τους. Τελείως ενδεικτικά αναφέρουμε την ταινία animation μικρού μήκους «Dinner for few» του 2014, από τον Νάσο Βακάλη,
η οποία αποκόμισε 73 βραβεία σε διεθνή φεστιβάλ, όπως αυτό του Βερολίνου
και του Κλερμόν Φεράν, εστιάζοντας στην κρίση και την άνιση κατανομήτου πλούτου. Αλλά και την πολύ πρόσφατη στερεοσκοπική ταινία «Αίνιγμα» των Αρη Φατούρου και Αντώνη Ντούσια, ένα πανέμορφο εικαστικό φιλμ, εμπνευσμένο από το έργο του σουρεαλιστή ζωγράφου Θεόδωρου Πανταλέων που συνεχίζει μια εντυπωσιακή πορεία σε δεκάδες διεθνή φεστιβάλ, έχοντας μεταξύ άλλων αποσπάσει τα βραβεία animation του φημισμένου φεστιβάλ Ανσί (πριν από μερικές εβδομάδες), της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου αλλά και του Φεστιβάλ Δράμας. Η ταινία θα προβάλλεται στις αίθουσες από τον Οκτώβριο.
Οσο και να είναι ριγμένα τα καρτούν στην Ελλάδα, υπήρξαν και γι’ αυτά στιγμές που έγιναν κοινό κτήμα. Οι παλιότεροι θα θυμούνται κάποια ιστορικά κινούμενα σχέδια που χρησιμοποιήθηκαν για διαφημιστικούς λόγους στην παλιά, ασπρόμαυρη ελληνική τηλεόραση: το παχουλό ανθρωπάκι που διαφήμιζε την Prisunic Μαρινόπουλος, ο «ΠιΜι με τη δραχμή» και ο μάγκας με το γαρίφαλο στ’ αυτί, που έπινε μόνο «Ούζο 12» (των Αρώνη – Ευθυμιάδη), είναι εμβληματικές δημιουργίες της δεκαετίας του ’70. Στη δεκαετία του ’80 χαρακτηριστικό παράδειγμα δημιουργού είναι βέβαια ο ποιητής του animation Στράτος Στασινός, αυτός ο ευαίσθητος, εικαστικός Ηπειρώτης καλλιτέχνης που αξιοποίησε τη λαϊκή παράδοση με την τεχνική stop motion, σκηνοθετώντας κάποιες πολύ σημαντικές ταινίες, όπως αυτή «Του κολυμπητή». Στην περίοδο 1990-99, ασφαλώς αδικώντας πολλούς, να αναφέρουμε το γνωστό και αγαπημένο δίδυμο-καρτούν «Πανδώρα και Πλάτωνας», το οποίο υπογράφεται από τους Βεργίτση, Νικολούλια και Ρούβα.
Ομως, όσο και να αγαπάει κάποιος τα κινούμενα σχέδια, όσο και να ασχολείται μ’ αυτά ως θαυμαστής, αλλά και ως επαγγελματίας, δεν είναι καθόλου εύκολο να δημιουργήσει και να τηρήσει αρχείο που να καλύπτει αξιοπρεπώς την ιστορία του ελληνικού animation, γιατί μιλάμε για ωκεανό πληροφοριών. Εκτός βέβαια κι αν πρόκειται για την ASIFA Hellas, δηλαδή το ελληνικό παράρτημα της Διεθνούς Ενωσης Κινουμένων Σχεδίων (Association Internationale du Film d’ Animation), και για τους Τάκη Κυριακουλάκο και Αγγελο Ρούβα, (αντιπρόεδρο και διαχειριστή της ΑSIFA Hellas) που τόλμησαν να αναμετρηθούν μ’ αυτό τον ωκεανό που αναφέραμε.
Το αποτέλεσμα των κόπων τους ήταν η επετειακή έκδοση «70 χρόνια δημιουργίας ελληνικών κινουμένων σχεδίων 1945-2015». Μιλάμε για ένα λεύκωμα-κατάλογο, το οποίο στην ουσία είναι εγκυκλοπαίδεια τσέπης, καθώς περιέχει έναν θησαυρό στοιχείων για τα ελληνικά κινούμενα σχέδια, όντας όμως ευσύνοπτη και βολική – μόλις 220 σελίδες. Στο βιβλίο παρουσιάζονται οι δημιουργοί του ελληνικού animation, το έργο τους και όλες οι σχετικές δράσεις από το 1975 μέχρι και το 2015. Επιπλέον όλα τα κείμενα είναι μεταφρασμένα στα αγγλικά και διανθίζονται με 750 φωτογραφίες. Τι παραπάνω θα ζητούσε κανείς; Τα credits για τη έκδοση ασφαλώς πηγαίνουν στην οργανωτική επιτροπή, απαρτιζόμενη από τους Τ. Κυριακουλάκο, Αγγελο Ρούβα και Αναστασία Δημητρά, και βέβαια στον Αρίσταρχο Παπαδανιήλ για την άψογη, ομολογουμένως, γραφιστική επιμέλεια της έκδοσης.
«Η έκδοση κόστισε γύρω στις 16.000 ευρώ, χωρίς τις αμοιβές των συγγραφέων» τονίζει ο Τάκης Κυριακουλάκος. «Η χρηματοδότηση ήταν δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, με τη συμμετοχή του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου και της Γενικής Γραμματείας Ενημέρωσης και Επικοινωνίας. Ο Τάκης είναι λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου στη Σύρο, όπου διδάσκει πληροφορική κινηματογραφία. Η σχέση του με το animation, που στα ελληνικά αποδίδεται ως παραστατική κινηματογραφία χρονολογείται από τις αρχές της δεκαετίας του ’80, όταν ως φοιτητής στη σχολή ηλεκτρολόγων μηχανικών στο Αριστοτέλειο, με την πρώτη εμφάνιση των μικροϋπολογιστών στην Ελλάδα, άρχισε να προγραμματίζει απλά βιντεοπαιχνίδια τύπου Pacman». «Τότε σκέφτηκα να παντρέψω τους υπολογιστές με τον κινηματογράφο κι έτσι μπήκα στο animation από το τεχνικό κομμάτι. Μετά έκανα μεταπτυχιακά στο Παρίσι με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση, εντάχθηκα στο Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων κι άρχισα να δουλεύω τα κινούμενα σχέδια στους υπολογιστές» συμπληρώνει.
Ο σκηνοθέτης-ερευνητής Αγγ. Ρούβας, απ’ την άλλη, είναι από τις παλιές καραβάνες στον χώρο του ελληνικού κινούμενου σχεδίου, από εκείνους που έχουν δώσει πόνο, που λένε, κι έχουν δει τη δουλειά τους πολλές φορές στην οθόνη, στα 33 χρόνια που είναι στην πιάτσα. Για το κόλλημά του με τα κινούμενα σχέδια ο ίδιος λέει πως όταν ήταν τεσσάρων ετών είδε τα «101 σκυλιά της Δαλματίας». «Εντυπωσιάστηκα τόσο πολύ, που αποφάσισα πως στη ζωή μου θα έκανα κινούμενα σχέδια» λέει. Οταν μεγάλωσε, σπούδασε αρχιτεκτονική, αλλά επέστρεψε στο animation. Ηταν από αυτούς που οργάνωσαν την ομάδα που δημιούργησε την «Πανδώρα και τον Πλάτωνα». Επιπλέον ο Ρούβας κατάφερε να δουλέψει ως animator, δηλαδή ως δημιουργός κινούμενων σχεδίων, σε μια πολύ φιλόδοξη συμπαραγωγή του Σπίλμπεργκ με Βρετανούς παραγωγούς. «Μιλάμε για τεράστια παραγωγή, για μια ομάδα 300 επαγγελματιών, που δημιουργήσαμε το φιλμ “Fievel goes west”, με ήρωα ένα ποντικάκι, με το οποίο ο Σπίλμπεργκ θέλησε να μπει στο ρουθούνι του Ντίσνεϊ…» λέει ο Aγγελος, o οποίος μετέφερε αυτή την επαγγελματική του εμπειρία μετά στην Ελλάδα, στην εταιρεία Artoon, ενώ είναι και ιδρυτής του greekanimation.com: μια ιστοσελίδα η οποία καταγράφει με επιμονή όλα τα ελληνικά animation (από γενέσεως του είδους) περιλαμβάνοντας λινκ που επιτρέπουν την online θέαση των ταινιών. Αυτό το διάστημα ετοιμάζει μια πολύ φιλόδοξη ταινία: ένα animation για τον Ελγιν και τα Μάρμαρα του Παρθενώνα, το «Mentor».
Ο Αγγελος Ρούβας ξεκίνησε το λεύκωμα πριν από τρία χρόνια. Μάζεψε υλικό από 700 δημιουργούς, από 1.700 ταινίες και από 70 εταιρείες κινούμενων σχεδίων. Ομως, ποιος ήταν ο σκοπός που στόχευε αυτή η φοβερή προσπάθεια των Ρούβα και Κυριακουλάκου; «Ο στόχος είναι να δείξουμε και στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό ότι το ελληνικό animation όχι μόνο έχει ιστορία στη χώρα μας, με τις ηρωικές προσπάθειες των πρωτοπόρων, αλλά και πως τα τελευταία χρόνια έχει και μέλλον, με τα νέα παιδιά που το προωθούν. Ο στόχος μας είναι να αναδείξουμε και να υποστηρίξουμε αυτά τα νέα ταλέντα για να κάνουν ένα νέο ξεκίνημα. Το animation πρέπει να μπει στην αγορά. Τα παιδιά που κάνουν σήμερα κινούμενα σχέδια αγωνίζονται κατά μόνας, σπίτι τους. Πρέπει να τα υποστηρίξουμε για να μη φύγουν στο εξωτερικό, γιατί το animation μπορεί να φέρει επενδύσεις στην οπτικοακουστική βιομηχανία» τονίζει εμφατικά ο Αγγ. Ρούβας.
Και οι δύο, και ο Αγγελος και ο Τάκης, συμφωνούν πως τα ελληνικά κινούμενα σχέδια, αν και έχουν χρησιμοποιηθεί με μεγάλη επιτυχία στη διαφήμιση, αν και έχουν απήχηση στο κοινό, πάσχουν κυρίως από έλλειψη οργάνωσης. «Αλλού είναι πολύ πιο προχωρημένα, επειδή υπάρχει οργάνωση – εδώ όμως όχι. Θα έπρεπε να υπάρχει ένας Φίνος και στα κινούμενα σχέδια… Δεν υπάρχουν επιτελεία καλλιτεχνών που να συνεργάζονται αρμονικά και ο καθένας να κάνει τη δουλειά του. Ακόμη και στο animation έχουμε το πρόβλημα της αρχομανίας: οι Ελληνες θέλουν να κάνει ο καθένας του κεφαλιού του» παρατηρεί ο κ. Ρούβας με παράπονο, προσθέτοντας πως το οικονομικό ζήτημα δεν είναι το πρωτεύον. Παρόλο που για να γίνει μια ταινία μεγάλου μήκους κινουμένων σχεδίων ή μια τηλεοπτική σειρά χρειάζονται δύο χρόνια για να εξευρεθούν οι πόροι και να δημιουργηθούν οι χαρακτήρες. Και οι δύο συμφωνούν πως αυτή είναι μια μεγάλη επένδυση, αλλά αλλιώς δεν γίνεται τίποτα. «Στις ΗΠΑ, κάθε παραγωγή», λέει ο κ. Κυριακουλάκος, «χρηματοδοτεί την επόμενη παραγωγή της εταιρείας. Εδώ κάνουμε κάτι και μετά το σχήμα διαλύεται σε μικρότερες εταιρείες και μεμονωμένους δημιουργούς, με αποτέλεσμα να χάνεται η αρχική επένδυση και η τεχνογνωσία. Στην Ελλάδα θα έπρεπε να υπάρχει ένας φορέας που να υποστηρίζει μια προσπάθεια για δύο χρόνια τουλάχιστον, μέχρι που αυτή να αρχίσει να αυτοχρηματοδοτείται. Και όχι μόνο από τα εισιτήρια των θεατών και τα πνευματικά δικαιώματα – τα δευτερογενή προϊόντα του animation φέρνουν τα πιο σημαντικά έσοδα…» καταλήγει ο κ. Κυριακουλάκος, εννοώντας όλα τα προϊόντα με χαρακτήρες από μια ταινία animation που ρίχνουν οι παραγωγοί στην αγορά: για παράδειγμα τα έσοδα από τα κουκλάκια, τα μπλουζάκια, τις αφίσες, κ.λπ., από διάσημες ταινίες αποφέρουν πολλά.
Φαίνεται πως τα κινούμενα σχέδια, αυτές οι αστείες κυρίως και διασκεδαστικές φιγούρες, είναι πάρα πολύ σοβαρή υπόθεση, που αξίζουν εκτός από την αγάπη των πολιτών και την προσοχή της πολιτείας. Το λεύκωμα που έβγαλε η ΑSIFA Hellas για τα 70 χρόνια των ελληνικών κινούμενων σχεδίων είναι πράγματι ένα animation, μια εμψύχωση για το μέλλον.