Χωρίς εμβόλια οι περισσότερες χώρες της Αφρικής παρά τα μεγάλα λόγια των αναπτυγμένων χωρών για αλληλεγγύη.
«Κανείς δεν είναι ασφαλής αν δεν είναι όλοι ασφαλείς». Με αυτήν τη φράση να κυριαρχεί καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας οι G7 αποφάσισαν στα μέσα Ιουνίου να φανούν γενναιόδωροι απέναντι στις αναπτυσσόμενες χώρες συγκεντρώνοντας 870 εκατομμύρια δόσεις εμβολίων κατά της Covid-19.
Στην πραγματικότητα όμως η γενναιοδωρία τους αυτή μπροστά στις πραγματικές ανάγκες και τις ελλείψεις των αναπτυσσόμενων χωρών αποτελεί σταγόνα στον ωκεανό.
Ο στόχος του COVAX για 238 εκατομμύρια δόσεις στα τέλη Μαΐου έχει προ πολλού διαψευστεί. Η εγωιστική στάση που τήρησαν και συνεχίζουν να τηρούν οι αναπτυγμένες χώρες συνάπτοντας διμερείς συμφωνίες με φαρμακευτικές εταιρείες και συγκεντρώνοντας δισεκατομμύρια πλεονάζουσες δόσεις για να εμβολιάσουν τον δικό τους πληθυσμό έχει δημιουργήσει τεράστιες ελλείψεις στις φτωχές χώρες, κυρίως τις αφρικανικές όπου η πανδημία και οι μεταλλάξεις θερίζουν.
Επιπλέον, το σφοδρό δεύτερο κύμα που χτύπησε την Ινδία σε συνδυασμό με τη δυσπιστία που καλλιεργείται σχετικά με την αποτελεσματικότητα των εμβολίων επιτείνουν το πρόβλημα.
Τα Ηνωμένα Έθνη και το Κέντρο Ελέγχου Νόσων της Αφρικής (Africa CDC) έχουν ήδη παροτρύνει χώρες που κατέχουν πλεονάζουσες δόσεις να τις δωρίσουν στα αναπτυσσόμενα κράτη, χωρίς όμως ουσιαστικό αποτέλεσμα.
Μπήκε αργά στο παιχνίδι των διμερών συμφωνιών
O COVAX άργησε να μπει στο παιχνίδι των διμερών συμφωνιών και αυτό κόστισε ακριβά στις χώρες που βασίζονται στο πρόγραμμα. Ο αγώνας του για να εξασφαλίσει εμβόλια έχει μετατραπεί σε μαραθώνιο.
«Το 2020 o COVAX μπόρεσε να κάνει παραγγελίες μόνο όταν ξεκίνησε η χρηματοδότηση από τους συμμετέχοντες και τους δωρητές της» επισημαίνει στο Documento εκπρόσωπος της συμμαχίας GAVI η οποία ηγείται, μεταξύ άλλων, του προγράμματος. Οι πλούσιες χώρες όμως που υποσχέθηκαν να χρηματοδοτήσουν την προσπάθεια αυτή συνεχίζουν να δίνουν ψίχουλα, το ίδιο και οι φαρμακευτικές εταιρείες.
Τον περασμένο Ιανουάριο η Pfizer συμφώνησε να πουλήσει στον COVAX 40 εκατομμύρια δόσεις, δηλαδή κάτι λιγότερο από το 2% της αναμενόμενης παραγωγής της για το 2021. Αλλά ακόμη και αυτές οι δόσεις δεν θα παραδοθούν πριν από το δεύτερο εξάμηνο του έτους. Στις αρχές Μαΐου και ύστερα από μήνες διαπραγματεύσεων συμφώνησε επίσης με τη Moderna να της πουλήσει έως 500 εκατομμύρια δόσεις, αλλά η παράδοση δεν θα γίνει πριν από τον Οκτώβριο.
«O COVAX δεν μένει ανεπηρέαστος από τις παγκόσμιες ελλείψεις που έχουν επηρεάσει σχεδόν όλα τα κράτη. Ως αποτέλεσμα της απόφασης του Ινστιτούτου Serum της Ινδίας να επικεντρωθεί στις εγχώριες ανάγκες, το έλλειμμα του COVAX έως τα τέλη Ιουνίου θα είναι 190 εκατομμύρια δόσεις» διευκρινίζει ο εκπρόσωπος.
Μέχρι τα τέλη του περασμένου Δεκεμβρίου και έπειτα από παζάρι μηνών για τις τιμές o COVAX είχε καταφέρει να συγκεντρώσει 2 δισεκατομμύρια δόσεις, αρκετές για να εμβολιαστεί περίπου το 20% του πληθυσμού σε περισσότερες από 100 χώρες.
Αλλά οι περισσότερες συμφωνίες που είχε συνάψει δεν είχαν σαφείς ημερομηνίες παράδοσης, με αποτέλεσμα οι περισσότερες να μην πραγματοποιηθούν. Προς το παρόν έχει διανείμει 90 εκατομμύρια δόσεις σε 132 χώρες, αριθμός που αν και μεγάλος δεν είναι ικανοποιητικός σε σύγκριση με τις δόσεις που έχουν χορηγηθεί παγκοσμίως και αγγίζουν τα 2,15 δισεκατομμύρια.
Απογοήτευση προκαλούν τα ποσοστά της Αφρικής
Και ενώ στις αναπτυγμένες χώρες οι δόσεις αφθονούν και οι συζητήσεις για τρίτη δόση έχουν ήδη ξεκινήσει, στην Αφρική τα ποσοστά εμβολιασμού είναι απογοητευτικά. Μέχρι στιγμής κάτω από το 1% του πληθυσμού έχει εμβολιαστεί πλήρως. Μόλις πέντε χώρες έχουν χρησιμοποιήσει το 100% των δόσεων που έχουν παραλάβει από τον COVAX, ενώ υπάρχουν ακόμη τρεις, το Mπουρούντι, η Ερυθραία και η Τανζανία, που δεν έχουν παραλάβει εμβόλια.
Υπάρχει όμως και μια χαραμάδα αισιοδοξίας. Το Μαρόκο, η Γκάνα, η Ρουάντα, η Νιγηρία, το Τόγκο, το Λεσότο, η Εσουατίνι, η Τυνησία, οι Σεϋχέλλες, η Κένυα και η Αίγυπτος έχουν πετύχει υψηλό ποσοστό εμβολιασμού σύμφωνα με τον ΠΟΥ. Αυτό οφείλεται στο γεγονός πως οι χώρες αυτές «ήταν σε θέση να προετοιμαστούν επαρκώς εκ των προτέρων, όπως χρησιμοποιώντας τον μικροπρογραμματισμό και εκπαιδεύοντας το προσωπικό υγείας» εξηγεί στο Documento εκπρόσωπος του ΠΟΥ στην Αφρική. Άλλες πάλι καταβάλλουν αγώνα για να χρησιμοποιήσουν έγκαιρα τις δόσεις που έχουν παραλάβει.
Για παράδειγμα η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, η Μαυριτανία και το Τζιμπουτί έχουν χρησιμοποιήσει λιγότερο από το 10% των δόσεών τους. «Οι λόγοι για τη χαμηλή αξιοποίησή τους σχετίζονται με την έλλειψη επιχειρησιακής χρηματοδότησης και ανθρώπινου δυναμικού για τη στήριξη των εμβολιασμών καθώς επίσης και λόγω της περιορισμένης προετοιμασίας ώστε να δοθεί προτεραιότητα στις ευπαθείς ομάδες» υπογραμμίζει ο εκπρόσωπος του ΠΟΥ.
Στα σκουπίδια ληγμένα εμβόλια
Σε αρκετές αφρικανικές χώρες αν και οι δόσεις είναι δυσεύρετες, χιλιάδες ήταν εκείνες που δεν μπόρεσαν να χρησιμοποιηθούν, έληξαν και τελικά καταστράφηκαν. Άλλες πάλι δόθηκαν και αξιοποιήθηκαν στο παρά πέντε από άλλες χώρες. Η αργοπορία ορισμένων χωρών να προετοιμαστούν καταλλήλως δεν είναι όμως η μοναδική αιτία της καταστροφής τους. Ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας με καθοριστικό ρόλο είναι η διστακτικότητα των πολιτών απέναντι στα εμβόλια που άρχισε να αυξάνεται μόλις παρουσιάστηκαν τα πρώτα περιστατικά θρομβώσεων.
Σταδιακά η δυσπιστία ως προς την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των εμβολίων άρχισε να μεγαλώνει. Σύμφωνα με έρευνα που εκπονήθηκε σε15 χώρες από το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νόσων της Αφρικής, το 20% των ερωτηθέντων δήλωσε πως δεν επιθυμούσε να εμβολιαστεί. Σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο που η μετάλλαξη Δέλτα άρχισε την επέλασή της στην Ινδία, η Νότια Αφρική αποφάσισε στα μέσα Απριλίου να αναστείλει για σχεδόν 15 ημέρες τη χορήγηση του εμβολίου της AstraZeneca.
Έτσι αρκετές δόσεις που είχε προμηθευτεί είτε έληξαν είτε δόθηκαν αλλού. «Αυτές οι δόσεις αγοράστηκαν αρχικά από τη Νότια Αφρική και δεν προέρχονταν από τον COVAX. Όλες οι χώρες ενημερώθηκαν για την ημερομηνία λήξης και κλήθηκαν να χρησιμοποιήσουν τις δόσεις το συντομότερο δυνατό. Το μεγαλύτερο μέρος αυτών χορηγήθηκε, αλλά σε ορισμένες χώρες είχαν μείνει αχρησιμοποίητες δόσεις τις οποίες και ο ΠΟΥ συνέστησε να απορρίψουν με ασφάλεια» αναφέρει στο Documento ο εκπρόσωπος του οργανισμού.
Ετσι, το Μαλάουι κατέστρεψε σχεδόν 20.000 δόσεις AstraZeneca ενώ το Νότιο Σουδάν ανακοίνωσε ότι θα καταστρέψει 59.000. Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό δεν χρησιμοποίησε τις πάνω από τις 1,7 εκατομμύριο δόσεις που έλαβε από τον COVAX με ημερομηνία λήξης 24 Ιουνίου και έτσι δόθηκαν στην Γκάνα και τη Μαδαγασκάρη.
Ούτε όμως και η Νιγηρία αξιοποίησε τις δικές της, που δόθηκαν τελικά στο γειτονικό Τόγκο και στην Γκάνα. Μέχρι στιγμής πάνω από 2 εκατομμύρια από τον πληθυσμό των 59 εκατομμυρίων στη Νότια Αφρική έχουν εμβολιαστεί με το μονοδοσικό εμβόλιο της Johnson & Johnson και οι υπόλοιποι με το εμβόλιο Pfizer. Υπάρχουν όμως και πάνω από 1 εκατομμύριο δόσεις AstraZeneca σε 18 χώρες που πρέπει να χρησιμοποιηθούν πριν από τα τέλη Αυγούστου όταν και λήγουν, ώστε να μην καταλήξουν και αυτές στα σκουπίδια.
Ο ανασταλτικός παράγοντας Ινδία
Η μετάλλαξη Δέλτα και η κακή διαχείριση της πανδημίας στην Ινδία συνεχίζουν να αποτελούν τον μεγαλύτερο πονοκέφαλο για τον COVAX. Η απότομη αύξηση των κρουσμάτων τον περασμένο Ιανουάριο στη χώρα σε συνδυασμό με το μηδαμινό ποσοστό εμβολιασμένων, μόλις 3%, προκάλεσε χάος στην Ινδία και πανικό στα φτωχότερα κράτη παγκοσμίως που ήταν ως τότε εξαρτημένα σε μεγάλο βαθμό από ένα μόνο εμβόλιο, που παράγεται από έναν μόνο κατασκευαστή σε μία μόνο χώρα.
«Οι 60 συμμετέχοντες στο πρόγραμμα του CΟVAX στους οποίους χορηγήθηκαν δόσεις της AstraZeneca από το ινστιτούτο τον περασμένο Φεβρουάριο έχουν επηρεαστεί. Αυτήν τη στιγμή αξιολογούμε τις χώρες που επηρεάζονται από τις καθυστερήσεις για να τις στηρίξουμε όσο είναι δυνατόν, διασφαλίζοντας ότι οι δόσεις χορηγούνται σύμφωνα με τις συστάσεις» επισημαίνει στο Documento η GAVI.
Στόχος του Ινστιτούτου Serum, του μεγαλύτερο εξαγωγέα εμβολίων για τον COVAX, πριν από το ξέσπασμα του δεύτερου κύματος στην Ινδία ήταν από το 1 δισεκατομμύριο δόσεις που προγραμμάτιζε να παράγει να δεσμεύσει το ήμισυ για τον εγχώριο πληθυσμό και να εξάγει τις υπόλοιπες στον COVAX. Η έξαρση όμως της πανδημίας ανέτρεψε τα σχέδια και τις συμφωνίες.
Η ανακοίνωση του ινστιτούτου στα μέσα του περασμένου Μαΐου ότι σταματάει να εξάγει εμβόλια μέχρι το τέλος του έτους για να επιταχυνθούν οι εμβολιασμοί στην Ινδία διόγκωσε το ήδη υπάρχον πρόβλημα των ελλείψεων στις αναπτυσσόμενες χώρες. «Είναι σαφές ότι η ινδική παραγωγή εμβολίων –τουλάχιστον για τον επόμενο μήνα– έχει δεσμευτεί να προστατέψει τους πολίτες της. Είμαστε σε τακτική και στενή επαφή τόσο με την κυβέρνηση όσο και με το Iνστιτούτο Serum και παραμένουμε αισιόδοξοι ότι οι παραδόσεις θα ξαναρχίσουν στο εγγύς μέλλον» διευκρινίζει ο εκπρόσωπος της Gavi.
Οι επιπτώσεις από τις καθυστερήσεις έγιναν αμέσως ορατές. Το Νεπάλ για παράδειγμα από τo 1,9 εκατομμύριo δόσεις που θα λάμβανε αρχικά από τον COVAX παρέλαβε μόλις 348.000. Σε μια προσπάθεια να αντισταθμίσει τις μεγάλες απώλειες o COVAX διαπραγματεύεται τώρα και με την Κίνα προκειμένου να λάβει ικανοποιητικές ποσότητες εμβολίων.
«Τα εμβόλια του ινστιτούτου Serum αποτελούσαν το ένα τρίτο των προβλεπόμενων εμβολίων μας έως τις 7 Απριλίου. Επειδή έχουμε προσθέσει νέους προμηθευτές, το Iνστιτούτο θα αντιπροσωπεύει τώρα ένα πολύ μικρότερο μέρος των παραδόσεών μας το 2021» εξηγεί η GAVI.
Επαρκής ανοσία από τα μέσα του 2022
Αν συνεχιστεί ο αργός ρυθμός ανοσοποίησης και η δυσπιστία προς τα εμβόλια εξακολουθεί να υπάρχει, η επίτευξη υψηλού ποσοστού ανοσίας παγκοσμίως δεν θα πραγματοποιηθεί νωρίτερα από τα μέσα του 2022, εκτιμούν οι ειδικοί. Αρκετές χώρες έχουν δεσμευτεί να ενισχύσουν τον COVAX προκειμένου να επιτευχθεί όσο το δυνατόν συντομότερα η ανοσία της αγέλης, ωστόσο τα εμβόλια μόλις που φτάνουν για να καλύψουν την εμβολιαστική «τρύπα» στις αναπτυσσόμενες χώρες.
«Οι παραδόσεις θα αρχίσουν να αυξάνονται το τρίτο τρίμηνο αλλά εν τω μεταξύ κάθε χώρα που θα έχει πλεονάζουσες δόσεις θα πρέπει να τις μοιραστεί με τον COVAX τώρα και όλες οι κυβερνήσεις και οι προμηθευτές να συνεργαστούν για να διασφαλίσουν ότι όλη η διαθέσιμη παραγωγική ικανότητα χρησιμοποιείται για μια δίκαιη διανομή» επισημαίνει στο Documento η GAVI.
Έκκληση στις αναπτυσσόμενες χώρες να μοιράσουν τις πλεονάζουσες δόσεις απευθύνει και ο ΠΟΥ, υποστηρίζοντας πως αυτός είναι ο γρηγορότερος και πιο δίκαιος τρόπος για την αύξηση της διανομής εμβολίων παγκοσμίως. «Το χάσμα εφοδιασμού θα μπορούσε να καλυφθεί εάν χώρες με επαρκή εμβόλια παρέδιδαν ένα ποσοστό στον COVAX.
Χώρες υψηλού εισοδήματος διαθέτουν αρκετά εμβόλια που θα μπορούσαν να επιτύχουν τους στόχους τους και να δωρίσουν ακόμη και στον COVAX για να διασφαλίσουν ότι επιτυγχάνεται ο στόχος του 20%» διευκρινίζει.
