Εκτός συγκλονιστικού απροόπτου, η 8η Απριλίου θα καταγραφεί ως ιστορική μέρα για την Ισπανία: θα τερματιστεί και επίσημα μια αιματηρή περίοδος που κράτησε 58 χρόνια και στοίχισε τη ζωή 839 ανθρώπων – ανάμεσά τους ενός εξάχρονου παιδιού και ανυποψίαστων περαστικών –, καθώς η ένοπλη οργάνωση των Βάσκων αυτονομιστών ΕΤΑ θα παραδώσει τα όπλα της. Δηλαδή θα υποδείξει στις ισπανικές και γαλλικές αρχές πού βρίσκονται τα κρυφά οπλοστάσιά της στο έδαφος της Ισπανίας και της Γαλλίας.
Πρόκειται για το θετικό αποτέλεσμα πολύμηνων μυστικών συνομιλιών. Η ΕΤΑ βρίσκεται σε πλήρη αποδιοργάνωση. Ολα τα υψηλόβαθμα στελέχη έχουν συλληφθεί και δύσκολα βρίσκονται πλέον νέοι που να θέλουν να ενταχθούν στις γραμμές της. Ο επικίνδυνος γάμος του εθνικισμού με την αριστερή τρομοκρατία δεν τους εμπνέει.
Δεν ήταν πάντοτε έτσι. Η ΕΤΑ ιδρύθηκε το 1959 από μια ομάδα μαρξιστών φοιτητών που συνδύαζαν την αντιδικτατορική δράση και το όραμα της επανάστασης με τον βασικό πατριωτισμό.
Τα αρχικά της προέρχονται από τις λέξεις Euskadi Ta Askatasuna, που σημαίνουν Χώρα των Βάσκων και Ελευθερία. Στόχος ήταν η ανάκτηση της αυτονομίας που απολάμβαναν οι Βάσκοι έως τον εμφύλιο πόλεμο και η ίδρυση ανεξάρτητου κράτους που θα ένωνε τους Βάσκους της Ισπανίας και της Γαλλίας.
Σκοτώνοντας αρχιβασανιστές και χουντικούς
Το 1968 μέλη της ΕΤΑ εκτέλεσαν τον Μελιτόν Μανθάνας, αρχιβασανιστή και επικεφαλής της μυστικής αστυνομίας του Σαν Σεμπαστιάν. Η δικτατορία εξαπέλυσε μπαράζ συλλήψεων, αλλά νέα μέλη κάλυπταν αμέσως τα κενά της οργάνωσης.
Την πιο «ένδοξη στιγμή της ιστορίας της» τη γνώρισε η ΕΤΑ το 1973, όταν εκτέλεσε τον «ιδεολόγο» και πρωθυπουργό της χούντας, τον διαβόητο Λουίς Καρέρο Μπλάνκο. Ηταν ένα χτύπημα ακριβείας κατά το οποίο ούτε καν τραυματίστηκε άλλο άτομο. Το όνομα «Καρέρο Μπλάνκο» ήταν η απάντηση που έδιναν τα μέλη της οργάνωσης σε όποιον πρόβαλε διαφωνίες αναφορικά με την ένοπλη δράση. Η ΕΤΑ κέρδισε τη συμπάθεια Βάσκων και αρκετών Ισπανών.
92 νεκροί είναι ο απολογισμός των επιθέσεων της ΕΤΑ το 1980, την πιο αιματηρή χρονιά της τρομοκρατικής δράσης της
Αν κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Φράνκο (1936-1975), οι πολιτικές δολοφονίες είχαν κάποια, την όποια, αιτιολογία, μετά την πτώση της δεν μπορούσαν εύκολα να αποκτήσουν νομιμοποίηση. Ειδικά μετά τις απόπειρες κατά του βασιλιά Χουάν Κάρλος και του τότε πρωθυπουργού Χοσέ Μαρία Αθνάρ. Το μοιραίο λάθος της ΕΤΑ όμως ήταν τα τυφλά βομβιστικά χτυπήματα. Σε δύο περιπτώσεις μάλιστα θύματα ήταν ένα εξάχρονο παιδί και ένα βρέφος.
Χάνοντας τη λαϊκή υποστήριξη
Χωρίς λαϊκή υποστήριξη και με δυσκολία να στρατολογήσει νέα μέλη η ΕΤΑ συνέχισε τη δράση της. Εισέπραττε «επαναστατικό φόρο» από επιχειρηματίες και λύτρα από απαγωγές πολιτικών αντιπάλων ή οικονομικά επιφανών Ισπανών. Στα μάτια του κόσμου δεν ήταν πλέον επαναστατική-αυτονομιστική οργάνωση, αλλά θύμιζε μαφιόζικη συμμορία.
Το ισπανικό κράτος ανέθεσε στον επιθεωρητή Χοσέ Ανέδο και σε ομάδα μισθοφόρων των μυστικών υπηρεσιών να εξοντώσουν τα μέλη της όπου κι αν δρούσαν. Η «υπόθεση Γκαλ», όπως έγινε γνωστή όταν αποκαλύφθηκε το 1995, δημιούργησε τεράστιο πολιτικό ζήτημα στην Ισπανία και ήταν ένας από τους λόγους που ο σοσιαλιστής πρωθυπουργός Φελίπε Γκονθάλες έχασε τις εκλογές από τον συντηρητικό Αθνάρ.
Οι Βάσκοι πολίτες έδωσαν τη δική τους απάντηση, μέσω της ψήφου τους, στο κόμμα Μπατασούνα, το οποίο αποτελούσε το πολιτικό σκέλος της ΕΤΑ. Το 1999, κατά τη διάρκεια εκεχειρίας που είχε ανακοινώσει η ΕΤΑ, το Μπατασούνα ήρθε δεύτερο στις προτιμήσεις των Βάσκων. Ομως μόλις τρία χρόνια αργότερα, όταν η ΕΤΑ ξαναπήρε τα όπλα και χτυπούσε στα τυφλά, το Μπατασούνα συγκέντρωσε λίγες χιλιάδες ψήφους. Ηταν η αρχή του τέλους. Στις 20 Οκτωβρίου 2011 η ΕΤΑ ανακοίνωσε ότι αναστέλλει τη χρήση βίας και τώρα ετοιμάζεται για τον αποχαιρετισμό στα όπλα.
Μοναδικός λαός, ανάδελφη γλώσσα
Η γλώσσα των Βάσκων είναι άλυτο μυστήριο για τους γλωσσολόγους, καθώς δεν έχει καμία σχέση με τις γνωστές ινδοευρωπαϊκές γλώσσες και δεν έχουν εντοπιστεί οι ρίζες της. Ορισμένοι διακρίνουν ομοιότητες με προϊστορικές γλώσσες περιοχών του Καυκάσου που έχουν τη ρίζα τους στο Θιβέτ. Αυτό που μπορεί να πει κάποιος με σχετική ασφάλεια είναι ότι πρόκειται για το απομεινάρι μιας γλώσσας που μιλούσαν σε περιοχή πολύ μεγαλύτερη από τη σημερινή Χώρα των Βάσκων, περίπου χίλια χρόνια προτού κατακτήσουν οι Ρωμαίοι την ιβηρική χερσόνησο. Η περιοχή αυτή εκτείνεται στα δυτικά Πυρηναία και τα παράλια του Βισκαϊκού κόλπου περιλαμβάνοντας τμήματα της βόρειας Ισπανίας και της νοτιοδυτικής Γαλλίας.
16 πτώσεις (εργαστική, δοτική, γενική, αιτιατική, ωφελείας, μέσου, τοπική, κατεύθυνσης, χωρισμού κ.ά.) έχει η ανάδελφη βασκική γλώσσα, η οποία αποτελεί γρίφο για τους γλωσσολόγους
Θεωρούν «δικές τους» τις σπηλαιογραφίες
Πολλοί Βάσκοι θεωρούν ότι είναι διαφορετικοί όχι μόνο από τους γείτονές τους, αλλά και απ’ όλους τους ευρωπαϊκούς λαούς, ότι οι πρόγονοί τους κατάγονται από τους ανθρώπους των σπηλαίων. Υιοθετούν ως δικές τους, ως δείγματα του πολιτισμού των προγόνων τους, τις περίφημες βραχογραφίες των σπηλαίων στην Αλταμίρα και στο Λασκό.
Οταν στις αρχές του 13ου αιώνα ενώθηκαν με το Βασίλειο της Καστίλης, οι Βάσκοι κατάφεραν να κρατήσουν την αυτονομία τους διατηρώντας ειδική σχέση με το ισπανικό στέμμα. Ηταν απαλλαγμένοι από φόρους, δεν υπηρετούσαν στον στρατό, είχαν δικούς τους νόμους. Κάθε βασκική περιοχή διατήρησε τις παραδόσεις της και τα σύμβολά της, τα οποία είναι συνήθως λαξευμένα σε παλιές βελανιδιές, με πιο γνωστό εκείνο της Γκερνίκα. Γι’ αυτό ο βομβαρδισμός της πόλης στις 26 Απριλίου 1937 από τους ναζί πιλότους της Λουφτβάφε, συνεργάτες του Φράνκο στον ισπανικό εμφύλιο (1936-1939), εκτός από τη στρατιωτική (να πέσει το ηθικό του πληθυσμού με τον θάνατο εκατοντάδων αμάχων και να υπονομευθεί η στήριξη των Δημοκρατικών) είχε και τεράστια συμβολική σημασία. Επληξε την ιστορική μήτρα του αγώνα για ανεξαρτησία των Βάσκων.
Κατά τον 18ο αιώνα ο πατέρας του εθνικιστικού κινήματος των Βάσκων Σαμπίνο Αράνα, στηριζόμενος στη γλωσσική ιδιαιτερότητα, ανέπτυξε τη θεωρία ότι σε πολλές λέξεις στο λεξιλόγιό τους υπάρχει η ρίζα euzko που προέρχεται από τη λέξη eguzkiko (στα βασκικά «ηλιακός») ανάγοντας ουσιαστικά τη λέξη σε εποχές που οι Βάσκοι ήταν ηλιολάτρες.
Το 1890 ιδρύθηκε το Partido Nacionalista Vasco (PNV), το οποίο ακόμη και σήμερα είναι η πιο σημαντική πολιτική δύναμη των Βάσκων. Κύριος στόχος του ήταν να αποκαταστήσει την αυτοδιοίκηση και την αυτονομία, επικαλούμενο μάλιστα αρχαίους θρύλους και παραδόσεις.
Η περιοχή των Βάσκων είναι πλούσια σε πρώτες ύλες και αναπτύχθηκε οικονομικά προσελκύοντας φτωχούς μετανάστες, ιδιαίτερα Ισπανούς. Την επιμειξία φοβόταν ο Σαμπίνο Αράνα και διακήρυξε την επικίνδυνη θεωρία ότι οι Βάσκοι είναι ξεχωριστό είδος «και φυλετικά». Ιδεολογική υποστήριξη του έδωσε το κόμμα PNV το οποίο αντιμαχόταν την αναδυόμενη δύναμη της εργατικής-αγροτικής τάξης.
Η αντιπαλότητα που προέκυψε μεταξύ PNV και Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος (PSOE) ήταν ισχυρή και κράτησε έως την επικράτηση του Φράνκο.
3 εκατομμύρια Βάσκοι κατοικούν στην Ισπανία. Από την άλλη πλευρά των δυτικών Πυρηναίων, στη Γαλλία, ο βασκικός πληθυσμός είναι περίπου 240.000 άνθρωποι.
Αντόνιο Ελόρθα*: «Ο πλούτος της περιοχής είναι ένα από τα νέα όπλα των εθνικιστών»
Το ζήτημα τώρα είναι να μη γίνουν «ήρωες» για κάποιους Βάσκους οι ευρισκόμενοι σε αδιέξοδο ηγέτες της ΕΤΑ και να μην υιοθετήσουν αδιάλλακτες θέσεις οι «νικητές», λέει μιλώντας στο Documento ο γνωστός Ισπανός πολιτικός επιστήμονας και επί 30 χρόνια αρθρογράφος της εφημερίδας «El Pais».
Πώς κρίνετε την απόφαση της ΕΤΑ να παραδώσει τον οπλισμό της;
Είναι πολύ καλή απόφαση, αλλά δεν νομίζω ότι είναι σημαντική. Οι άνθρωποι που είχαν απομείνει στην ΕΤΑ βρίσκονταν μπροστά σε αδιέξοδο. Ουσιαστικά έχουν εγκαταλείψει τον ένοπλο αγώνα εδώ και χρόνια και τώρα ανακοινώνουν επίσημα μια απόφαση που εκ των πραγμάτων έχουν πάρει από καιρό. Δεν είχαν άλλο δρόμο, η δράση τους έχει καταδικαστεί στη συνείδηση όχι μόνο του ισπανικού λαού αλλά και των ίδιων των Βάσκων, τους οποίους ουσιαστικά έχουν απογοητεύσει.
Θεωρείτε ότι ο αγώνας των Βάσκων για ανεξαρτησία θα συνεχιστεί σε άλλο επίπεδο;
Ναι, αλλά το ζητούμενο είναι να δούμε τι ακριβώς θα κάνουν και με ποιον τρόπο. Η περιοχή των Βάσκων είναι πολύ πλούσια και αυτό είναι ένα από τα νέα όπλα των εθνικιστών. Σε κάθε περίπτωση τώρα οι συνομιλίες μαζί τους είναι πολύ πιο εύκολες και μπορεί να τις κάνει οποιαδήποτε κυβέρνηση. Οσο σκότωναν, όσο κρατούσαν όπλα, όσο ο κόσμος φοβόταν, δεν υπήρχε καμιά ελπίδα να διαπραγματευτεί κάποιος μαζί τους. Ο αγώνας με τέτοια μορφή έχει ξεπεραστεί προ πολλού, δείτε για παράδειγμα τις Ερυθρές Ταξιαρχίες στην Ιταλία. Η πολιτική τρομοκρατία δεν είναι αποδεκτή σε κανένα επίπεδο, από κανέναν, πολύ δε περισσότερο από επίσημες κυβερνήσεις. Πώς να διαπραγματευτεί κάποιος με τρομοκράτες;
Πώς δέχθηκε ο λαός της Ισπανίας αυτή την ανακοίνωση;
Νομίζω αδιάφορα, αν και η αίσθηση της βαθιάς ανάσας υπάρχει σε όλους, σε όλη τη χώρα. Η ΕΤΑ δεν υπάρχει πια. Περιμένω να δω τις επίσημες ανακοινώσεις των κομμάτων και ειδικά αυτή που θα βγάλουν οι Podemos, το κόμμα που ανεπίσημα χαιρέτησε πρώτο την ανακοίνωση των στελεχών της ΕΤΑ για τον αφοπλισμό, αλλά δεν περιμένω οι ανακοινώσεις να έχουν διαφορές μεταξύ τους. Το σημαντικό για όλους μας τώρα εδώ στην Ισπανία είναι η προσπάθεια που θα πρέπει να κάνουμε για να ξεχάσουμε. Η 8η Απριλίου, η ημέρα που θα παραδοθούν επισήμως τα όπλα, δεν πρέπει να γίνει ούτε ημέρα ηρωική για κάποιους ούτε ημέρα κατά του εθνικισμού για κάποιους άλλους. Θα πρέπει να δούμε με καθαρή ματιά το παρελθόν. Να τη θεωρήσουμε ημέρα περισυλλογής για τα ανθρώπινα δράματα που τόσα χρόνια βασάνισαν όλη τη χώρα μας.
* Ο Αντόνιο Ελόρθα είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Κομπλουτένσε της Μαδρίτης
