Εκατό χρόνια συμπληρώνονται από τη γέννηση της Αλκης Ζέη και της Ζωρζ Σαρή, οι οποίες ήταν φίλες από μικρές και αποκαλούσαν η μία την άλλη «Γιωργάκη» και «Κούλι»
Η Ζωρζ Σαρή και η Αλκη Ζέη έμελλε να είναι δύο σπουδαία «συμβάντα» του σύμπαντος που ήρθαν στη γη το 1923, όχι σαν κομήτες αλλά σαν άστρα που τρεμοπαίζουν άσβεστα στους αιώνες. Συναντήθηκαν όταν ήταν δώδεκα χρόνων και πέρασαν μια ζωή μαζί, αλλάζοντας τον τρόπο που γράφονται τα παιδικά και νεανικά βιβλία, αγκαλιάζοντας τα ανέμελα καλοκαίρια, τις ζαβολιές και τις φιλίες, τους πρώτους έρωτες, την ενηλικίωση, μαζί κι όλα εκείνα τα γεγονότα που χάραξαν την ελληνική ιστορία του 20ού αιώνα.
Τα βιβλία τους άφησαν ανεξίτηλο χνάρι στη νεοελληνική λογοτεχνία, με τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες να αναγνωρίζουν την αλήθεια της εμπειρίας που διαπερνά κάθε λέξη των ιστοριών που ξετυλίγονται με αγάπη και σεβασμό προς τα υπαρκτά γεγονότα που προβληματίζουν τους ανθρώπους από μικρά παιδιά.
«Διαλέξαμε τον δρόμο της ζωής κι ας υπήρχε θάνατος»
Στη συντηρητική ελληνική κοινωνία του 1930 η Ζωρζ Σαρή ή αλλιώς Γεωργία Σαριβαξεβάνη-Καρακώστα δομεί με πείσμα το ελεύθερο πνεύμα της. Η καλοκαιρινή ανάμνηση της μητέρας της να διαβάζει στην Αίγινα την κάνει να αγαπήσει από νωρίς το διάβασμα. Εκεί γράφει τον «Θησαυρό της Βαγίας», ύστερα από παρότρυνση της αδερφής της Νινέτ, η οποία διάβασε τις σημειώσεις που έγραφε στο τετράδιό της.
Το πάθος της για ζωή και ελευθερία θα διαπεράσει το έργο και τις ηρωίδες της. Κατά τη διάρκεια του πολέμου οργανώνεται στην Αντίσταση και την ΕΠΟΝ. «Από δυστυχισμένοι γίναμε ευτυχισμένοι. Θρηνούσαμε και χαιρόμασταν όλοι μαζί. Με τους συντρόφους μου καταργούμε τον θάνατο, την πείνα, την παγωνιά και τον φόβο. Είμαι είκοσι χρονών και κυρίαρχος του κόσμου» έχει πει η σπουδαία συγγραφέας, αποτυπώνοντας την κοσμοθεωρία της.
Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου πληγώθηκε από οβίδα στο χέρι και το πόδι. Η ίδια έγραψε απ’ το κρεβάτι του νοσοκομείου «εγώ θα ζήσω και με ένα πόδι και με ένα χέρι», ενώ η αγαπημένη της φίλη Αλκη Ζέη είπε για εκείνη: «Ηταν από μικρή πολύ γενναίο κορίτσι. Ηταν άφοβη».
Το 1947 έφυγε εξόριστη στο Παρίσι όπου εργάστηκε σε διάφορες δουλειές. Παράλληλα φοιτούσε στη σχολή Σαρλ Ντιλέν και γνώρισε σπουδαίους ανθρώπους, μεταξύ αυτών τη Μελίνα Μερκούρη και τον σύντροφό της Μαρσέλ Καρακώστα, με τον οποίο αργότερα απέκτησαν δύο παιδιά. Το 1962 επέστρεψε στην Ελλάδα και συνέχισε να παίζει στο θέατρο μέχρι την έλευση της δικτατορίας στη χώρα. Το καλοκαίρι του 1967 στην Αίγινα δήλωσε: «Στο γράψιμο βρήκα ό,τι δεν μπορούσα να βρω στο θέατρο» και ξεκίνησε μια πορεία χωρίς σταματημό για εκείνη και τη γραφή, που κράτησε τέσσερις δεκαετίες. Μυθιστορήματα, νουβέλες, θεατρικά, παραμύθια για παιδιά, όλα γεμάτα ρεαλισμό και προσωπικές εμπειρίες απ’ όσα έζησε. Η Αλκη Ζέη σε συνέντευξή της στον Μανώλη Πιμπλή το 2012 σχολίασε: «Μου την έφερε! Είχαμε συμφωνήσει από μικρές ότι εγώ θα γίνω συγγραφέας κι εκείνη ηθοποιός».
Απαλλαγμένη από κάθε είδους ιδιδακτισμό, όπως συμβαίνει δηλαδή με όλους τους πραγματικά σημαντικούς ανθρώπους, η Ζωρζ Σαρή είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στη νέα πορεία που διέγραψε η παιδική και νεανική λογοτεχνία. Ο ιδεατός κόσμος παύει να υφίσταται και η ανάγκη των μεγάλων για φούσκες προστασίας στα παιδιά σκάει πάνω στα εμβληματικά βιβλία της όπως «Το ψέμα» (1970), «Οταν ο ήλιος» (1971), «Τα γενέθλια» (1977), «Νινέτ» (1993), «ΕΠ» (1995). Το τελευταίο της βιβλίο «Το προτελευταίο σκαλοπάτι», το έγραψε το 2009 ως φόρο τιμής στη μητέρα της Ορτάνς, που ζούσε χρόνια με άνοια.
Η Ζωρζ Σαρή έζησε σχεδόν μια ζωή ολόκληρη παρέα με τη συνομήλικη φίλη της, έφυγε όμως οκτώ χρόνια νωρίτερα από εκείνη, σε ηλικία 87 ετών. Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννησή της, οι εκδόσεις Πατάκη την τιμούν με μια σειρά δράσεων και εκδηλώσεων. Παράλληλα δημιούργησαν ένα επετειακό έντυπο, σε επιμέλεια Χρύσας Κουράκη και Τζελίνας Βογιατζόγλου, το οποίο ιδιατίθεται δωρεάν στους αναγνώστες.
Εγραφε για να μην ξεχαστούν όσα έζησε
Γεννήθηκε στην Αθήνα, πέρασε τα πρώτα παιδικά της χρόνια στη Σάμο κι από εκεί στην πλατεία Αμερικής όπου πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της. Η πολυγραφότατη και πολυμεταφρασμένη Αλκη Ζέη σπούδασε φιλοσοφία του Θεάτρου στη Φιλοσοφική του Πανεπιστημίου των Αθηνών και υποκριτική στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Ωδείου Αθηνών.
Ο αδερφός της μητέρας της είχε παντρευτεί τη Διδώ Σωτηρίου, η οποία τους έβαλε στην Αντίσταση. Κατά την περίοδο της Κατοχής η Αλκη Ζέη εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ, παραχωρώντας μάλιστα κρυφά απ’ τον πατέρα της το σπίτι τους όταν εκείνος έλειπε για συνεδριάσεις γυναικών. Παράλληλα φοιτούσε στη Σχολή Αηδονοπούλου κι ασχολούνταν με το κουκλοθέατρο.
Οταν ήρθε η Απελευθέρωση έφυγε κρυφά για τη Λάρισα μαζί με τον σύντροφό της Γιώργο Σεβαστίκογλου. Επέστρεψαν με τη Συμφωνία της Βάρκιζας, το 1948 όμως αρνήθηκε να υπογράψει τη δήλωση και εξορίστηκε στη Χίο. Το 1954 κατάφερε να φτάσει μέσω Ιταλίας στην Τασκένδη και στον σύντροφό της.
Τα χρόνια που έμεινε εκεί σπούδασε κινηματογράφο και έμαθε ρωσικά. Τότε είναι που έγραψε το «Καπλάνι της βιτρίνας» (1963), ένα σχεδόν αυτοβιογραφικό έργο που γνώρισε μεγάλη επιτυχία στη μεταπολίτευση. Το καπλάνι βρισκόταν πράγματι στο σαλόνι του παππού της συγγραφέα, μέσα σε μια βιτρίνα. Σήμερα βρίσκεται στο Παλαιοντολογικό Μουσείο της Σάμου.
Γύρισε στην Αθήνα τον Σεπτέμβρη του 1964, η δικτατορία όμως την ανάγκασε να φύγει ξανά, αυτήν τη φορά για το Παρίσι. Από εκεί έδωσε αγώνα κατά της χούντας μαζί με τη Μελίνα Μερκούρη, ενώ έγραψε και τον «Μεγάλο περίπατο του Πέτρου». Το 1980 επέστρεψε στην Αθήνα, όπου και άρχισε να γράφει με μεγαλύτερη συχνότητα, να επισκέπτεται σχολεία και να συνδιαλέγεται με τα παιδιά.
«Αν διάλεξα να γράψω για τα παιδιά, είναι γιατί θέλησα να αποτυπώσω όσα σημαντικά έζησε η γενιά μου, που φοβάμαι μην ξεχαστούν όταν θα έχουμε φύγει εμείς» έχει πει.
Εφτά χρόνια αργότερα έγραψε το πρώτο της βιβλίο για μεγάλους, με τίτλο «Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα». Η Αλκη Ζέη τιμήθηκε το 2010 με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου της, ενώ τον Ιανουάριο του 2015 έλαβε τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Τιμής, διάκριση που αποδίδεται απ’ τον πρόεδρο της Δημοκρατίας σε διαπρεπείς προσωπικότητες των τεχνών, των επιστημών και των γραμμάτων.
Εναν αιώνα μετά τη γέννησή της το υπουργείο Πολιτισμού έχει κηρύξει το 2023 ως Λογοτεχνικό Ετος Αλκης Ζέη και δίκαια οι εκδηλώσεις προς τιμήν της είναι δεκάδες. Οι εκδόσεις Μεταίχμιο αποφάσισαν να δωρίσουν όλα τα βιβλία της σε 20 σχολικές βιβλιοθήκες δημοτικών και γυμνασίων, ενώ παράλληλα προχώρησαν στην επανέκδοση των εμβληματικών της έργων σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων με σκληρό εξώφυλλο και πρόλογο από σημαίνουσες προσωπικότητες του χώρου του βιβλίου.
Στις δράσεις περιλαμβάνονται λέσχες ανάγνωσης των βιβλίων της, διαγωνισμός συγγραφής για παιδιά και εφήβους, καθιέρωση ενός ετήσιου βραβείου σε πρωτοεμφανιζόμενο/η συγγραφέα παιδικής λογοτεχνίας, μαραθώνιοι ανάγνωσης με τη συμμετοχή πάνω από 30.000 παιδιών από Ελλάδα και Κύπρο, καθώς και ένα ειδικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα που είχε σχεδιάσει η μουσειολόγος – μουσειοπαιδαγωγός Καλλιόπη Κουτρουμπή σε συνεργασία με την ίδια την Αλκη Ζέη πριν από τον θάνατό της.
