Η κρίση που βιώνουµε εδώ και δύο εβδοµάδες µε την απειλή του κορονοϊού και τη σταδιακή καραντίνα έχει δηµιουργήσει ορισµένα δεδοµένα τα οποία έχουν συνέπειες σε πολλές από τις πτυχές της καθηµερινής µας ζωής.
Αυτές συνδέονται µε επιπτώσεις στη σωµατική και την ψυχική µας υγεία, στις κοινωνικές µας σχέσεις, στον τρόπο µε τον οποίο αντιλαµβανόµαστε την ατοµική και τη συλλογική ευθύνη.
Ο «εισβολέας» δίχως πρόσωπο και ταυτότητα
∆εν µπορούµε να αναγνωρίσουµε τι ακριβώς συµβαίνει χωρίς να λαµβάνουµε υπόψη ότι ο ιός και η πανδηµία έχουν µια σειρά από επιπτώσεις που µεγεθύνονται και παραµορφώνονται λόγω της καραντίνας. Ετσι αντιλαµβανόµαστε ότι είναι απολύτως φυσικό η απειλή του ιού να θέτει σε λειτουργία βαθείς εσωτερικούς φόβους που αφορούν τον θάνατο, την απώλεια του ελέγχου, την έκθεση σε κάτι που είναι άγνωστο, µη αναγνωρίσιµο και ανίκητο και που έχει την ιδιότητα να βρίσκεται παντού.
Το ιδιαίτερο στοιχείο του «εισβολέα» είναι η απρόσωπη ταυτότητά του, η αφάνειά του, το µη ανιχνεύσιµο και κυρίως το ανίκητο, καθώς µέχρι τώρα δεν έχουµε θεραπεία ή εµβόλιο. Αυτήν τη φορά δεν µπορούµε να προσωποποιήσουµε την απειλή στον αποκρουστικό «άλλο», τον πρόσφυγα, τον περιθωριακό και τον παρία. ∆εν µπορούµε να τους δαιµονοποιήσουµε, να κλείσουµε τα σύνορα, να ενισχύσουµε πρακτικές αποµόνωσης ή να διαδηλώσουµε για τον εγκλεισµό τους σε στρατόπεδα αυξάνοντας έτσι το αίσθηµα της δικής µας ασφάλειας.
Στην περίπτωση του κορονοϊού η απειλή είµαστε εµείς, είναι ο/η σύντροφός µας, τα παιδιά µας, οι συνάδελφοί µας. Ο ιός µπορεί να βρίσκεται στα ρούχα µας, στις συσκευασίες των τροφίµων, τις πόρτες του ασανσέρ, δηλαδή οπουδήποτε. Αυτό µας κάνει να χάνουµε περισσότερο τον έλεγχο και να βυθιζόµαστε σε µια ψυχική παλινδρόµηση, σε µια νηπιακή φάση.
Η διάσταση αυτή –σε συνδυασµό µε ψυχικούς µηχανισµούς άρνησης– µπορεί να ερµηνεύσει τα φαινόµενα των µαζικών εκκλησιασµών παρά τις αντίθετες επιστηµονικές οδηγίες. Μπορεί ακόµη να ερµηνεύσει τα φαινόµενα κοινωνικής ανευθυνότητας όταν πολλοί και πολλές από εµάς παραβιάζουµε συνειδητά σε ένα επίπεδο, αλλά στην πραγµατικότητα ασυνείδητα, τις οδηγίες για τη µη µετάδοση του ιού. Ετσι αναπόφευκτα όλα αυτά ενισχύουν τη µετάθεση των ευθυνών από έναν ισχυρό εσωτερικό εαυτό που θα αποτελούσε εγγυητή της αυτορρύθµισης σε έναν υπερβατικό ή µεταφυσικό άλλο. Τα φαινόµενα αυτά µπορούν να γίνουν περισσότερο κατανοητά σε συνδυασµό µε τις επιπτώσεις της καραντίνας.
Η συνθήκη καραντίνας και το µετατραυµατικό στρες
Γνωρίζουµε από την επιστηµονική βιβλιογραφία ότι η συνθήκη καραντίνας έχει συνέπειες που µοιάζουν µε το µετατραυµατικό στρες. ∆ιεθνείς επιδηµιολογικές έρευνες αναφέρουν ότι τα κύρια συµπτώµατα είναι οι φοβίες, το έντονο στρες, ο πανικός, ο θυµός, οι τάσεις αποµόνωσης και τα συναισθήµατα αδυναµίας. Είναι πολύ σηµαντικό να κατανοήσουµε ότι αυτές οι διεργασίες αλληλεπιδρούν µε τις ψυχολογικές και τις κοινωνικές επιδράσεις που βιώνουµε από τη διασπορά του ιού και υπάρχει σοβαρός κίνδυνος ο φόβος, ο θυµός και η άρνηση να καταστούν µορφές οργάνωσης της συναισθηµατικής και της ψυχολογικής µας ζωής, των διαπροσωπικών και των κοινωνικών µας σχέσεων.
Σε µια διαφορετική οπτική πέρα από αυτή που µας προκαλεί η εξάπλωση του ιού έχει σηµασία να αναγνωρίσουµε τα συναισθήµατά µας, να σταθούµε µε ψυχραιµία και να δηµιουργήσουµε έναν χώρο τόσο µέσα µας όσο και στις σχέσεις µας µε τους άλλους ανθρώπους στον οποίο θα έχουµε τη δυνατότητα να συνοµιλήσουµε για τις ψυχικές αλλά και τις πρακτικές δυσκολίες που αντιµετωπίζουµε µέσα σε αυτή την πολύ ιδιαίτερη συνθήκη.
Αυτός ο διάλογος βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη, µόνο που για πολλούς ανθρώπους είναι βουβός και οι φόβοι είναι µπλεγµένοι καθώς άλλοι αφορούν το παρόν και άλλοι συνδέονται µε εµπειρίες που έχουν προϋπάρξει. Ολοι και όλες έχουµε ζήσει ιστορίες οι οποίες έχουν τη δύναµη να πυροδοτήσουν φόβους και ανασφάλειες, αγωνίες ή επιθετικότητα. Ταυτόχρονα όµως υπάρχουν στιγµές που µπορέσαµε να διαχειριστούµε κρίσεις είτε ατοµικά είτε συλλογικά. Σήµερα εκτιµούµε πως είναι σηµαντικό να κατανοήσουµε µε ποιες συναισθηµατικές αλλά και σχεσιακές ανάγκες συνδέονται ο φόβος, ο κίνδυνος, η απώλεια του ελέγχου στις επιλογές µας. Καθώς δεν είµαστε σε θέση να ελέγξουµε τις συνέπειες του ιού στην καθηµερινή µας ζωή, ας αναρωτηθούµε τουλάχιστον σε ποια πεδία της καθηµερινότητάς µας µπορούµε να ανακτήσουµε τον έλεγχο.
Ακόµη και τα πιο απλά πράγµατα όπως η καθηµερινή φροντίδα, οι συνοµιλίες µε άλλους ανθρώπους, η δηµιουργική απασχόληση, το διάβασµα κ.λπ. έχουν ιδιαίτερη σηµασία. Ακόµη µεγαλύτερη σηµασία έχει να νοηµατοδοτήσουµε τη ζωή µας µε έναν εναλλακτικό τρόπο αφήνοντας να µας διαπεράσουν ερωτήµατα σχετικά µε την ψευδαίσθηση βεβαιοτήτων τις οποίες δεν έχουµε τολµήσει να αµφισβητήσουµε έως σήµερα.
Ο Ηλίας Γκότσης είναι κοινωνιολόγος – ψυχοθεραπευτής – συγγραφέας
