Ο Νίκος Γκάτσος είναι από τους σημαντικότερους ποιητές της γενιάς του ΄30. Αν έπρεπε να τον εντάξουμε σε ένα ρεύμα θα ήταν, μάλλον, του υπερρεαλισμού. Σε αυτό ρόλο έπαιξε η γνωριμία του με τον Οδυσσέα Ελύτη. Κοντά στην δεκαετία του ΄40 μαζί με τον Γιώργο Σεφέρη, τον Νίκο Εγγονόπουλο και τον Ανδρέα Εμπειρίκο δημιουργούν το θρυλικό περιοδικό «Νέα Γράμματα». Μαζί με τον Ελύτη εγκαινιάζουν το πρώτο φιλολογικό καφενείο ονόματι «Ηραίον», στην διασταύρωση των οδών Αγίου Μελετίου και Πατησίων στην Αθήνα. Ένα στέκι που καθημερινά σύχναζαν πολλές νέες και νέοι μιλώντας και αλλάζοντας απόψεις για ότι συνέβαινε στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Έτσι, κι αλλιώς οι νέες φόρμες που συστήνονταν στο δυτικό κομμάτι, κυρίως, της Ευρώπης απασχολούσαν ιδιαίτερα τους εντός των τειχών δημιουργούς μας.
Ο ποιητής της «Αμοργού» (1943) αφήνοντας πίσω του τα στεγανά της Μεγάλης Ιδέας και της Μικρασιατικής καταστροφής που μονοπωλούσαν το λογοτεχνικό ενδιαφέρον της εποχής προσανατολίστηκε περισσότερο σε πιο λαϊκές αποχρώσεις ξανά ανακαλύπτοντας την παράδοση δοσμένη, όμως, με πιο λυρικό τρόπο. Πιο σύνθετες έννοιες με ψυχολογικό υπόβαθρο που αποκρυστάλλωναν την καθαρεύουσα και έβαζαν στο επίκεντρο τον ίδιο τον άνθρωπο. Αυτή είναι η ποίηση του Γκάτσου. Ένας ύμνος στον ίδιο τον άνθρωπο, στα πάθη του, τις ρωγμές του και στην ελπίδα του για μια ζωή καλύτερη και δικαιότερη. Δεν είναι τυχαίο πως η ποίηση του Νίκου Γκάτσου έχει μελοποιηθεί πιο πολύ από οποιοδήποτε άλλου ποιητή. Ο ίδιος ο Μάνος Χατζιδάκις, μετά την συνάντηση τους στο το 1943, στο πατάρι του Λουμίδη είχε εκδηλώσει έντονο ενδιαφέρον για να συνεργαστεί μαζί του. Αυτή η πνευματική σχέση επικυρώθηκε με το «Χάρτινο το φεγγαράκι» – το πρώτο μελοποιημένο ποίημα του Γκάτσου σε μουσική Μάνου Χατζιδάκι και πρώτη ερμηνεία από τη Νανά Μούσχουρη-, τον «Ματωμένο Γάμο», το «Λεωφορείον ο Πόθο»… «Κεμάλ», «Ο εφιάλτης της Περσεφόνης» και άλλες υπέροχες στιγμές.
Η μοναδική ολοκληρωμένη ποιητική συλλογή που εξέδωσε ήταν «Η Αμοργός». Το έργο, αν και στην αρχή επικρίθηκε αρκετά, στη συνέχεια αναγνωρίστηκε και επανεκδόθηκε πολλές φορές.
Σημαντικές συνεργασίες στην διαδρομή του Γκάτσου ήταν, επίσης, με τους Μίκη Θεοδωράκη, Δήμο Μούτση, Λουκιανό Κηλαηδόνη και φυσικά με τον Σταύρο Ξαρχάκο.
Πολύ σπουδαίο είναι και το μεταφραστικό του έργο. Μετέφρασε για λογαριασμό του Εθνικού Θεάτρου, του Θεάτρου Τέχνης και του Λαϊκού Θεάτρου, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα («Ματωμένος Γάμος», «Το Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα»), Αύγουστο Στρίντμπεργκ («Ο Πατέρας»), Ευγένιο Ο’ Νηλ («Ταξίδι μακριάς ημέρας μέσα στη νύχτα»), Λόπε ντε Βέγκα («Φουέντε Οβεχούνα») και Τενεσί Ουίλιαμς («Λεωφορείο ο Πόθος»).
