Αγγελική Τουμπανάκη: «Έχουμε συρρικνώσει τα αντηχεία της ψυχής μας» [Συνέντευξη]

Γυναίκες ασυµβίβαστες, ονειροπόλες και πρωτοπόρες, επαναστάτριες και αιρετικές. Αυτές ενέπνευσαν τη βοκαλίστρια, performer, sound experimentalist και καθηγήτρια φωνής Αγγελική Τουµπανάκη να δηµιουργήσει το project «For women» που θα παρουσιάσει σε λίγες ηµέρες στο Half Note Jazz Club µαζί µε µουσικούς της παραδοσιακής και τζαζ µουσικής σκηνής, «φωτογραφίζοντας µουσικά γυναίκες υπαρκτές και µη, γυναίκες των τόπων και των χρόνων» όπως λέει η ίδια χαρακτηριστικά.

Βυζαντινή µουσική, τζαζ, ινδικό, περσικό, φλαµένκο, κλασικό οθωµανικό, βουλγαρικό, ηπειρώτικο/πολυφωνικό, κλασικό τραγούδι. Με ποιο άλλο είδος δεν έχεις καταφέρει έως τώρα να ασχοληθείς αλλά θέλεις να το κάνεις;

Όσο βαδίζω το µονοπάτι της µουσικής πάντα θέλω να µαθητεύω, να εξερευνώ και να πειραµατίζοµαι µε ήχους, συναισθήµατα, διαφορετικές συχνότητες φωνητικών ποιοτήτων. Η µελέτη για µένα είναι συνεχής πρόκληση και δρόµος προσωπικής πνευµατικής αναζήτησης. Ανιχνεύοντας διαφορετικές µουσικές κουλτούρες, διαφορετικούς βοκαλισµούς, αποδοµώ τα µουσικά και εκφραστικά µου µοτίβα και αναζητώ καινούργια. Αυτό µου χαρίζει ροή και υγεία. Όσο όµως ανοίγει πιο πολύ η παλέτα των µουσικών ιδιωµάτων και ηχοχρωµάτων τόσο περισσότερο ξεκαθαρίζω το δικό µου αισθητικό µουσικό τοπίο.

Με αφορούν οι µουσικές παραδόσεις που είναι ανθρωποκεντρικές, ο διαδραστικός αυτοσχεδιασµός που είναι η απόλυτη παρουσία µας στη στιγµή, ο σεβασµός στο σύνολο και τέλος ο πειραµατισµός µε το εκπληκτικό όργανο φωνή. Η µουσική είναι ατελείωτη, είναι των αιώνων. Μακάρι να είχα χίλιες ζωές και µνήµες να τη γνωρίσω, να µπορέσω να την υπηρετήσω µε γνώση, να τη µελετήσω µε συνέπεια και σεβασµό, να τη βιώσω.

Πόσο πιο τρανταχτή απόδειξη υπάρχει από την οικουµενικότητα της µουσικής στο ότι οι λαοί δεν έχουν τίποτε να χωρίσουν µεταξύ τους;

Λέω και ξαναλέω ότι η µουσική είναι αστρόσκονη. Είναι η πιο καθάρια µορφή επικοινωνίας, η ένωσή µας µε τον χρόνο και το σύµπαν. Είναι παγκόσµια γλώσσα που µπορεί να εξευγενίσει, να αφυπνίσει, να εναρµονίσει τις ψυχές µας και να µας ηµερέψει. Με τη µουσική γίνεσαι διάτρητος και το συναίσθηµά σου διάφανο, πέρα από φυλές και φύλα, πέρα από σύνορα και κοινωνικές νόρµες.

∆ιάβασα κάτι πολύ ενδιαφέρον που είχες πει σε µια συνέντευξή σου, ότι σε απασχολεί πώς η λεκτική οµιλία έχει περιορίσει το συναίσθηµά µας.

O άνθρωπος από τη γέννησή του διαθέτει τεράστιες εκφραστικές φωνητικές ικανότητες, τις οποίες κατά τη µάθηση της λεκτικής οµιλίας δυστυχώς µειώνει αισθητά. Η φωνή από µόνη της φέρει ισχυρή επικοινωνιακή ιδιότητα µέσω της αλλαγής του τονικού ύψους, της έντασης, της ταχύτητας των φράσεων ή της χροιάς – ποιότητας. Με τις εκπληκτικές εκφράσεις και εκφάνσεις της, τη µουσικότητά της, την προσωδία της γενικότερα καθορίζει το νόηµα των λέξεων, αλλά και αυτονοµείται επικοινωνιακά πέρα από τον λεκτικό λόγο.

Αλλά η σύγχρονη ζωή «τακτοποιείται» στους γρήγορους χτύπους ενός ρολογιού που συνεχώς τρέχει και εµείς εναποθέτουµε το συναίσθηµά µας –τον πόνο, τη χαρά– µε µηνύµατα καρφωµένοι στην οθόνη ενός κινητού, αχρηστεύοντας τη φωνή µας. Έχουµε συρρικνώσει τους φωνητικούς µας χώρους, τα φωνητικά µας ηχεία και ουσιαστικά τα αντηχεία της ψυχής µας.

Η φωνή είναι και όπλο των λαών…

Η φωνή είναι η θεµελιώδης έκφραση, το προσωπικό µας αποτύπωµα, το κούρδισµα της ολότητάς µας. Είναι οι µνήµες, η κραυγή µας και η αντίστασή µας. Είναι δόνηση ενωτική.

Είσαι από τους ανθρώπους που κάνουν πράξη το ότι οι καλλιτέχνες δεν µπορούν να είναι αποκοµµένοι από την κοινωνία στην οποία ζουν. Μέσω της τέχνης σου βοηθάς οµάδες ανθρώπων που έχουν κάποια ειδική ανάγκη. Τι σε ωθεί σε αυτήν τη στάση;

Είναι καθαρά προσωπική µου ανάγκη και, πίστεψέ µε, αποτελεί για µένα µεγάλη ευτυχία και τιµή. Συνεργάζοµαι µε δοµές και κέντρα που δηµιουργήθηκαν από ανθρώπους µε ήθος, ανιδιοτέλεια, αγάπη και όραµα, όπως το κέντρο κοινωνικής φροντίδας ατόµων µε νοητική υστέρηση Εστία, η Κιβωτός του Κόσµου, το Σχολείο ∆εύτερης Ευκαιρίας στις γυναικείες φυλακές της Θήβας (σε συνεργασία µε το ∆ίκτυο Στήριξης Φυλακισµένων και Αποφυλακισµένων Γυναικών), το ΚΕΘΕΑ Παρέµβαση για χρήστες ναρκωτικών άνω των 21 ετών και τις οικογένειές τους, το περιοδικό δρόµου «Σχεδία». Εγώ απλώς καλούµαι να διδάξω τον µηχανισµό της φωνής, να διοργανώσω φωνητικούς κύκλους και να µοιραστώ µε τα µέλη των οµάδων την απερίγραπτη και αυθεντική χαρά της µουσικής. Είναι το ελάχιστο που µπορώ να κάνω και το θεωρώ χρέος µου.

Πώς στέκεσαι απέναντι στην πατριαρχία και την έσχατη µορφή της που βιώνουµε πολύ έντονα εδώ και αρκετό καιρό, τις γυναικοκτονίες;

«Freedom means no fear» είχε πει η Νίνα Σιµόν. Αυτό µε ορίζει και αυτό θέλω να φωνάξω. Γυναικοκτονίες φοβάµαι ότι γίνονταν πάντα, αλλά δεν συζητούσαµε γι’ αυτές επειδή δεν ήταν κοινωνικά ορατές, ενώ σίγουρα είναι πολύ περισσότερες από αυτές που καταγράφονται στα επίσηµα δεδοµένα. Η κουλτούρα της πατριαρχίας και της κακοποίησης είναι βαθιά ριζωµένη σε αρκετές κοινωνίες. Ο εγκλεισµός έγινε αιτία να φανερωθούν πολλές παθογένειες της κοινωνικής µας ζωής – η σοβαρότερη είναι η ενδοοικογενειακή βία µε θύµατα γυναίκες και πολλές φορές και παιδιά.

Με τη δηµιουργία και ενδυνάµωση του κινήµατος #MeToo και τη γενικότερη συζήτηση για τη γυναικεία κακοποίηση –που ευτυχώς προβάλλεται πια στα µέσα ενηµέρωσης και δικτύωσης– υπήρξε κοινωνική αφύπνιση, αλλά και µειώθηκε η ανοχή αρκετών γυναικών που βρίσκονται σε κακοποιητικές σχέσεις. Παράλληλα ξεκίνησε από την πολιτεία η λειτουργία υποστηρικτικού πλαισίου και νοµοθετικών ρυθµίσεων ενάντια σε αθέµιτες συµπεριφορές, ενώ δηµιουργούνται µέτρα ενδυνάµωσης και προστασίας αλλά και προγράµµατα εκπαίδευσης µε επίκεντρο τον σεβασµό της προσωπικότητας της γυναίκας. Είναι ζωτικής σηµασίας η ολιστική κοινωνική αντιµετώπιση της κλιµακούµενης έµφυλης βίας σε όλες της τις µορφές. Βέβαια έχουµε ακόµη δρόµο.

Εάν αυτή την περίοδο σε καλούσαν ως καλλιτέχνιδα σε µια αντιπολεµική εκδήλωση, ποιο θα ήταν το µήνυµα κάτω από το οποίο θα ήθελες να συµµετέχεις;

∆εν µπορώ να δεχτώ τον οικονοµικό και πολιτικό επεκτατισµό, τη βία και τον παραλογισµό ενός πολέµου και παράλληλα πιστεύω ότι «o κόσµος είναι επικίνδυνο µέρος για να ζεις όχι εξαιτίας αυτών που κάνουν το κακό, αλλά εξαιτίας εκείνων που το βλέπουν και δεν κάνουν κάτι» όπως είχε πει ο Αϊνστάιν.

INF0

Την Τρίτη 12/4 στο Half Note Jazz Club η Αγγελική Τουμπανάκη θα βρεθεί επί σκηνής με τους Γρηγόρη Ντάνη (κιθάρα), Απόστολο Καλτσά (μπάσο), Ηλία Δουμάνη (τύμπανα) και Γιώργο Μακρή (γκάιντα)

*Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Documento στις 3/4/2022

Ρίτα Αντωνοπούλου: “Δεν είναι περίοδος για να σιωπάς” [Συνέντευξη]