Μια συζήτηση για την «Προδοσία» του Χάρολντ Πίντερ, τις «Αγριες μέλισσες» και το τέρας του φασισμού που παραμονεύει.
Ο Αιµίλιος Χειλάκης, η Αθηνά Μαξίµου και ο Λάζαρος Γεωργακόπουλος συνεχίζουν το θεατρικό ταξίδι της παράστασης «Προδοσία» του Χάρολντ Πίντερ η οποία ανεβαίνει ξανά στο Θέατρο Βρετάνια. Ο σκηνοθέτης και ηθοποιός µίλησε στο Documento για τη διαχρονική µάχη του ανθρώπου µε το κτήνος, τον ρόλο του Ακύλα στις «Αγριες µέλισσες» και το κίνηµα #ΜeΤoo που σηµατοδοτεί µια νέα εποχή για το θέατρο.
Το έργο του Χάρολντ Πίντερ προσεγγίζει την ερωτική απιστία. Ενα συνηθισµένο θέµα γίνεται πεδίο αναζήτησης για δύσκολα και σκοτεινά κοµµάτια της ανθρώπινης ύπαρξης.
Είχαµε την ευκαιρία να σκύψουµε πάνω από ένα κείµενο που εγώ θα χαρακτήριζα πάνοπλο –όχι απλώς βαθύ– και το οποίο κατάφερε να αλλάξει τον τρόπο δραµατουργίας από τότε που γράφτηκε. Πρόκειται για µια σπουδή στον χρόνο, στη µνήµη και την απιστία. Ο χρόνος µας κάνει πλάκα, η µνήµη µας ξεγελάει και η απιστία θρυµµατίζει την πίστη στον εαυτό µας και στους γύρω µας. Το έργο ξεκινάει από την τελευταία συνάντηση και γυρίζει εκεί από όπου ξεκίνησαν όλα. Αυτό το παιχνίδι µε τον χρόνο ενέχει στοιχεία αρχαίας τραγωδίας. Ξέρουµε από την αρχή τι συµβαίνει και απλώς θαυµάζουµε τον τρόπο που γίνεται. Η δραµατουργική γραµµή αφήγησης ξεκινάει από το αποτέλεσµα για να φτάσει στην πηγή. Το κείµενο εµπεριέχει τροµερό χιούµορ, απλότητα στα µέσα και ταυτόχρονα πολύ µεγάλο βάθος.
Ποιο είναι το δραµατικό βάρος που αποδίδει ο συγγραφέας στην έννοια της προδοσίας;
Είναι η έννοια που ορίζει τη ζωή µας. Εχει αξία να σκεφτούµε πόσο ανακόλουθοι είµαστε σε σχέση µε τις πεποιθήσεις µας και να καταλάβουµε ότι οι µικρές προδοσίες προς τον εαυτό µας οδηγούν και στις πιο µεγάλες. Στην τελευταία πρόβα σκεφτόµασταν το εξής: πόσες φορές έχει προσπαθήσει ο άνθρωπος να νικήσει το κτήνος µέσα του; Η προδοσία είναι διαρκής, σίγουρη, αναπόφευκτη. Στην πορεία του έργου η προδοσία παύει να είναι ένα λάθος που πληγώνει τους άλλους και µετατρέπεται σε ένα σύστηµα που στρέφεται ενάντια στον εαυτό µας. Αυτό είναι που καταρρακώνει τους ανθρώπους. Ο φόβος ανάληψης ευθύνης. Είναι ένα παιχνίδι υπεκφυγής. Οι πρωταγωνιστές δεν είναι ήρωες ούτε δυνατοί. Το ξεγύµνωµα της ψυχής τους ξεκινάει από την πρώτη σκηνή. Θέλει µεγάλη γενναιότητα για να είναι κανείς αληθινός. Το έργο θα µπορούσε να διαδραµατίζεται στην ελισαβετιανή Αγγλία, την αρχαία Ελλάδα ή και σήµερα. Αυτή είναι η οµορφιά του. Πιστεύουµε ότι θεατρικά έργα όπως αυτά του Χάρολντ Πίντερ ανοίγουν πιο φωτεινούς δρόµους στη ζωή µας και απαιτούν να είµαστε πιο συµµετοχικοί και παρόντες σε όσα συµβαίνουν.
Οι εργαζόµενοι στον πολιτισµό διεκδίκησαν κατά τη διάρκεια της πανδηµίας περισσότερη στήριξη και ορατότητα από την πολιτεία.
∆εν είµαστε εµείς οι καλλιτέχνες στο επίκεντρο. Η τέχνη είναι ανάγκη της κοινωνίας. ∆εν είµαστε πιο σηµαντικοί από τη δουλειά µας. Πιστεύω ότι ανακαλύψαµε πολύ αργά ότι είµαστε εργαζόµενοι. ∆εν µου αρέσει να µε αποκαλούν ποιοτικό ηθοποιό. Η τέχνη ενέχει εργασία και όχι µόνο πνευµατική διεργασία. Με όλα αυτά που συνέβησαν κατά τη διάρκεια της πανδηµίας κάποιοι άνθρωποι αναρωτήθηκαν «και τώρα πώς θα ζήσουµε;». Πιστεύω στην κρατική διαιτησία, δεν έχω εµπιστοσύνη στη φιλελεύθερη οικονοµία και επιµένω ότι το κοινωνικό κράτος πρέπει να διέπεται από αρχές που έχουν στο επίκεντρο τον πολίτη. Από την άλλη πλευρά, δεν θεωρώ ότι πρέπει να περιµένουµε τα πάντα από την πολιτεία. Πιστεύω πιο πολύ στο «Support Art». Εµείς πάντως µπήκαµε στη διαδικασία να αναζητήσουµε και άλλους τρόπους κατά τη διάρκεια της καραντίνας και να κάνουµε κινήσεις υπέρ της τέχνης. Η ανάγκη να υπάρχουν ιστορίες είναι πιο µεγάλη από εµάς. Ηθοποιοί που υποδύονται τον Αµλετ υπάρχουν χιλιάδες. Ποιο είναι όµως πιο σηµαντικό; Ο Αµλετ· κανένας Αιµίλιος Χειλάκης.
Η πολιτεία άφησε ανοιχτές δυνατότητες από τη στιγµή που υπήρξε καθολική παύση για τον χώρο του πολιτισµού;
Ζήσαµε µια συνθήκη πολέµου. Και ζητήσαµε από το κράτος όπλα για να πολεµήσουµε, γιατί είχαµε στα χέρια µας µόνο σφεντόνες. Η κεντρική διοίκηση φάνηκε ότι δεν λειτουργεί. Θα έπρεπε να υπάρχει πρόληψη και όχι καταστολή. Οι συντηρητικές κυβερνήσεις –όπως είναι και η σηµερινή– γνωρίζουν κυρίως από καταστολή. Οι ιδιωτικοποιήσεις δεν βοηθάνε. Ούτε οι ελλείψεις σε γιατρούς και εξοπλισµό. Είµαστε ένα µικρό κράτος, αλλά θα έπρεπε να έχουµε αυτούς τους µηχανισµούς. Οταν ζητάς να υπάρχει 5 ευρώ είσοδος στα νοσοκοµεία αρχίζεις να ιδιωτικοποιείς κάτι που ήδη έχει προπληρωθεί από τους εργαζόµενους. Η πανδηµία µας γλίτωσε από την ιδιωτικοποίηση της υγείας. Φοβερό δεν είναι; Κατέδειξε τη γύµνια µας και τη λανθασµένη στρατηγική. Στις ΜΕΘ βρέθηκαν αρκετοί από τους ευάλωτους πληθυσµούς –όπως µετανάστες από τις δοµές– οι οποίοι χτυπήθηκαν πρώτοι από τον κορονοϊό. Ευτυχώς που κάποιοι δεν δηµοσίευσαν στο διαδίκτυο τις διευθύνσεις και τα ονόµατά τους. Ο φασισµός είναι η στιγµή που νοµίζουµε πως είµαστε καλύτεροι από τους άλλους.
Ενα χρόνο µετά την καταδίκη της Χρυσής Αυγής ο φασιστικός λόγος κερδίζει ξανά έδαφος. Ποια είναι η γνώµη σου;
Πρόκειται για οµάδες ανθρώπων που έχουν µάθει µόνο να µισούν. Η ιδεολογία τους δεν εµπεριέχει αγάπη, απλώς κυνηγάει το διαφορετικό. Το κίνητρο δεν είναι το έθνος και η πατρίδα. Ακούµε σήµερα ανθρώπους να χρησιµοποιούν εµφυλιοπολεµική ρητορική και να µιλούν για «κοµµουνιστική απειλή». Πρέπει να είναι κανείς βαθιά απαίδευτος ή άνθρωπος που θέλει να διαχειρίζεται απαίδευτους για να χρησιµοποιεί τέτοιους όρους. Πιστεύω ότι όσο ο προοδευτικός χώρος δεν αποκτά καθαρή έκφραση πάντα θα κινδυνεύουµε. Από το µετερίζι µου προσπαθώ να ανεβάζω παραστάσεις για τον άνθρωπο, για την ανθρώπινη ύπαρξη που διαπαιδαγωγείται να µη µισεί και να νιώθει δυνατή µες στη διαφορετικότητά της. Ακόµη και αν κάποιοι πιστεύουν µόνο στη φιλελεύθερη οικονοµία, η κρατική διαιτησία οφείλει να µας προστατεύει από τα τερατώδη που παραµονεύουν. Ενα από αυτά είναι και ο ναζισµός.
Στη σειρά «Αγριες µέλισσες» υποδύεσαι έναν ακροδεξιό στους σκοτεινούς καιρούς της χούντας.
Οι άνθρωποι που θέλουν να ελέγχουν το χρήµα πάντα θα προσκολλώνται στην εξουσία πουλώντας ιδεολογία. Ο Ακύλας Μεγαρίτης είναι καιροσκόπος. Αν του αφαιρέσουµε το εθνικοσοσιαλιστικό πρόσηµο, θα µπορούσαµε να τον τοποθετήσουµε και στην εποχή των µεγάλων δηµόσιων έργων. Το χρήµα σε κάποιους ανθρώπους γεννάει ιδεολογία. Οι περισσότεροι άνθρωποι που κινούν τα νήµατα δεν επιθυµούν αλλαγές κυβερνήσεων. Θα ήθελαν την ίδια κυβέρνηση για πάντα, για να ξέρουν µε ποιους έχουν να κάνουν.
Τι πιστεύεις για την επιτυχία της σειράς και πώς βιώνεις τη δική σου συµµετοχή τη φετινή χρονιά;
Οι «Μέλισσες» είναι η απόδειξη ότι ακόµη και σε ένα µέσο που ζητά γρήγορα και φτηνά προϊόντα –όπως η τηλεόραση– µπορεί να γίνει µια σοβαρή προσπάθεια. Εχουµε εξαιρετικούς επαγγελµατίες, σκηνοθέτες, διευθυντές φωτογραφίας και ηθοποιούς. Μας δυσκολεύει η ταχύτητα. Παρ’ όλα αυτά ανταποκρινόµαστε και είµαι περήφανος που συµµετέχω σε µια σειρά που καταπιάνεται µε ένα τόσο σκοτεινό κοµµάτι της Ιστορίας. Ποια κοινωνική συνθήκη ήταν αυτή που έφερε τη χούντα και πώς λειτουργούσαν οι άνθρωποί της; Ολο αυτό έχει µεγάλο ενδιαφέρον.
Τι αλλαγές πιστεύεις ότι µπορεί να επιφέρει στο θέατρο το κίνηµα #MeToo; Πρόσφατα έκανες κάποιες δηλώσεις για τον ∆ηµήτρη Λιγνάδη οι οποίες προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις.
Είπα ότι αυτοί οι άνθρωποι έχουν υπάρξει φίλοι µας στο παρελθόν. Αυτό θεωρήθηκε ξέπλυµα από αρκετούς. Πιστεύω ότι ο ∆ηµήτρης Λιγνάδης θα πρέπει να εκτίσει βαριά ποινή αν αποδειχτούν οι πράξεις του στο δικαστήριο. ∆εν µπορώ όµως να ζητήσω να τον καταδικάσουµε σε θάνατο. Βρίσκοµαι πολύ µακριά από αυτήν τη νοοτροπία. Πιστεύω ότι οι θύτες πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να ζητήσουν συγγνώµη από τα θύµατα. Αποφάσισαν να κόψουν από την τηλεόραση όλες τις σειρές του Πέτρου Φιλιππίδη. Και οι άνθρωποι που έχουν δουλέψει σε αυτές δεν πρέπει να πάρουν τα δικαιώµατά τους; ∆εν βρίσκω λογική στη συγκεκριµένη απόφαση. Αν υπάρξει άνθρωπος που θα απλώσει ξανά χέρι σε κορίτσι ή σε αγόρι και προσπαθήσει να εκµεταλλευτεί την εξουσία του για να επωφεληθεί σεξουαλικά, πιστεύω ότι πλέον ξέρει ότι θα τιµωρηθεί. Εγώ δέχτηκα διαδικτυακή επίθεση. Πιστεύω όµως ότι είπα κάτι αυτονόητο. Με έχει προδώσει ένας φίλος, µου έχει προδώσει ένα συναίσθηµα. ∆εν είναι χειρότερο από αυτό που έχει περάσει ένα θύµα βιασµού. Σε περιόδους όµως που υπάρχει κρίση γιγαντώνεται ο θυµός. Ας προσέξουµε να µην ευχόµαστε θάνατο σε ανθρώπους που προσπαθούν να θυµηθούν ότι έχουν υπάρξει άνθρωποι. Μόνο για µένα το λέω αυτό.
INF0
«Προδοσία» του Χάρολντ Πίντερ σε σκηνοθεσία Αιμίλιου Χειλάκη. Ερμηνεύουν: Αθηνά Μαξίμου, Λάζαρος Γεωργακόπουλος, Αιμίλιος Χειλάκης. Θέατρο Βρετάνια (Πανεπιστημίου 7, Αθήνα). Από τις 15/10