Στην περίοδο της δημοσιονομικής προσαρμογής της χώρας (περίοδος μνημονίων 2010-18) έγινε αποδεκτή λόγω των εκτάκτων δημοσιονομικών συνθηκών η ταχεία (με όρους fast track) νομοθέτηση διατάξεων και ρυθμίσεων που πλήττουν τον πυρήνα και βασικές επιταγές του ισχύοντος Συντάγματος της Ελλάδας.
Μια από αυτές τις περιπτώσεις είναι η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ). Παρά την αλλοίωση της συλλογικής μνήμης που επιχειρήθηκε ότι η αρχή αυτή είναι αποτέλεσμα του 3ου μνημονίου, οφείλουμε να αποκαταστήσουμε την αλήθεια αφού οι καταγραφές και δεσμεύσεις για τη δημιουργία αυτής της ανεξάρτητης αρχής, έστω και σε ημιαυτόνομη μορφή, έχουν αναληφθεί από την περίοδο του 2ου μνημονίου (201214), ειδικότερα θέματα αρμοδιοτήτων δευτερογενούς νομοθέτησης, αρμοδιότητας του γενικού γραμματέα ή διοικητή, καθώς και η μεταφορά προσωπικού από το υπουργείο Οικονομικών στη νέα αρχή.
Από την αιτιολογική έκθεση του συστατικού νόμου της ΑΑΔΕ προκύπτει ότι η αρχή αποτελεί νέα, υβριδική μορφή ανεξάρτητης αρχής που ακολουθεί μερικώς τον ν. 3051/2002 των συνταγματικά κατοχυρωμένων ανεξάρτητων διοικητικών αρχών, όπως και χαρακτηριστικά αναφέρεται «νεώτερων νομοθετικών κειμένων με τα οποία έχουν συσταθεί ανεξάρτητες μη συνταγματικά κατοχυρωμένες αρχές».
Συμπέρασμα, η ΑΑΔΕ αποτελεί μη συνταγματικά κατοχυρωμένη ανεξάρτητη διοικητική αρχή.
Επίσης, από την αιτιολογική έκθεση του ιδρυτικού νόμου προκύπτει ότι η δημιουργία της αρχής αποσκοπεί στην απαλλαγή από κάθε είδους πολιτικές παρεμβάσεις στον κρίσιμο τομέα των δημόσιων εσόδων.
Ερωτήματα:
• Είναι η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων ανεξάρτητη πολιτικών παρεμβάσεων;
• Θεωρούμε την επιβολή και συλλογή φόρων κατεξοχήν πολιτική πράξη όπως προσδιορίζεται από το σύνταγμα;
• Επιπρόσθετα, βάσει της αιτιολογικής έκθεσης υπάρχει η δυνατότητα υποβολής στρατηγικών προτάσεων και η παροχή στρατηγικών οδηγιών από τον υπουργό Οικονομικών στην αρχή σχετικά με τον στρατηγικό σχεδιασμό για την υλοποίηση της κυβερνητικής πολιτικής σε ζητήματα που άπτονται των αρμοδιοτήτων της αρχής.
Ερώτημα: Αλήθεια, πόσο συχνά λαμβάνει χώρα η παραπάνω πρόβλεψη ώστε να διασφαλίζεται η πολιτική διάσταση και ορθότητα της επιβολής αλλά και της συλλογής των φόρων και να είναι σύμφωνη με το εφαρμοζόμενο κυβερνητικό πρόγραμμα κατά περίπτωση;
Από το άρθρο 26 του Συντάγματος της Ελλάδας προβλέπεται ότι «H εκτελεστική λειτουργία ασκείται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και την Κυβέρνηση». Σε σχέση με την ΑΑΔΕ παρατηρείται να ασκεί εκτελεστική λειτουργία αφού εκδίδει, μέσω των υπηρεσιών της δευτερογενή νομοθεσία (αποφάσεις διοικητή, υπουργικές αποφάσεις και εγκυκλίους), ενώ την ίδια στιγμή προετοιμάζει για τον υπουργό Οικονομικών φορολογικού περιεχομένου νομοθετήματα. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της πρόσφατης κωδικοποίησης του Κώδικα Φορολογικής Διαδικασίας που προβλέπει δεκάδες αποφάσεις διοικητή ΑΑΔΕ για να εφαρμοστεί.
Συμπέρασμα: Ο διοικητής της ΑΑΔΕ ασκεί εκτελεστική εξουσία χωρίς να είναι μέλος της κυβέρνησης.
Οι υπάλληλοι της ΑΑΔΕ, αν και κατά τον νόμο θεωρούνται δημόσιοι υπάλληλοι, βρίσκονται σε ένα «μετέωρο υπαλληλικό status», υπάρχουν συχνές ανακοινώσεις συνδικαλιστικών φορέων τους αλλά και δημοσιεύματα για μια σειρά από ζητήματα διαχείρισης προσωπικού, όπως αξιολόγησης, συστήματος προαγωγών, αξιολογήσεων μέσω συνεντεύξεων, επίτευξης στόχων και διαμοιρασμού μπόνους επίτευξης στόχων, συνθηκών εργασίας κυρίως στις νέου τύπου κεντρικοποιημένες υπηρεσίες της αρχής.
Ερώτημα: Απολαμβάνει ο εργαζόμενος της ΑΑΔΕ τις πρόνοιες του δημόσιου υπαλλήλου όπως προκύπτουν από το σύνταγμα και τη λοιπή κείμενη νομοθεσία;
Συχνά έρχονται στο φως της δημοσιότητας αναφορές για την επιλογή και στόχευση των φορολογικών ελέγχων, τις μεθόδους που ακολουθούνται, τα κριτήρια επιλογής υποθέσεων προς έλεγχο και την αντικειμενικότητα ή υποκειμενικότητα που ακολουθείται σε αυτήν τη λειτουργία ζωτικής σημασίας για την ΑΑΔΕ αλλά και για την εμπέδωση αισθήματος εμπιστοσύνης μεταξύ ΑΑΔΕ και φορολογουμένων.
Ερώτημα: Είναι πλήρως αντικειμενικές οι μέθοδοι επιλογής φορολογικών υποθέσεων προς έλεγχο;
Πλέον οδηγούμαστε χρονικά στην πρώτη δεκαετία ζωής της ΑΑΔΕ, ταυτόχρονα όμως απομακρυνόμαστε χρονικά και από τις ταραγμένες περιόδους των προγραμμάτων δημοσιονομικής προσαρμογής, περιόδους που υπήρξαν νομοθετικοί πειραματισμοί που παράγουν αποτελέσματα ως σήμερα, με αποτέλεσμα να περιοριστούν ή να τεθούν υπό αμφισβήτηση συνταγματικές προβλέψεις. Πρέπει να γίνει κοινό κτήμα όλων των πολιτικών δυνάμεων η επανεξέταση του υβριδικού χαρακτήρα της ΑΑΔΕ, που αποτελεί κατ’ επίφαση ανεξάρτητη αρχή, μη συνταγματικά κατοχυρωμένη, της αδυναμίας των εργαζομένων να απολαμβάνουν τις πρόνοιες και διαφανείς διαδικασίες των υπόλοιπων δημόσιων υπαλλήλων, μέσω της θεσμικής παρακολούθησης από τον ΑΣΕΠ της εμπέδωσης εμπιστοσύνης μεταξύ φορολογουμένου και φορολογικής διοίκησης ότι όλα πραγματοποιούνται –των φορολογικών ελέγχων συμπεριλαμβανομένων– με τον ορθότερο και αντικειμενικότερο τρόπο.
Η επιβολή και συλλογή φόρων αποτελεί κατεξοχήν πολιτική πράξη στο πλαίσιο της οποίας οι πολίτες κρίνουν τις κυβερνήσεις που ψηφίζουν και ως τέτοια θα πρέπει να παραμείνει και όχι ως καθαρά τεχνοκρατική διαδικασία που διενεργείται από ένα μη πολιτικό υποκείμενο, τον διοικητή ΑΑΔΕ, και στην οποία η κυβέρνηση δεν μπορεί να παρέμβει στο πλαίσιο υλοποίησης του προγράμματος οικονομικής πολιτικής για το οποίο ψηφίστηκε και για το οποίο αξιολογείται από τους πολίτες.
*Ο Παναγιώτης Μελαχρινός είναι οικονομολόγος MSc, PHD
