Αν υπάρχει ένα συμπέρασμα στο οποίο όλοι συμφωνούν, ειδικοί και μη, φίλα προσκείμενοι στην κυβέρνηση και πολέμιοι, είναι ότι οι φονικές και καταστροφικές πυρκαγιές σε Μάτι, Ραφήνα και Κινέτα απέδειξαν περίτρανα ότι η κεντρική στρατηγική που έχει υιοθετηθεί εδώ και χρόνια, η οποία εστιάζει στην καταστολή των πυρκαγιών, πρέπει να αλλάξει ριζικά.
Στη θέση της, όπως προτείνει ο Γαβριήλ Ξανθόπουλος, δασολόγος και ερευνητής στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων, πρέπει να υιοθετηθεί μια πολύπλευρη και συντονισμένη πολιτική πρόληψης και διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών, ορθολογική, ολιστική και ισορροπημένη, βασισμένη σε σύγχρονες επιστημονικές γνώσεις αλλά και στη συμβολή όλων των εμπλεκόμενων φορέων.
Στην έρευνά του με τίτλο «Οι δασικές πυρκαγιές, η διαχείρισή τους στην Ελλάδα και το αποτύπωμά της στην Αττική», η οποία δημοσιεύθηκε στο εξαμηνιαίο επιστημονικό περιοδικό «Γεωγραφίες», αναφέρει ότι, εν αντιθέσει με όσα πιθανόν να νομίζει ο περισσότερος κόσμος, η πρόληψη των πυρκαγιών δεν συνδέεται μόνο με τα τηλεοπτικά φιλμάκια ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης ή την κατασκευή δρόμων και τον καθορισμό της παρόδιας βλάστησης. Αντιθέτως οι ενέργειες που περιλαμβάνονται στην πρόληψη είναι πολύ περισσότερες.
1. Διερεύνηση των αιτίων και ανάλυση στατιστικών
Η διερεύνηση των αιτίων των πυρκαγιών από εκπαιδευμένα στελέχη, ακολουθούμενη από σύλληψη και τιμωρία των εμπρηστών, η συλλογή στατιστικών στοιχείων για κάθε πυρκαγιά και η οργάνωση, επεξεργασία και ανάλυση των βάσεων δεδομένων αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο για την οργάνωση της πρόληψης στη σωστή κατεύθυνση.
2. Ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των πολιτών
Αυτή είναι ιδιαίτερα πολυσχιδής, καθώς ξεκινά από τους μαθητές και το σχολείο όπου και μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική, και επεκτείνεται σε μηνύματα και πληροφορίες τα οποία μπορεί να λάβει ο πολίτης από το πλήθος των διαθέσιμων μέσων επικοινωνίας.
3. Τεχνικά μέτρα
Ορισμένα αίτια των πυρκαγιών μπορούν να προληφθούν με τεχνολογικές βελτιώσεις σε χρησιμοποιούμενα μέσα και πρακτικές που προκαλούν συχνά πυρκαγιές. Παραδείγματα αποτελούν ο καταλύτες των αυτοκινήτων, οι σπινθηροπαγίδες των κινητήρων εσωτερικής καύσης, τα υλικά των φρένων των συρμών του σιδηροδρόμου, τα υλικά των δικτύων μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος και η διατήρησή τους σε καλή κατάσταση, τα καπνιστήρια που χρησιμοποιούνται από τους μελισσοκόμους για το κάπνισμα των μελισσών κ.ά.
4. Νομοθετικά μέτρα
Αυτά είναι απολύτως απαραίτητα· όταν η υπάρχουσα νομοθεσία (κενά, σφάλματα στο ποινολόγιο, μη εφαρμογή της) επιτρέπει να δημιουργούνται στρεβλώσεις, αντιπαραθέσεις, συγκρούσεις πολιτών – κράτους ή ευκαιρίες πλουτισμού που οπλίζουν το χέρι εμπρηστών. Παραδείγματα αποτελούν η νομοθεσία για τη δημιουργία δασολογίου και δασικών χαρτών, η αντίστοιχη σχετικά με τα ιδιοκτησιακά προβλήματα και το πλαίσιο ανάπτυξης του μη αστικού χώρου, οι κατευθύνσεις της δασικής πολιτικής, η σωστή εφαρμογή της κείμενης δασικής και περιβαλλοντικής νομοθεσίας για τις τιμωρίες των παραβατών κ.λπ.
5. Κατάλληλη διαχείριση του δάσους
Η διαχείριση του δάσους σε συνδυασμό με την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών είναι καθοριστικός παράγοντας για να παραμείνει υπό έλεγχο το πρόβλημα χωρίς υπέρμετρη αύξηση των συνολικών δαπανών διαχείρισης των πυρκαγιών. Στο πλαίσιο της διαχείρισης απομακρύνεται μέρος της παραγόμενης δασικής βιομάζας , νεκρά και προσβεβλημένα από παθογόνους οργανισμούς και έντομα δένδρα, γίνονται χειρισμοί, όπως αραιώσεις και κλαδεύσεις που μειώνουν την πιθανότητα για μελλοντική πυρκαγιά κόμης αλλά και την ένταση τυχόν πυρκαγιάς γενικότερα, διανοίγονται μονοπάτια και δασικοί δρόμοι ή συντηρούνται όσοι προϋπάρχουν κ.λπ.
6. Προκατασταλτικός (αντιπυρικός) σχεδιασμός
Ο σχεδιασμός αυτός αφορά το σύνολο των εμπλεκόμενων φορέων. Βασίζεται σε μια «ανάλυση απειλής» στον χώρο και τον χρόνο από την οποία προκύπτουν οι προτεραιότητες προστασίας. Η ανάλυση αυτή στηρίζεται στην αξιολόγηση των επιμέρους στοιχείων από τα οποία εξαρτάται η απειλή. Τα στοιχεία αυτά είναι η πιθανότητα εκδήλωσης πυρκαγιάς, η ένταση της πυρκαγιάς και οι απειλούμενες αξίες, λαμβανομένης υπόψη της πιθανής έκθεσης στον κίνδυνο, της ικανότητας αντιμετώπισης του φαινομένου, της τρωτότητας των κατοικιών, της οικονομικής και άλλης αξίας κ.λπ. Απαραίτητα δεδομένα αποτελούν η χωρική κατανομή της καύσιμης ύλης, τα ιστορικά στοιχεία των πυρκαγιών, τα κλιματικά δεδομένα, η κατανομή των «αξιών» στον χώρο κ.λπ. Με βάση την ανάλυση απειλής δημιουργείται ο συνολικότερος αντιπυρικός σχεδιασμός στον οποίο καθορίζονται οι δράσεις και τα έργα που πρέπει να γίνουν, οι δυνάμεις, τα μέσα και η κατανομή τους, οι τρόποι κινητοποίησης, οι τρόποι συνεργασίας με άλλους φορείς κ.ά. Ο αντιπυρικός σχεδιασμός έχει στατικά στοιχεία, όπως γενικότερη οργάνωση και έργα αλλά και δυναμικά στοιχεία, όπως το επίπεδο κινητοποίησης, οι περιπολίες κ.λπ., τα οποία καθορίζονται εκ των προτέρων, συνδεόμενα με το επίπεδο του ημερήσιου προβλεπόμενου κινδύνου.
7. Προκατασταλτικά έργα (δρόμοι, δεξαμενές, ελικοδρόμια, αντιπυρικές ζώνες κ.λπ.)
Αυτά προκύπτουν από τον αντιπυρικό σχεδιασμό από τον οποίο καθορίζονται όχι μόνο τα έργα αλλά και το επίπεδο προτεραιότητάς τους. Ετσι γίνεται δυνατός ο καθορισμός της σειράς με την οποία πρέπει να γίνουν αυτά στο πλαίσιο του διαθέσιμου προϋπολογισμού.
8. Ετοιμότητα – σύστημα εκτίμησης κινδύνου
Στόχος ενός τέτοιου συστήματος είναι η δυνατότητα πρόβλεψης του κινδύνου εκδήλωσης και εξέλιξης πυρκαγιών για την επόμενη χρονική περίοδο (ημέρα ή ημέρες). Αποτελεί στοιχείο στο οποίο βασίζεται το δυναμικό μέρος του αντιπυρικού σχεδιασμού. Με την κατάλληλη αξιοποίησή του επιτυγχάνεται αυξημένη επιφυλακή και μέτρα κατά τις κρίσιμες ημέρες, ενώ εξοικονομούνται δυνάμεις και πόροι όταν ο κίνδυνος είναι σχετικά ήπιος. Ετσι αυξάνεται η αποτελεσματικότητα ενώ ταυτόχρονα περιστέλλονται οι δαπάνες. Ακόμη, η πρόγνωση του κινδύνου είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για την ενημέρωση των πολιτών, ώστε να επιδεικνύουν αυξημένη προσοχή.
9. Επίγειες περιπολίες στο δάσος
Είναι σημαντικό στοιχείο της πρόληψης επειδή αφενός εγείρουν την προσοχή των πολιτών, αφετέρου μπορεί να προλάβουν το ξεκίνημα πυρκαγιών από αμέλειες (π.χ. άναμμα ψησταριάς στο δάσος σε ημέρες υψηλού κινδύνου) ή και κακόβουλους εμπρησμούς. Ιδανικά ο αριθμός και η συχνότητα περιπολιών των διατιθέμενων δυνάμεων καθώς και το δρομολόγιό τους προκαθορίζονται από το αντιπυρικό σχέδιο με βάση το επίπεδο κινδύνου πυρκαγιάς.
10. Εντοπισμός των πυρκαγιών από το έδαφος, τον αέρα και το διάστημα
Ο άμεσος εντοπισμός μιας πυρκαγιάς και η γρήγορη αναγγελία της αποτελούν κρίσιμα στοιχεία για την αποτελεσματική αντιμετώπισή της. Ενα επίγειο δίκτυο πυροφυλακίων αποτελεί κατά κανόνα το βασικό μέσο του επίγειου εντοπισμού των πυρκαγιών. Συνεπικουρείται από τις ομάδες φορέων και εθελοντών που κάνουν περιπολίες, τα πληρώματα πυροσβεστικών οχημάτων που είναι διασπαρμένα σε δασικές περιοχές, αλλά και τους πολίτες οι οποίοι αναφέρουν καινούργιες πυρκαγιές που πέφτουν στην αντίληψή τους. Η ευρεία διαθεσιμότητα των κινητών τηλεφώνων κατά την τελευταία δεκαπενταετία έχει αυξήσει κατά πολύ την αποτελεσματική συμβολή των πολιτών στον εντοπισμό πυρκαγιών στο ξεκίνημά τους, ιδίως σε πυκνοκατοικημένες περιοχές. Κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες στα μέσα εντοπισμού πυρκαγιών έχουν προστεθεί και επίγεια συστήματα με κάμερες. Αυτά περιλαμβάνουν οπτικές κάμερες που στέλνουν εικόνα σε οθόνες σε ένα κέντρο επιτήρησης οι οποίες ελέγχονται από παρατηρητή, αλλά και εξελιγμένα συστήματα ψηφιακών καμερών που λειτουργούν με διάφορες αρχές (υπέρυθρη ακτινοβολία, πολυφασματική εικόνα, αναγνώριση κίνησης καπνού) και έχουν τη δυνατότητα να αναγνωρίζουν αυτόματα πιθανές εστίες πυρκαγιάς και να σημαίνουν συναγερμό. Επίσης, βρίσκονται υπό δοκιμή και άλλα επίγεια συστήματα εντοπισμού αποτελούμενα από ειδικούς αισθητήρες (θερμοκρασίας, ήχου, χημικούς) διασπαρμένους στο υπό παρατήρηση δάσος που στοχεύουν επίσης στον αυτόματο εντοπισμό κάθε εκδηλούμενης πυρκαγιάς. Από τον αέρα όλοι οι πιλότοι, περιλαμβανομένων εκείνων της πολιτικής αεροπορίας, έχουν την υποχρέωση να αναφέρουν πυρκαγιές που υποπίπτουν στην αντίληψή τους. Επιπλέον, κατά τις ημέρες και ώρες υψηλού κινδύνου γίνονται περιπολίες επιτήρησης – εντοπισμού από μικρά συνήθως αεροσκάφη της Πολεμικής Αεροπορίας, αερολεσχών κ.λπ. Σε φάση δοκιμών βρίσκονται τεχνολογίες που αξιοποιούν ειδικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη (UAVs). Τέλος, προσπάθειες εντοπισμού γίνονται και από δορυφόρους που έχει αποδειχτεί ότι μπορούν να συμβάλουν στο έργο αυτό.
Αλλαγή πολιτικής
Οπως καταλήγει η έρευνα, «η κατάσταση μπορεί να βελτιωθεί μόνο αν εκπονηθεί μια πολύπλευρη και συντονισμένη πολιτική, βασισμένη στις επιστημονικές γνώσεις αλλά και στη συμβολή όλων των εμπλεκόμενων φορέων, η οποία θα αφορά όλα τα συναφή θέματα από τη χωροταξία των ζωνών μείξης δασών – οικισμών έως την κάλυψη των αναγκών χρήσης γης του πληθυσμού της υπαίθρου, από τη δασοπονία με αειφορική διαχείριση έως τις τουριστικές δραστηριότητες, από την επιλογή, εκπαίδευση και κινητοποίηση των κρατικών στελεχών έως την οργάνωση και αξιοποίηση των εθελοντών και την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού, και από την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών έως την καταστολή και τη μεταπυρική αποκατάσταση. Τελικός στόχος πρέπει να είναι να πάψουν οι δασικές πυρκαγιές να αποτελούν πρόβλημα για τη χώρα και την κοινωνία».
