Κανένα φως δεν υπάρχει μέσω της διπλωματικής οδού για την επίλυση των διαφορών της Ουκρανίας και της Ρωσίας, τη στιγμή που οι βομβαρδισμοί σε μεγάλες ουκρανικές πόλεις αφήνουν πίσω τους νεκρούς αμάχους.
Οι υπουργοί Εξωτερικών των δύο χωρών Σεργκέι Λαβρόφ και Ντμίτρο Κουλέμπα επιβεβαίωσαν ότι υπάρχουν λίγες ελπίδες για πρόοδο στο διπλωματικό πεδίο. Στη συνάντησή τους στην Αττάλεια της Τουρκίας δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν σε μια κατάπαυση πυρός ώστε να προχωρήσει η Ουκρανία σε εκκενώσεις πόλεων από εγκλωβισμένους πολίτες. Παράλληλα με τις συνομιλίες η Ρωσία συνέχισε τις επιθέσεις της σε πολιτικούς στόχους για τους οποίους ισχυρίζεται ότι είναι βάσεις ναζιστικών πολιτοφυλακών. Πόλεις όπως η Μαριούπολη και το Χάρκοβο έχουν υποστεί εκτεταμένες ζημιές, ενώ η Ουκρανία ανακοίνωσε τη δημιουργία επτά ανθρωπιστικών διαδρόμων που θα οδηγήσουν τους αμάχους σε ασφαλή προορισμό.
Πιθανότητα συμφωνίας
Παρά τα λιγοστά βήματα προόδου ωστόσο, φαίνεται ότι η διπλωματική λύση δεν είναι απίθανη, αν και θα είναι ιδιαίτερα δύσκολη για την Ουκρανία. Σύμφωνα με την ισραηλινή εφημερίδα «Jerusalem Post» ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν έθεσε την «τελική πρότασή» του στον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Η πληροφορία προήλθε από τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Ναφτάλι Μπένετ που ταξίδεψε στη Μόσχα την προηγούμενη εβδομάδα για να βολιδοσκοπήσει τις προθέσεις του Πούτιν.
Η πρόταση περιείχε τις πάγιες θέσεις της Ρωσίας για μια συμφωνία: ουδετερότητα της Ουκρανίας, αναγνώριση ρωσικής κυριαρχίας στην Κριμαία και αναγνώριση της ανεξαρτησίας των δύο αυτονομιστικών περιοχών στο Ντονμπάς. Ο Ζελένσκι, που πλέον θεωρείται από τα δυτικά ΜΜΕ πολεμικός ηγέτης, φέρεται να σκέφτεται την πρόταση για να αποφύγει τα χειρότερα: μια ολοκληρωτικής κλίμακας επίθεση της Ρωσίας που θα ισοπεδώσει την Ουκρανία. Το Κίεβο πάντως, σύμφωνα με σύμβουλο του Ζελένσκι, δεν θα παραχωρήσει «ούτε ίντσα γης», ενώ θα ζητήσει εγγυήσεις ασφαλείας για την Ουκρανία.
Αίτημα για ζώνη no-flight
Μετά τον βομβαρδισμό του μαιευτηρίου στη Μαριούπολη την Τετάρτη τόσο ο Ζελένσκι όσο και οι σύμβουλοί του πιέζουν τη Δύση για τη δημιουργία μιας ζώνης απαγόρευσης πτήσεων πάνω από την Ουκρανία, λέγοντας ότι όσο αρνείται κάτι τέτοιο γίνεται συμμέτοχη στο έγκλημα. Η δημιουργία μιας ζώνης αεροπορικού αποκλεισμού (no-flight zone – NFZ) ή ζώνη αποκλεισμού αέρα (air exclusion zone – AEZ) δεν έγινε δεκτή από τους δυτικούς συμμάχους της Ουκρανίας, με τον γενικό γραμματέα του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ να αρνείται την παροχή νατοϊκών μαχητικών στην Ουκρανία, ενώ παρόμοιο αίτημα της Πολωνίας απορρίφθηκε επίσης. Αυτό που ζήτησαν στην πραγματικότητα είναι οι δυτικοί σύμμαχοι να επιτηρούν τον ουκρανικό εναέριο χώρο ώστε αν οποιοδήποτε ρωσικό μαχητικό εντοπιστεί να το καταρρίψουν. Ετσι, υπογραμμίστηκε για άλλη μια φορά ότι η Δύση δεν είναι πρόθυμη να πολεμήσει για τον Ζελένσκι, κάτι που ενδεχομένως να πίστευε ο Ουκρανός πρόεδρος πριν από τον πόλεμο.
Συμμαχικά ρήγματα
Στο δυτικό στρατόπεδο, από την άλλη πλευρά, φαίνεται ότι εμπεδώνονται τα ρήγματα μεταξύ των συμμάχων. Ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν ανακοίνωσε την περασμένη Τρίτη ότι επιβάλλει εμπάργκο στις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου. Την ίδια οδό ακολούθησε και η Βρετανία, αν και σε πιο ήπιο τόνο, αφού υποσχέθηκε να κάνει σταδιακή απεξάρτηση από το ρωσικό πετρέλαιο μέχρι το τέλος του έτους.
Η κίνηση δεν αναμένεται να έχει σοβαρές συνέπειες στη ρωσική οικονομία, αφού η ποσότητα του πετρελαίου και των παραγώγων του που λάμβαναν οι ΗΠΑ από τη Ρωσία άγγιζε το 9,6% των συνολικών πετρελαϊκών εξαγωγών της. Το ρωσικό πετρέλαιο έχει όλο και λιγότερους αγοραστές στη Δύση, ενώ η μειωμένη ζήτηση έχει αναγκάσει τη Ρωσία να το πουλάει φτηνότερα. Από αυτή την εξέλιξη αναμένεται να βγουν κερδισμένες η Κίνα και οι περιφερειακές δυνάμεις της κεντρικής Ασίας που διατηρούν καλές σχέσεις με τη Μόσχα.
Η διπλωματική πτυχή της κίνησης του Αμερικανού προέδρου έχει περισσότερο ενδιαφέρον. Οι ΗΠΑ από την αρχή της κρίσης στην Ουκρανία πίεζαν την Ευρώπη –και ειδικότερα τη Γερμανία– να δείξει πιο ενεργητική στάση απέναντι αρχικά στην κινητικότητα και έπειτα στην επιθετικότητα της Ρωσίας. Την προηγούμενη εβδομάδα έγιναν ιστορικά βήματα με τις ανακοινώσεις για επανεξοπλισμό της Γερμανίας και την αποστολή όπλων στην Ουκρανία από την ΕΕ. Φαίνεται όμως ότι η Ευρώπη δεν πείθεται από τις ΗΠΑ να πληρώσει τις… συνέπειες της ελευθερίας από την τσέπη της.
Ο Ολαφ Σολτς τη Δευτέρα ήταν ξεκάθαρος ότι δεν έχει καμία πρόθεση να απαγορεύσει τη ροή ορυκτών καυσίμων από τη Ρωσία προς τη χώρα του. Επίσης, ο Γερμανός υπουργός Οικονομίας και αντικαγκελάριος Ρόμπερτ Χάμπεκ υπερασπίστηκε την απόφαση λέγοντας ότι για να έχουν νόημα οι όποιες κυρώσεις πρέπει να έχουν διάρκεια, εννοώντας ότι μια ενδεχόμενη απαγόρευση του ρωσικού αερίου και του πετρελαίου θα ήταν σαν να πυροβολούν τα πόδια τους. Και αυτό γιατί η Γερμανία είναι ο μεγαλύτερος δέκτης ρωσικού αερίου, αφού σχεδόν το ένα τρίτο των εξαγωγών φυσικού αερίου της Ρωσίας καταλήγει στη Γερμανία. Πέρα από το αέριο, η Γερμανία βασίζεται στη Ρωσία τόσο για το πετρέλαιο που καταναλώνει, αφού το 34% προέρχεται από αυτήν, όσο και για τον άνθρακα για τις βιομηχανίες της και τα εργοστάσια παραγωγής ενέργειας, καθώς το 53% του κάρβουνου που καίγεται έχει ρωσική προέλευση.
Πέρα όμως από τις εσωτερικές πολιτικές τριβές στο στρατόπεδο της Δύσης, το εμπάργκο στη ρωσική ενέργεια εκτόξευσε τις τιμές των καυσίμων σε ιστορικά επίπεδα, πιέζοντας τις τιμές στα προϊόντα και στις υπηρεσίες στη Δύση προς τα πάνω. Ο πληθωρισμός, που ήδη βρισκόταν σε ανοδική τάση, αναμένεται το επόμενο διάστημα να φέρει ανατιμήσεις που θα θυμίζουν την πετρελαϊκή κρίση του 1973. Τόσο η αμερικανική όσο και οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θέλουν να αποφύγουν πάση θυσία μια διολίσθηση σε συνθήκες περαιτέρω αυξημένου πληθωρισμού.
Αναποφασιστικότητα
Στην έκτακτη Σύνοδο Κορυφής στις Βερσαλλίες στις 10 και 11 Μαρτίου οι Ευρωπαίοι ηγέτες ασχολήθηκαν σχεδόν αποκλειστικά με τις συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία. Εθεσαν επί τάπητος το σχέδιο για την απεξάρτηση της ευρωπαϊκής αγοράς από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα, με τη στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας να παίρνει πιο επιτακτικό χαρακτήρα. Το πρόγραμμα «Fit for 55» που υπάρχει ήδη στοχεύει να μειώσει την κατανάλωση του αερίου στην ΕΕ κατά 30% μέχρι το 2030, ενώ η στροφή στο υγροποιημένο αέριο και σε άλλες μορφές καυσίμων (βιομεθάνιο, υδρογόνο) φαίνεται να αποκτά βηματισμό.
Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Ενωση σκοπεύει να χρηματοδοτήσει τις ενδεχόμενες ανάγκες της που θα προκύψουν από την κρίση του πολέμου στην Ουκρανία, ακόμη και των αμυντικών. Ομως οι τελικές αποφάσεις αναβλήθηκαν για τις 24 και 25 Μαρτίου, αφού η πρόταση του Μακρόν για έκδοση ευρωομολόγου βρήκε αντίσταση από τις «φειδωλές» χώρες. Επίσης, συζητήθηκε η προοπτική της ένταξης της Ουκρανίας στην ΕΕ, χωρίς όμως αποτέλεσμα, αφού υπάρχει πρόβλεψη ότι όταν μέλος της ΕΕ υφίσταται επίθεση τα άλλα μέλη οφείλουν να το συνδράμουν στρατιωτικά. Ετσι, όσο η Ουκρανία βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση οι πιθανότητές της να μπει στην ΕΕ είναι μηδενικές.
Η πρεμούρα της Τουρκίας για μεσολάβηση
Η Τουρκία έχει πολλούς λόγους να θέλει να μεσολαβήσει για μια συμφωνία Ουκρανίας – Ρωσίας. Η πολύπλοκη δυναμική των σχέσεων Τουρκίας και Ρωσίας είναι αντικείμενο επιστημονικής έρευνας στις διεθνείς σχέσεις. Η Τουρκία φαίνεται ότι καταφέρνει να ισορροπήσει σε πολύ λεπτό σκοινί αφού από τη μια πλευρά είναι μέλος του ΝΑΤΟ και προμηθεύει την Ουκρανία με πολεμικά drones, ενώ από την άλλη αγοράζει αντιπυραυλικά συστήματα από τη Ρωσία. Ωστόσο, με την απόφαση για το κλείσιμο των στενών, κατά τις προβλέψεις της Συνθήκης του Μοντρέ, η Τουρκία πήρε ξεκάθαρη θέση που ευνοεί σαφώς το δυτικό στρατόπεδο.
Παρ’ όλα αυτά, η Τουρκία εμπλέκεται πολλαπλώς με τη Ρωσία: από τη μια πλευρά είναι η ενεργειακή και η οικονομική εξάρτηση, αφού έχουν κοινά ενεργειακά πρότζεκτ όπως ο αγωγός αερίου TurkStream και το πυρηνικό εργοστάσιο στο Ακουγιού που κατασκευάζει η Rosatom, ενώ η ρωσική αγορά είναι καθοριστική για την Τουρκία καθώς είναι σημαντικός εξαγωγικός προορισμός για τον μεταπρατικό τομέα και αποτελεί σημαντική αγορά για τον τουριστικό τομέα. Από την άλλη, Ρωσία και Τουρκία είναι αντιμέτωπες σε πολεμικά μέτωπα όπως η Συρία, η Λιβύη, το Αζερμπαϊτζάν κ.λπ. Παράλληλα, για την αναχαίτιση της Ρωσίας η Τουρκία έχει ανοίξει δίαυλο επικοινωνίας με την Ουκρανία, αφού πέρα από τα drones έχει κάνει επενδύσεις 4,5 δισ. δολαρίων στη χώρα, ενώ το διμερές εμπόριο αγγίζει τα 7,4 δισ. δολάρια, αναδεικνύοντας την Τουρκία σε πρώτη επενδυτική δύναμη στην Ουκρανία και μέσα στους πέντε μεγαλύτερους εμπορικούς εταίρους της. Οπως είναι κατανοητό, η Τουρκία έχει σοβαρούς λόγους να θέλει να τελειώσει η σύρραξη, με την ενδεχόμενη θετική της συμβολή να επιβραβεύεται από τα ενδιαφερόμενα μέρη.
