Με την έξοδο από τα μνημόνια κλείνει οριστικά ο κύκλος της σκληρής λιτότητας και της ασφυκτικής κηδεμονίας.
Η Ελλάδα γίνεται και πάλι «κανονική» χώρα, ανακτά τον έλεγχο επί της πολιτικής της, τη δυνατότητα αλλά και την ευθύνη να σχεδιάζει το μέλλον της και να συμμετέχει ισότιμα στις διεθνείς εξελίξεις. Χρέος μας τώρα είναι να δουλέψουμε ώστε αυτή η τομή να μετουσιωθεί γρήγορα και σε χειροπιαστή βελτίωση στη ζωή των πολιτών, να επανέλθει η συλλογική αυτοπεποίθηση και το αίσθημα προοπτικής στην ελληνική κοινωνία.
Πρωτίστως όμως καλούμαστε να διασφαλίσουμε ότι η χώρα δεν θα ξαναζήσει κρίση σαν αυτήν των προηγούμενων ετών που τόσο πλήγωσε την κοινωνία. Εδώ οφείλουμε να είμαστε ξεκάθαροι: αυτό που πρωτίστως χρεοκόπησε το 2010 δεν είναι τα δημοσιονομικά του κράτους αλλά το παραγωγικό μοντέλο πάνω στο οποία δομήθηκε η ελληνική οικονομία μεταπολιτευτικά. Η παραγωγική κρίση προηγείται της δημοσιονομικής και είναι αυτή που, μαζί με τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές της περιόδου 2010-14, οδήγησε στη χρεοκοπία. Η ραγδαία αποβιομηχάνιση, η απίσχναση του γεωργικού τομέα, η εκτόξευση του εμπορικού ελλείμματος και οι μεγάλες κοινωνικές ανισότητες, παρά τους υψηλούς αλλά επίπλαστους (όπως αποδείχτηκε) ρυθμούς ανάπτυξης, ήταν τα αποτελέσματα ενός στρεβλού παραγωγικού υποδείγματος, στηριγμένου στον δανεισμό και στην εσωτερική κατανάλωση. Το μοντέλο αυτό δεν μπορεί να ανακάμψει ούτε και το θέλουμε· η δημιουργία όρων βιώσιμης και δίκαιης ανάπτυξης περνάει μέσα από την αλλαγή του.
Σε αυτήν τη λογική, η κυβέρνηση προχώρησε στην εκπόνηση εθνικής αναπτυξιακής στρατηγικής. Στο επίκεντρο τίθεται η παραγωγική ανασυγκρότηση, μέσα από συγκεκριμένες πολιτικές και σαφές χρονοδιάγραμμα για την ενίσχυση της βιομηχανίας και την αναζωογόνηση του αγροτικού τομέα, με σχέδιο για την επέκταση και την αναβάθμιση των υποδομών και τη στήριξη κρίσιμων κλάδων της οικονομίας, με οριζόντιες παρεμβάσεις για την αύξηση της παραγωγικότητας και τη βελτίωση του οικονομικού περιβάλλοντος και κυρίως με στοχευμένα μέτρα για την αξιοποίηση του υψηλά μορφωμένου ανθρώπινου δυναμικού, προτάσσοντας την επένδυση στην έρευνα και την καινοτομία και τη δημιουργία σταθερών και ποιοτικών θέσεων εργασίας.
Πρόκειται για εγχείρημα μοναδικό στη μεταπολιτευτική ιστορία της χώρας. Η Ελλάδα ουδέποτε είχε αναπτυξιακό σχέδιο – δεν είχε καν διαμορφώσει τις δομές και την ικανότητα συλλογικής σκέψης (thinking capacity) για την εκπόνηση τέτοια στρατηγικής. Αυτό που υπήρχε ήταν μεμονωμένες επεξεργασίες και αποσπασματικές δράσεις σε επιμέρους κλάδους, χωρίς όμως ποτέ να εντάσσονται σε ένα ολιστικό πρόγραμμα ανάπτυξης που θα συνδυάζει τα διαφορετικά επίπεδα παρέμβασης, θα θέτει προτεραιότητες και συγκεκριμένους στόχους και θα κατευθύνει τους πόρους ανάλογα.
Η αναπτυξιακή στρατηγική έρχεται να καλύψει αυτό το κενό. Προέκυψε μέσα από την πλατιά και δημοκρατική διαβούλευση με τους παραγωγικούς και τοπικούς φορείς αλλά και την κοινωνία των πολιτών, κορυφαία στιγμή της οποίας ήταν τα περιφερειακά αναπτυξιακά συνέδρια, και τώρα θα τεθεί εκ νέου σε διάλογο προκειμένου να εμπλουτιστεί και να εξειδικευτεί. Στόχος μας είναι να αποτελέσει ένα ολοκληρωμένο επιχειρησιακό σχέδιο για των παραγωγικό μετασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας, μια συλλογική προσπάθεια στην οποία κάθε κοινωνική και παραγωγική ομάδα θα αναγνωρίζει τον εαυτό της.
Για εμάς, ωστόσο, η ανάπτυξη δεν είναι μια ουδέτερη τεχνοκρατική διαδικασία, όπως την εμφανίζουν οι ιδεολόγοι του νεοφιλελευθερισμού, αλλά κεντρικό πολιτικό επίδικο, γύρω από το οποίο συγκρούονται ανταγωνιστικές λογικές και συμφέροντα. Η κυρίαρχη νεοκλασική θεώρηση, την οποία εκπροσωπεί η ΝΔ, προτάσσει την απορρύθμιση των αγορών, την απαξίωση της εργασίας και τη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους στο όνομα του ανταγωνισμού και της κερδοφορίας του κεφαλαίου. Το πού οδηγεί αυτή η λογική είναι πλέον γνωστό. Αρκεί μόνο να θυμίσουμε ότι πέρυσι το 1% των πλουσιότερων ανθρώπων του πλανήτη καρπώθηκε το 82% του νέου πλούτου που δημιουργήθηκε παγκόσμια.
Η δική μας προσέγγιση βρίσκεται στον αντίποδα της νεοφιλελεύθερης ορθοδοξίας του trickle down που θέλει τον πλούτο να συγκεντρώνεται στην κορυφή της οικονομικής πυραμίδας και ύστερα να διαχέεται με κάποιον μαγικό τρόπο στην υπόλοιπη κοινωνία. Η αναδιανομή δεν μπορεί να έπεται της ανάπτυξης αλλά πρέπει να είναι συστατικό της στοιχείο. Η δίκαιη αμοιβή των εργαζομένων και η σταθερή και ποιοτική εργασία είναι προϋποθέσεις για τη διατήρηση της αναπτυξιακής δυναμικής και την κοινωνική συνοχή.
Η στρατηγική λοιπόν περιλαμβάνει έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό για την ενίσχυση των εργαζομένων με μέτρα όπως η σταδιακή αύξηση του κατώτατου μισθού, η επαναφορά των συλλογικών διαπραγματεύσεων και η καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας, αλλά και στοχευμένες παρεμβάσεις για τη δημιουργία ενός ισχυρού κοινωνικού κράτους, ικανού να συνδράμει αυτούς που πραγματικά έχουν ανάγκη.
Σε αυτήν τη σύγκρουση ανάμεσα στο νεοφιλελεύθερο στρατόπεδο και την Αριστερά δεν υπάρχει τρίτος δρόμος. Δυνάμεις με αναφορά στην ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία, όπως το Κίνημα Αλλαγής, πρέπει να αποφασίσουν: είναι με τις απολύσεις δημόσιων υπαλλήλων, τη συρρίκνωση του κράτους και την εκχώρηση κρίσιμων λειτουργιών του δημοσίου στον ιδιωτικό τομέα, όπως απαιτεί ο κ. Μητσοτάκης, ή θα στηρίξουν την αποκατάσταση των ιστορικών εργατικών κατακτήσεων και την ενίσχυση της παιδείας και της υγείας με νέες προσλήψεις που δρομολογεί η κυβέρνηση;
Είναι με τον περιορισμό των κοινωνικών και δημοκρατικών δικαιωμάτων και τη συντηρητική αναδίπλωση στα εθνικά θέματα την οποία υποστηρίζει η αξιωματική αντιπολίτευση ή θα υποστηρίξουν τις προσπάθειες της κυβέρνησης να φέρει ισότητα και ισονομία για όλους τους πολίτες, να διευρύνει τη δημοκρατία μέσα από τη συνταγματική αναθεώρηση και να κλείσει εκκρεμότητες δεκαετιών στις σχέσεις με τις γειτονικές χώρες, με όρους που προάγουν την ειρήνη και τη συνανάπτυξη; Τα διλήμματα είναι αμείλικτα και πάνω σε αυτά θα κληθούν να τοποθετηθούν οι πολίτες αλλά και τα κόμματα το επόμενο διάστημα.
Ο Αλέξης Χαρίτσης είναι αναπληρωτής υπουργός Οικονομίας και
Ανάπτυξης
