Ο σκηνοθέτης και ηθοποιός μιλάει στο Documento με αφορμή τις εργαστηριακές συναντήσεις που διοργανώνει στη Θεσσαλονίκη.
Ο Αλέξανδρος Μιχαήλ εξερευνά τη θεατρική φόρμα του κλόουν και καλλιεργεί την τόλμη, τον αυθορμητισμό και την αμεσότητα ως σκηνικά εργαλεία. Εξάλλου, ο κλόουν δεν είναι μόνο μακιγιάζ, κόκκινη μύτη και έξυπνα τρικ που μας κάνουν να γελάμε.
Ο Αλέξανδρος Μιχαήλ σπούδασε σωματικό θέατρο στο Λονδίνο και εκεί ήρθε σε επαφή με τη φόρμα του κλόουν. Η γοητεία του κρύβεται στο γεγονός ότι είναι άδειος από κοινωνικές συμβάσεις, γυμνός και ευάλωτος απέναντι στο κοινό. «Κατά βάση είμαστε όλοι κλόουν, απλώς περνάμε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας προσπαθώντας να κρύψουμε αυτή την ντροπιαστική πραγματικότητα κάτω από στρώματα ευφυΐας, καλλιέργειας και κοινωνικού καθωσπρεπισμού» είχε πει ο Τζον Ράιτ.
Ο κλόουν για τον Αλ. Μιχαήλ είναι ένα εργαλείο για να δημιουργήσουμε πιο αληθινές θεατρικές εμπειρίες. «Με τον κλόουν δεν μπορείς να χτίσεις τίποτε πλαστό πάνω στη σκηνή, δεν μπορείς να προσφέρεις καμιά έτοιμη αφήγηση. Είσαι διαρκώς εκεί, διαρκώς παρών, διαρκώς ευάλωτος. Για μένα ο κλόουν δεν είναι αυτοσκοπός. Είναι μια φόρμα που μας συντονίζει με την αλήθεια και τον αυθορμητισμό. Και την αλήθεια αυτή μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε στο θέατρο με πολλούς τρόπους».
«Επικίνδυνος» από τη φύση του
Αξιοποιώντας τις γνώσεις και τις εμπειρίες του διοργανώνει για τρίτη χρονιά εργαστηριακό κύκλο έξι συναντήσεων στο Θέατρο Τ στη Θεσσαλονίκη, το οποίο απευθύνεται σε ηθοποιούς, περφόρμερ, ακροβάτες, χορευτές, μουσικούς, σκηνοθέτες και σπουδαστές δραματικών σχολών. «Δεν κάνουμε το εργαστήριο για να τροφοδοτήσουμε με κλόουν τη θεατρική αγορά ή τα πάρτι. Ο κλόουν έχει συνδεθεί στο μυαλό του κόσμου με αυτές τις αναφορές, ενώ υπάρχει μεγάλη παράδοση στον κινηματογράφο, με τον κλόουν του Στίβεν Κινγκ, για παράδειγμα, αλλά και άλλους ήρωες με αντίστοιχα χαρακτηριστικά όπως ο Τζόκερ. Ο ανιματέρ πρέπει να διασκεδάσει το κοινό του και ο κλόουν να τρομάξει τους θεατές αν πρωταγωνιστεί σε κάποια ταινία τρόμου. Αυτό που απαιτείται από τον θεατρικό κλόουν όμως είναι πιο βαθύ. Πιστεύω ότι τρομάζει γιατί έχει κάτι πραγματικά επικίνδυνο από τη φύση του. Είναι ελεύθερος και άδειος από κοινωνικές συμβάσεις και καταναγκασμούς. Εχει την αθυροστομία του γελωτοποιού. Μπορεί να κάνει τα πάντα και να μιλήσει για τα πάντα. Είναι ο εαυτός του χωρίς “πρέπει” και καθωσπρεπισμούς. Αυτό είναι τρομακτικό στοιχείο από μόνο του, ακόμη και γι’ αυτόν που έρχεται στη θέση του κλόουν και του δίνεται αυτή η ευκαιρία. Το κοινό φοβάται κάποιον που είναι τόσο ελεύθερος γιατί είναι ικανός για όλα. Δεν λέμε ότι η αλήθεια καμιά φορά τρομάζει;».
Η επανάληψη νεκρώνει το θέατρο
Οταν το θέατρο κλείνεται σε αυστηρά δομημένα πλαίσια, πιστεύει ότι χάνει τη ζωντάνιά του. «Οι επαγγελματίες του θεάτρου και οι θεατές περιμένουν να δουν μια μίμηση πάνω στη σκηνή, κάτι που είναι ήδη έτοιμο. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να είναι πολύ χρήσιμη, αλλά συχνά βλέπουμε νεκρό θέατρο. Είναι όλα τόσο προαποφασισμένα που δεν έχει μείνει τίποτε ζωντανό. Ο ηθοποιός που ανεβαίνει στη σκηνή, αναγκαστικά είναι ευάλωτος και προσπαθεί να κρύψει αυτή την κατάσταση πίσω από προαποφασισμένες επιλογές. Ο κλόουν είναι ένα εργαλείο για να απελευθερώσουμε τη ζωντάνια της θεατρικής στιγμής. Δουλεύει προς την εντελώς αντίθετη κατεύθυνση. Δεν έχει προαποφασίσει τίποτε. Ζει στο απόλυτο παρόν. Εχει μάθει να είναι πάντα ευάλωτος».
Ο Αλ. Μιχαήλ σε όλες τις παραστάσεις που σκηνοθετεί αξιοποιεί τα υλικά που προσφέρει η θεατρική φόρμα του κλόουν. «Πάντα περνάμε στις πρόβες από την επαφή με το στοιχείο του κλόουν για να δουλέψουμε πάνω στην ετοιμότητα του ηθοποιού. Ο,τι και να κάνω είναι για μένα ένα σταθερό εργαλείο, ένα στοιχείο που πιστεύω ότι θα έπρεπε να έχει κάθε θέαμα από σκηνής».
Το εργαστήριο ονομάζεται «Κλόουν για τολμηρούς». «Η προσέγγιση αυτή απαιτεί τολμηρούς ανθρώπους. Είναι η πρώτη φορά που το ονομάζω έτσι. Θεωρώ ότι και εγώ ο ίδιος αυτήν τη φορά θέλω να τολμήσω λίγο πιο “επικίνδυνα” και γενναία πράγματα».
Από τις εμπειρίες του Λονδίνου στην Ελλάδα
Στη Θεσσαλονίκη πιστεύει ότι οι ορίζοντες στο θέατρο είναι πλέον πιο ανοιχτοί, αλλά απαιτούνται ζύμωση και συνδιαλλαγή για να μπολιαστεί η πόλη με νέες προσεγγίσεις. Οι σπουδές και οι εμπειρίες που αποκόμισε από την παραμονή στο Λονδίνο του πρόσφεραν σημαντικά εργαλεία. «Σπούδασα στο London International School of Performing Arts. Είναι σχολή σωματικού θεάτρου που ακολουθεί την παιδαγωγική μέθοδο του Ζακ Λεκόκ. Δούλεψα πολύ με μάσκες, κινησιολογία, παντομίμα, σωματικό θέατρο και χορό αρχαίας τραγωδίας. Ενα από τα εργαλεία με τα οποία ασχοληθήκαμε επισταμένως ήταν και ο κλόουν. Ανακάλυψα σε αυτήν τη φόρμα πράγματα που θα ήθελα πολύ να διερευνήσω μαζί με άλλους ανθρώπους μέσα από τα εργαστήρια. Επέστρεψα στην Ελλάδα γιατί ένιωθα ότι μόνο στη γλώσσα μου και στο πολιτισμικό μου περιβάλλον, σε αυτό που μου ήταν οικείο, θα μπορούσα να είμαι ολοκληρωμένος. Οσο και να είχα αφομοιωθεί στο Λονδίνο, δεν θα μπορούσα να φτάσω στο επίπεδο οικειότητας που έχω εδώ».
Πιστεύει ότι ο κλόουν έχει αρκετά κοινά στοιχεία με την περφόρμανς. «Εχω σπουδάσει σωματικό θέατρο και περφόρμανς με την έννοια του live art (όπως αυτό που κάνει η Μαρίνα Αμπράμοβιτς για παράδειγμα). Ο κλόουν ίσως δεν έχει σχέση σαν ύφος με κάτι τέτοιο, αλλά πιστεύω ότι και τα δύο πατάνε σε κοινά πράγματα γιατί απαιτούν μια αλήθεια και μια ετοιμότητα στη στιγμή που το θέατρο πολύ συχνά ξεχνάει».
INF0
Κύκλος εργαστηρίων: 13 Μαρτίου – 17 Απριλίου 2019 (κάθε Τετάρτη, 18.00-21.00)
Θέατρο Τ, Θεσσαλονίκη
