Ο θεατρικός συγγραφέας μιλάει στο Documento με αφορμή τη μουσικοθεατρική παράσταση «Κάποτε στον Βόσπορο».
Μια παράσταση που ζωντανεύει τις ιστορίες των Ρωµιών της Κωνσταντινούπολης στα µισά του περασµένου αιώνα. Ο Άκης ∆ήµου έγραψε το έργο «Κάποτε στον Βόσπορο» µε σκοπό να ψηλαφίσει τους µύθους και τη νοσταλγία που έχουν αναπτυχθεί γύρω από την Πόλη, υφαίνοντας ένα ταξίδι στις αναµνήσεις και στα τραγούδια µιας ολόκληρης εποχής. Μέχρι σήµερα δεν είχε υπάρξει κάποια θεατρική παράσταση µε αφορµή τα γεγονότα του 1955 –γνωστά ως «Σεπτεµβριανά»–, τότε που το ρωµαίικο στοιχείο της Κωνσταντινούπολης βρέθηκε στο στόχαστρο του τουρκικού βαθέος κράτους και του παρακράτους µε στόχο την εκκαθάριση της Πόλης από τη ρωµαίικη µειονότητα.
Ο Άκης ∆ήµου πιστεύει ότι το θέατρο είναι ο ιδανικός χώρος για να προσπαθήσει κάποιος να πει µια ιστορία και πως οι άνθρωποι πάντα διανύουν και συνεχίζουν να διανύουν τη διαδροµή τους στην Ιστορία τραγουδιστά. Η γλώσσα του ∆ήµου επιχειρεί να αιχµαλωτίσει στιγµές και να αναβιώσει τις ιστορίες που ψιθυρίζει ο άνθρωπος όταν κανείς δεν τον ακούει.
Το έργο «Κάποτε στον Βόσπορο» ανατρέχει στην ιστορία των Ρωµιών της Κωνσταντινούπολης και του διωγµού τους. Με ποιον τρόπο προσεγγίζετε τα ιστορικά γεγονότα αλλά και τις ιστορίες των ανθρώπων που έζησαν εκείνη την περίοδο;
∆εν είµαι σίγουρος ότι πρόκειται ακριβώς για ιστορικό έργο, τουλάχιστον δεν ήταν πρόθεσή µου. Βεβαίως, τα ιστορικά γεγονότα είναι παρόντα· πώς αλλιώς θα γινόταν. Εκείνο ωστόσο που µε ενδιέφερε περισσότερο είναι η σκιά που έριξαν στην καθηµερινότητα των ανθρώπων. Το πριν και το µετά τους, πώς άλλαξε η ζωή τους, πόσο βαθύτερο έγινε το βλέµµα τους και πόσο µετέωρο έµεινε το χάδι τους. Ψηλαφητά πήγα. Με την ιστορική βιβλιογραφία σύµµαχο, αλλά κυρίως µε τους διασκελισµούς της φαντασίας µου.
Μέχρι σήµερα δεν είχε ανέβει ανάλογη παράσταση µε θέµα τα γεγονότα του 1955. Η ιστορική µνήµη πιστεύετε ότι είναι διάχυτη στις αναµνήσεις και τις ανθρώπινες ιστορίες;
Η Ιστορία γράφει τις ιστορίες µας. Ή, για να το πω αλλιώς, του καθενός µας η ιστορία δεν µπορεί παρά να συµβαίνει στο περιθώριο των γεγονότων που µας ξεπερνούν. Τη ροή των οποίων δεν µπορούµε να αλλάξουµε ή δεν είµαστε αρκετά δυνατοί και αποφασισµένοι να την αλλάξουµε.
Τι σας γοήτευσε περισσότερο µελετώντας τα γεγονότα εκείνης της περιόδου;
Η σαρωτική και βίαιη κατάλυση της πίστης των ανθρώπων ότι µπορούν να συνυπάρξουν ανεξάρτητα από την όποια εθνική τους καταγωγή: αυτό µε αιχµαλώτισε. Από αυτή την άποψη, δεν θα µιλούσα για γοητεία, µάλλον για απογοήτευση. Ακόµη µια φορά.
Οι κοινωνίες αναζητούν εργαλεία για την κατανόηση του παρόντος στο παρελθόν;
Πολύ φοβάµαι ότι όσο και αν το παρελθόν είναι καλός δάσκαλος, εµείς µένουµε πεισµατικά αµαθείς και µετεξεταστέοι, µε το µυαλό µας µονίµως στο διάλειµµα.
Το θέατρο µπορεί να λειτουργήσει ως χώρος διαχείρισης της ιστορικής συνείδησης;
Το θέατρο είναι ο ιδανικός χώρος για να πεις µια ιστορία, τουλάχιστον να προσπαθήσεις. Πολλές από αυτές τις ιστορίες έρχονται από παλιά και όσο και αν γράφει κάποιος στο «εδώ και τώρα», αναπόφευκτα κουβαλάει –το ξέρει, δεν το ξέρει– το «εκεί και τότε» απ’ όπου έρχεται.
Τα γεγονότα του 1955 αποτελούσαν έκφραση του αιτήµατος για εκκαθάριση της Πόλης. Η επιθυµία αυτή επικράτησε σταδιακά µέσω των βασικών εργαλείων που είχαν στη διάθεσή τους εκείνη την εποχή το τουρκικό κράτος και η κυρίαρχη στρατιωτικοπολιτική ελίτ. Μπορούµε να αναζητήσουµε συνδέσεις και σηµεία επαφής µε τη σηµερινή εποχή;
Νοσηρός εγωκεντρισµός, µόνιµη καχυποψία και εχθρική στάση προς οτιδήποτε αισθάνεται ως απειλή, κατακτητικές διαθέσεις, ιστορικές διαστρεβλώσεις προς όφελος της µεγάλης ιδέας που έχει το καθεστώς για τον εαυτό του: οι αναλογίες είναι και ορατές και προφανείς.
Η Ιστορία ζωντανεύει µε άξονα τις µουσικές και τα τραγούδια της εποχής. Τι ρόλο παίζει η µουσική στη διαχείριση της µνήµης και της νοσταλγίας;
Νοµίζω ότι τα τραγούδια και οι µουσικές τής κάθε εποχής αφήνουν πάντα πολύ ισχυρό αποτύπωµα µες στα χρόνια. ∆εν µπορώ να φανταστώ κανέναν χαρακτήρα θεατρικού έργου χωρίς το τραγούδι που σιγοµουρµουρίζει όταν κανείς δεν τον ακούει. ∆εν είναι µόνο ότι τα τραγούδια γεννούν εικόνες, περισσότερο είναι ότι ανασύρουν –ένας Θεός ξέρει από ποιο βάθος– το ρίγος µιας στιγµής που ακόµη και αν δεν την έχεις ζήσει, σε έχει αιχµαλωτίσει µε αδιευκρίνιστο τρόπο. Πάντοτε οι άνθρωποι πήγαιναν και συνεχίζουν να πηγαίνουν και τραγουδιστά. Μεγάλη παρηγοριά.
INF0
«Κάποτε στον Βόσπορο» του Άκη Δήμου, σε σκηνοθεσία Σοφίας Σπυράτου. Παίζουν: Γιώργος Αρμένης, Αντώνης Καφετζόπουλος, Δημήτρης Πιατάς κ.ά. Θέατρο Βεάκη (Στουρνάρη 32, Αθήνα)