Tη Δευτέρα 23 Ιανουαρίου ο μαθηματικός και συγγραφέας Ανδρέας Λύκος θα διερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο o χαράκτης Μάουριτς Κορνέλις Εσερ απεικόνισε τον χωροχρόνο στα έργα του. Το Documento μίλησε μαζί του για το πώς το έργο του Εσερ ισορροπεί σε μια λεπτή γραμμή μεταξύ του κόσμου της φαντασίας, της υπεροχής των μαθηματικών και της πραγματικής ζωής.
Συνέντευξη στον Γιάννη Παπαϊωάννου
Το Τhe Hub Events και ο Νικόλας Πρωτονοτάριος συνεχίζουν για έκτη χρονιά τη σειρά επιστημονικών διαλέξεων με τίτλο «Hub science», με σκοπό να παρουσιάσουν με συναρπαστικό και εύληπτο τρόπο τις φυσικές και κοινωνικές επιστήμες και να μυήσουν το ακροατήριο στο μαγικό αλλά ενδεχομένως παρεξηγημένο τους κόσμο.
Ο Εσερ ήταν ο πρώτος ο οποίος πρόσθεσε ασύλληπτες διαστάσεις στο επίπεδο με έναν πρωτοφανή τρόπο. Ωστόσο, με τη γλώσσα των μαθηματικών πολλοί από τους απίθανους κόσμους του μπορούν να μεταφραστούν εύκολα…
Η πραγματικότητα και η φαντασία είναι δύο έννοιες που στην τέχνη είναι απολύτως συναφείς. Πώς θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι ένας κόσμος δεν υπάρχει από τη στιγμή που το μυαλό κάποιου τον απεικόνισε εικαστικά ή τον περιέγραψε λογοτεχνικά σε ένα μυθιστορηματικό κείμενο ή ένα ποίημα; Τα μαθηματικά είναι κάποιες φορές το όχημα για να μεταφράσουμε έναν τέτοιο παράξενο κόσμο στη γλώσσα μας και να βοηθήσουμε τη συνείδησή μας να τον κατανοήσει καλύτερα. Ωστόσο, αυτοί οι κόσμοι υπάρχουν στο μυαλό των συγγραφέων και των καλλιτεχνών ανεξάρτητα από τη μαθηματική τους ή όχι ερμηνεία. Ομως, για έναν μαθηματικό που αναζητάει τις «προβολές» των μαθηματικών στην τέχνη, η ανακάλυψη της συμμετρίας, της προβολικής γεωμετρίας, των μαθηματικών παραδόξων, των στοιχείων της γεωμετρίας των φράκταλ σε έργα του Εσερ σίγουρα δεν θα μπορούσαν να τον αφήσουν αδιάφορο.
Αν έπρεπε να επιλέξετε μόνον ένα στοιχείο το οποίο θεωρείται ότι κάνει τη μεγάλη διαφορά στο έργο του Εσερ, ποιο θα ήταν αυτό;
Οποιος έχει σταθεί μπροστά από ένα έργο του Εσερ, για να το παρατηρήσει, γνωρίζει πολύ καλά ότι ακόμη και αν αφιέρωσε περισσότερο από μία ώρα στην προσπάθειά του να το κατανοήσει, πάντα κάποιες λεπτομέρειες θα διαφεύγουν. Οι ανέφικτοι κόσμοι του μοιάζουν να κρύβουν πολύ καλά τα μυστικά τους και τα συμμετρικά του έργα αντιστέκονται στην προσπάθεια κατανόησης του ακριβούς τρόπου κατασκευής τους. Και όταν νομίζεις ότι αδυνατείς να αντιληφθείς τα τεχνάσματα του καλλιτέχνη, μια τυχαία εστίαση σε κάποιο σημείο ίσως σου αποκαλύψει τη λύση του «γρίφου». Αν πρέπει να επιλέξω, λοιπόν, ένα μόνο στοιχείο που κάνει το έργο του Εσερ ξεχωριστό, θα έλεγα: η έκπληξη! Η αρχική έκπληξη που νιώθεις μόλις πρωτοβλέπεις ένα έργο του, αλλά και η ευχάριστη έκπληξη όταν ανακαλύπτεις τη μυστηριώδη δομή του.
Είναι σύνηθες οι περισσότεροι φιλότεχνοι να απεχθάνονται τα μαθηματικά. Στο έργο του Εσερ όμως υποκλίνονται όλοι. Πότε τα μαθηματικά κατά την άποψή σας γίνονται τέχνη;
Είναι πολύ δύσκολο κάποιος να ορίσει τον όρο τέχνη. Στην τέχνη ο στόχος είναι το δημιούργημα να διεγείρει τον νου και το συναίσθημα. Διαβάζοντας μια «όμορφη» απόδειξη, διεγείρονται τα εγκεφαλικά μας κύτταρα με παρόμοιο τρόπο, όπως όταν παρατηρούμε ένα έργο τέχνης. Οπως άλλωστε είπε και ο Χάρντι, ένας σπουδαίος Αγγλος μαθηματικός των αρχών του 20ού αιώνα: «Ο μαθηματικός, όπως ένας ζωγράφος ή ένας ποιητής, είναι ένας σχεδιαστής». Κατά τη γνώμη μου, οι μαθηματικές ιδέες είναι τέχνη, μόνο που έχουν την ατυχία να μην είναι προσπελάσιμες από την πλειονότητα των ανθρώπων.
Αν μπορούσαμε να πούμε ότι ο Εσερ εκφράζει την ποιητική πλευρά των μαθηματικών, εσείς πώς «βλέπετε» και πώς μεταφράζετε το έργο του;
Αν και μου αρέσει να προσπαθώ να μεταφράσω το έργο του, ή έστω ένα μέρος του, χρησιμοποιώντας μαθηματικές ιδέες, ίσως το απολαμβάνω περισσότερο όταν αφεθώ να με πάρει μαζί του. Οταν, για παράδειγμα, ταξιδέψω πάνω στη ράχη ενός πουλιού που μεταφέρεται από ένα χωριό νύχτας στο συμμετρικό του χωριό ημέρας, όπως μου έχει συμβεί πολλές φορές στο παρελθόν καθώς παρατηρούσα το έργο του «Μέρα και νύχτα». Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού αυτού, αν και συναντώ κάθε φορά τη συμμετρία, περισσότερο μαγεύομαι από την ολλανδική φύση και το απαλό χάιδεμα του ανέμου, παρά από την κατοπτρική συμμετρία και τους αυστηρούς κανόνες που διέπουν την κανονική διαίρεση του επιπέδου.
Σύμφωνα με τον Εσερ η συμμετρία είναι ιερή. Μιλήστε μας λίγο για τις δικές σας «Αναμνήσεις συμμετρίας», το πρώτο σας μυθιστόρημα…
Η ενασχόλησή μου με τον Εσερ και το έργο του υπήρξε ο οδηγός μου για την πρώτη μου μυθιστορηματική απόπειρα. Στις «Αναμνήσεις συμμετρίας» οι δύο κεντρικοί μου ήρωες μεταφέρονται αρχικά με μυστηριώδη τρόπο μέσα σε ένα από τα έργα του Εσερ, όπου και βιώνουν το πρωτόγνωρο συναίσθημα της εμπειρικής περιήγησης και σε άλλα έργα του χαράκτη. Ξεναγός τους είναι ο ίδιος ο καλλιτέχνης. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που ακροβατεί ανάμεσα στο φανταστικό κόσμο του Εσερ και στον πραγματικό κόσμο των δύο ηρώων. Φυσικά, κλειδί στην πλοκή αποτελεί η συμμετρία. Περισσότερες πληροφορίες για το βιβλίο μπορείτε να βρείτε στη σελίδα: http://symmetrymemories.blogspot.gr.
Τελικά τα μαθηματικά είναι η γλώσσα με την οποία ο Θεός έχει γράψει το Σύμπαν;
Τα μαθηματικά είναι ένα σημαντικό εργαλείο για την κατανόηση του σύμπαντος. Ωστόσο, φοβάμαι ότι και αυτά ακόμη δεν επαρκούν για να μας αποκαλύψουν όλα τα μυστικά του. Ισως, ο Θεός να κράτησε την απόλυτη αλήθεια για τον εαυτό του.
___
INFO
Δευτέρα 23 Ιανουαρίου 2017, 20.00
The Hub Events (Αλκμήνης 5, Κ. Πετράλωνα, μετρό Κεραμεικός)
